Zarf-Fiil (Bağ-Fiil, Ulaç)
Zarf-Fiil (Bağ-Fiil, Bağ-Eylem, Ulaç) Nedir? Zarf-Fiil Grupları
Zarf-Fiil (Bağ-Fiil, Bağ-Eylem, Ulaç):
Zarf-fiiller eylemlerden;
- -ip, (-ıp, -up, -üp),
- -arak (-erek),
- -madan (-meden),
- -maksızın (-meksizin),
- -dıkça (-dikçe, -tıkça, -tikçe),
- -ınca (-ince),
- -alı (-eli),
- -ken,
- -a ( … -a … -a),
- … -r … -maz ( … -r … -mez),
- -asıya (-esiye),
- -casına (-cesine)…”
ekleriyle türetilip zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir. Cümleleri zaman veya durum yönüyle tamamlar.
- Apartmanın merdivenlerini koşarak çıktık.
Bu cümlede, “koş-” eylemi, “-arak” ekini alarak “çık-” eyleminin nasıl yapıldığını belirttiği için belirteç görevindedir. Ayrıca eylem olumsuzluk ekini (-me) de alabildiği için bağ-fiildir.
Aşağıdaki cümlelerde koyu renkli sözcükler bağ-fiildir ve bunların cümleye kattığı anlamlar karşılarında verilmiştir.
» -a, -e (…-a …-a, …-e …-e)
- Köy yolunda çamurlara bata çıka ilerliyoruz. (durum)
- Hastanın başında nöbetleşe bekliyoruz. (durum)
- Bugün dersimiz bire on kala bitiyor. (zaman)
- Uçağımız sekizi çeyrek geçe kalkacak. (zaman)
» -ip, (-ıp, -up, -üp)
- Masadan kalkıp yanımıza geldi. (durum)
- Yaşlı kadın durup durup ağlıyordu. (durum)
» -arak (-erek)
- İki çocuk gülerek bize bakıyordu. (durum)
- Ağacın dalı çatırdayarak kırıldı. (durum)
» -madan (-meden)
- Akşam olmadan işlerimizi bitirdik. (zaman)
- Hiçbir yere uğramadan buraya gelin. (durum)
» -maksızın (-meksizin)
- Bu işte karşılık beklemeksizin çalışıyordu. (durum)
- Bu zor durumda hiç düşünmeksizin karar verdi, (durum)
» -dikçe (-dıkça, -tıkça, -tikçe)
- Arabamız ilerledikçe köyleri bir bir geçiyoruz. (zaman)
- Okulumu gördükçe çocukluğum aklıma gelir. (zaman)
» -ince (-ınca)
- Zil çalınca hepimiz dışarı çıktık. (zaman)
- Film başlayınca bütün seyirciler sustu. (zaman)
» -alı (-eli)
- Ben köyden çıkalı yirmi yıl oldu. (zaman)
- Baraj yapılalı tarlalarımız daha iyi sulanıyor. (zaman)
» -ken
- Durakta beklerken o da yanıma geldi. (zaman)
- Merdivenleri çıkarken birden ayağım kaydı. (zaman)
» -r …-mez (…-r …-maz)
- İzmir’e varır varmaz sizi ararım. (zaman)
- Sen de hep bilir bilmez konuşuyorsun. (durum)
» -asıya (-esiye)
- İşleri yetiştirmek için ölesiye çalışıyordu. (durum)
- Sevdiği yemeklerden doyasıya yerdi. (durum)
» -casına (-cesine)
- Olayı, sanki tekrar yaşarcasına anlatıyordu. (durum)
- Her şeyi anlamışçasına yüzümüze baktı. (durum)
Dikkat!
» Bazı sözcükler bağ-fiil eki almış görünse de bağ-fiil olmayabilir.
- Burada kimseyle tartışmadan çalışmalısın. (zarf-fiil)
- Bu tartışma-dan bir sonuç çıkmayacağı ortada. (isim)
Birinci cümlede “tartışmadan” sözcüğü “tartış-” eylemine getirilen “-madan” ekiyle yapılan ve eylemin nasıl yapılacağını bildiren bağ-fiildir. İkincide ise “tartışma” adına “-den” hal eki getirilmiştir.
» Aşağıdaki cümlelerde, şekilce bağ-fiile benzeyen ama fiilimsi olmayan sözcükler koyu yazılmıştır.
- İki sporcu son yarışmadan çekildi. (ad)
- Olay yerine hemen bir ekip gönderdik. (ad)
- Bahçeye derince bir kuyu kazdılar. (sıfat)
» Zarf-fiil eklerinden “-ken” ad soylu sözcüklere de eklenebilir. O zaman, eklendiği sözcük zarf olur; ama fiilimsi (eylemsi) olmaz.
- Ben dışarı çıkarken o içeri girdi. (zarf-fiil)
- Otobüsteyken birden telefonum çaldı.
- Ben dersteyken annem müdürle görüşmüş.
Bu cümlelerin birincisinde “çık-” eylemine gelen “-ken” eki zarf-fiil oluştururken, ikincisinde “otobüs” ismine, üçüncüsünde “ders” ismine geldiği için zarf-fiil oluşturmamıştır.
ZARF-FİİL GRUPLARI
Bir zarf-fiil ve bu zarf-fiile bağlı unsur veya unsurlardan kurulan kelime gruplarına zarf-fiil grubu denir.
Grubun ana unsuru zarf-fiildir ve sonda bulunur. Cümleler öğelerine ayrılırken zarf-fiil ve ondan önce gelen ve ona bağlı olan kelimeler ayrılmazlar.
Zarf-fiil, grupta yüklem görevindedir. Vurgu, zarf-fiilden önceki unsurdadır.
» Zarf-fiilden önce gelen kelimeler, cümlede olduğu gibi, özne, nesne, zarf tümleci ve dolaylı tümleç olarak adlandırılırlar. Bu yüzden zarf-fiillerle ve zarf-fiil gruplarıyla birleşik cümleler yapılır.
- Son gülün karşısında / son bülbül / ah ederken…
Dolaylı tümleç özne yüklem - Bu yaman dağların hayalini / hatırımdan / silince…
Nesne dolaylı tümleç yüklem - Kanatlarını açan kocaman bir kartal gibi / kollarını / açarak…
Edat tümleci nesne yüklem - Pembe hayaller / kura kura
Nesne yüklem
» Hâl ekleriyle çekime girmiş bazı sıfat-fiiller, cümlede zarf görevi yaparlar. Bunlar da birer zarf-fiil grubudur.
- Müzik başladığında / bütün salon bir sessizliğe gömüldü.
- Sudur, akar / kendi bildiğince.
- Pencere, en iyisi pencere
Geçen kuşları görürsün hiç olmazsa
Dört duvarı göreceğine. (Orhan Veli)
» “-r, -mez”, “-di mi”, “-di, -eli” ile kurulan gruplar da birer zarf-fiil grubudur.
- Bir pırıltı gördü mü / gözleri hemen dalıyor.
- Ben bu gurbet ele düştüm düşeli
Her gün biraz daha süzülmekteyim. - Çamlıca’nın bu asıl çevresine girer girmez, artık eniştemizin köşkünün tılsımlı duygularını tatmaya koyulurduk.
» Bu grup, kelime grubu ve cümle içinde zarf olarak kullanılır.
- Bahar geleli / kargalar sınırsız bir neşe içinde.
- Dargınlığını unutup / onunla barışmak istiyor.
- Yokuşu çıkar çıkmaz, / kurumuş başak tarlalarıyla karşılaştık.
- Kardan, yağmurdan, rüzgârdan sora sora /
Bir yol bulup / giderdim anılara.
» Zarf-fiil grubu yüklem olarak da kullanılabilir.
- Âlemde gündüz gönlümüze işkencedir
Bence bayram ufukta gün bitincedir. (Cahit Sıtkı Tarancı)
Ayrıca bakınız:
Fiilimsiler
a) İsim-fiiller (Ad-Eylem)
b) Sıfat-Fiiller (Ortaç)
c) Zarf-Fiiller (Bağ-Fiil, Ulaç)
SÖZCÜK TÜRLERİ:
