Zeyyat Selimoğlu Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri
Doğumu ve Ailesi
Zeyyat Selimoğlu 1922 yılında İstanbul’da doğdu. Bir kız bir de erkek kardeşi vardır. Fatih-Cibali semtinde doğar ve çocukluğunu da orada geçirir. Hem babası hem de annesi Karadenizli olan yazar çocukluğunda oraya gitmez. İlk gençlik yıllarında Rize’ye giden yazar şahit olduklarından çok etkilenir ve yazarlığa ilk adımını da bu izlenimlerini anlattığı yazısıyla atar.
Selimoğlu’nun babası gemicilikle uğraşan bir iş adamıdır. Eğitim konusunda da bilinçli olan baba çocuklarının eğitimine çok önem verir. Yazarın çok sevdiği ve derinden bağlı olduğu annesi ölene kadar oğlu Zeyyat’la birlikte yaşar; hatta yazar, eşiyle annesinin kendileriyle kalması şartıyla evlenir.
Eğitimi
Selimoğlu ilköğretimini Taksim ilköğretim okulunda tamamlar. Selimoğlu’nun babası çocuklarının bir yabancı dil bilmelerini çok ister. Bu amaçla çocuklarını da yabancı dil öğrenebilecekleri bir okula gönderir. Kızını Fransız Lisesi’ne diğer oğlunu da Galatasaray Lisesi’ne gönderir. İlköğretimini bitiren Zeyyat’ın payına da Alman Lisesi düşer. O zamanın şartlarına göre lisan öğrenmenin en iyi yolu yabancı bir okula gitmektir. Alman Lisesi’nde Nazizm propagandası Türk Milli eğitiminde yasaklansa da kimi hocalarda kendini hissettirmektedir. Selimoğlu hatıralarında da bahsettiği gibi bu yüzden okuldan biraz soğur. Fakat bu okulda okumasının ona çok faydası olacaktır. Alman edebiyatından çeviriler yapacak, bu okulda aldığı Alman disipliniyle etrafında bazen bir Alman olarak görülecektir.39
Yine onun yazar olmasında en önemli etkenlerden biri de Alman Lisesi’ndeki edebiyat öğretmeni Zeki Ömer Defne’nin kompozisyonlarını beğenerek onu yazmaya teşvik etmesidir.
Alman Lisesi’ne babasının isteğiyle giden Zeyyat, üniversiteyi de yine babasının isteği doğrultusunda okur. Edebiyat ve yazmaya çok meraklı olduğu halde babası istediği için İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesine girer. Bu bölüme çok istekli girmemiştir; ama okulu da boşvermez ve fakülteyi bitirir. Hukuk fakültesi mezunu olan Zeyyat Selimoğlu İstanbul barosuna kayıtlı olduğu halde hiçbir zaman profesyonel avukatlık yapmamıştır.40
Çalışma Hayatı
Selimoğlu’nun hayatında en önemli etken babasıdır. Alman Lisesi’nden sonra hukuk fakültesine gönderdiği oğlunun mezun olduktan sonra ise kendi işini yapmasını ister. Babası gemicilikle uğraşmaktadır. Selimoğlu da yük gemisiyle yabancı ülkelere uzun seferlere çıkar. Aylarca memleketini ve ailesini görmeden gurbet çekerek ekmeğini denizden çıkaran gemicilerin çalışma hayatlarına yakından şahit olur. Tıpkı Alman Lisesi’nde okuması gibi gemicilikle uğraşması da ona yazmak için bol malzeme bulma imkânı verir. Çünkü Zeyyat Selimoğlu gördüğü ve yaşadıklarını eserlerine konu olarak seçen bir yazardır. Bir süre deniz ticaretiyle uğraşan yazarın gönlü hep edebiyattan yanadır. Öyle ki sanki gemide, çalışmak için değil de gemi adamlarını gözlemleyip onların hikâyelerini yazmak için bulunur. Bir zaman gemi karaya vurup bozulur ve o da gemiciliği bırakarak kara hayatına döner. Zeyyat Selimoğlu gemi ticaretini bıraktıktan sonra edebiyatla uğraşmış, yazı ve çeviri dışında bir işle meşgul olmamıştır.
Evliliği
Zeyyat Selimoğlu 1963 yılı eylül ayında 41 yaşındayken, kendisinden 10 yaş küçük Muhterem Pekgöz’le hayatını birleştirir. Selimoğlu o yaşa kadar neden evlenmediği hakkında eşine pek bir şey anlatmamıştır. Yazarla Muhterem Hanım bir arkadaş ortamında tanışırlar ve altı ay gibi kısa bir süre sonra da evlenirler. Muhterem Hanım eşinden boşanmış, bir kız çocuk sahibi dul bir bayandır. Eşinin anlattıklarına göre birbirlerini severler, hatta Selimoğlu eşinin çocuğunu da kabullenir ve onu sever. Böylece birbirleriyle uyumlu ve mutlu yıllar geçirirler.
Yazları adada geçirmektedirler. Özel bir sebepten dolayı Muhterem Hanım adaya gitmek istemez ve kendi deyimiyle bundan dolayı “araya soğukluk girer.” Böylece 1978 yılında ayrılırlar. Zeyyat Selimoğlu’nun çocuğu olmamış ve hayatının sonuna kadar bir daha evlenmemiştir.
Kişiliği ve Mizacı
Zeyyat Selimoğlu etrafında asıl memleketi Karadeniz’e has fıkra kültürünü bilen ve yeri geldiği zaman da sohbet ortamlarında bu tür ince espriler yapan bir kişi alarak bilinir. Karadenizliler genellikle heyecanlı ve hareketli insanlardır; fakat yeğeni Osman Kulein’in verdiği bilgilere göre Selimoğlu tam tersi, sakin, kendine hâkim, çevresinde kalabalıklardan değil de hoşlandığı kişilerden hazzederdi. Gürültüden, bağırış çağırışlardan, kavga ortamlarından hoşlanmazdı. Heyecanlı ve atak bir kişilik değildi. Sakin bir karaktere sahipti. “Hatta bazı yazarlar onun için ‘asosyal’ gibi tabirler kullandılar ama öyle değildi, sevdiği kişilerle beraber olmaktan hoşlanan bir kişiydi.” diyen Osman Kulein, Selimoğlu’nun devamlı harıl harıl çalışan yazarlardan olmadığını ifade eder. Eşi Muhterem Hanım’ın söylediklerine göre Selimoğlu içine kapanık, kalabalık ortamlardan hoşlanmayan, son derece kibar, insanları kırmaktan çekinen fakat kendisi de çok çabuk alınganlık gösteren sakin bir kişiliğe sahipti. Yeğeninin verdiği bilgilere göre Selimoğlu çocuğu olmamasına çok üzülmeyen bunu kafasına takmayan biridir.
Yazarın kişiliği ve mizacıyla ilgili vurgulanması gereken önemli noktalardan biri de onun Alman Lisesinde okuyup Alman kültüründen etkilenerek yetişmesidir. Feridun Andaç’a göre onun ölçülü bir mizah anlayışı vardı. “Aziz Nesin’in eserlerindeki mizah gibi değil, ama gülen, güldüren, alayla değil de ironiyle bakıp anlamaya ve anlatmaya çalışan bir kişiliği vardı.”41 Adeta bıyık altından güler gibi bir hal.
Selimoğlu kalabalık ortamlardan çok hoşlanmaz, Nişantaşı’nda sadece küçük bir arkadaş grubuyla sohbet ederdi. Çok fazla konuşmaması etrafında bazen içine kapanık biri olarak algılanmasına sebep olmuştur. Mizacında bazen hüzünlü bazen de sevinçli olmak bulunduğunu kendisi söyler.
Ölümü
Gemicilikle uğraştığı yıllar dışında hayatını hep İstanbul’da geçiren Zeyyat Selimoğlu son yıllarını adadaki evinde yaşar. Akciğer kanserine yakalanan yazar çeşitli zamanlarda hastaneye yatar. Kanserden dolayı zor günler geçiren yazar 1 Temmuz 2000 tarihinde İstanbul Nişantaşı’ndaki evinde öldü.
Sanatçının ölümü edebiyat dünyasını üzer. 2 Temmuz’da gazetelerde çıkan haberler Selimoğlu’nun, çok ön planda olmasa da, tanıyanları tarafından sevilen bir yazar olduğunu göstermektedir.
Selimoğlu’nun ölüm haberi Milliyet gazetesinde şu şekilde verilir: “Zeyyat Selimoğlu toprağa veriliyor. Öyküleri uzun ömürlü olsun. Yaşamını önceki gün yitiren öykücü-çevirmen Zeyyat Selimoğlu, bugün Heybeliada Camii’nde kılınacak cenaze namazından sonra toprağa verilecek.”
Sabah gazetesinin haber başlığı ise daha duygusaldır: “Öyküler öksüz kaldı.” Haberin devamında ise şöyle deniyor: “Edebiyat dünyasından bir yıldız daha kaydı; öykü kitapları ve çevirileri ile tanınan yazar Zeyyat Selimoğlu vefat etti. Selimoğlu’na son görev bugün.”
Yazarın yakın dostlarından Doğan Hızlan Hürriyet’teki köşesinde “Penceredeki Yalnız Adam” adlı yazısında onun Heybeliada’daki mezarında deniz adamlarını çok özleyeceğini yazdıktan sonra ölümünden duyduğu derin hüznü şu şekilde ifade eder: “İyi, usta bir hikâyeciyi, köşesinde yaşayan bir dostu kaybettim. Edebiyatı sevenlerin başı sağ olsun.”
Selimoğlu’nun son yıllarda bir kırgınlığı, hatta küskünlüğü yaşasa da zamanla yazdıklarının değerinin daha iyi anlaşılacağını ifade eden Refik Durbaş, yazarın edebiyatımızdaki yerini şu şekilde ifade eder: “Yaşar Kemal Çukurova’nın rengidir. Kemal Tahir, bozkırın rengi idi, Bekir Yıldız Güneydoğu’nun… Önceki gün ‘zamansız’ bir mevsimde aramızdan ayrılan Zeyyat Selimoğlu ise Karadeniz’in, özellikle de ‘deniz’in rengi idi. ‘Deniz’i yazarken kahramanları ‘gemi’ adamlarıydı. Bu yüzden olsa gerek, edebiyatımızda da ‘direğin tepesinde bir adam’ kimliğiyle yaşadı.”
Kaynakça: Zeyyat Selimoğlu’nun Hikâyeciliği Üzerine Bir Çalışma, Halil İbrahim BAŞER
