Talat Sait Halman Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Prof. Dr. Talât Sait Halman, (D: 7 Temmuz 1931, İstanbul – Ö: 5 Aralık 2014, Ankara) Akademisyen, şair, yazar, çevirmen.

Talat Sait Halman, Türkiye’nin ilk kültür bakanıdır, özellikle Shakespeare çevirileri ile tanınmış bir edebiyat adamıdır. Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölüm başkanlığı yapmıştır.

7 Temmuz 1931’de İstanbul’da doğdu. Robert Kolej’den mezun oldu. Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti. Columbia Üniversitesi Siyasal Bilgiler ve Ortadoğu Edebiyatları Bölümü’nü bitirdi. Aynı üniversitede Türkçe okutmanlık yaptı. Princeton ve New York üniversitelerinde Türk Dili ve Edebiyatı profesörüyken Türkiye’ye çağrıldı.

1971’de kurulan teknokratlar kabinesinde Kültür Bakanı oldu. 5 ay sonra bakanlığı kaldırıldı, Amerika’ya döndü. 1986’dan sonra New York Üniversitesi’nde görev yaptı.

Amerikan sanat-edebiyat dergilerinde günümüz Türk şairleri üzerine tanıtmalar, değerlendirmeler yaptı. Fazıl Hüsnü Dağlarca, Orhan Veli Kanık, Yunus Emre, Melih Cevdet Anday, İlhan Berk, Kemal Özer, Mevlana, Kanuni Sultan Süleyman ve Sait Faik Abasıyanık‘tan İngilizce’ye çevirdiği şiir ve hikâye kitapları Amerika’da yayınlandı.

Faulkner, Shakespeare, Langston Hugnes ve Wallace Stevens’tan da Türkçeye çeviriler yaptı. Uluslararası Şiir Komitesi ve Amerikan Şiir Akademisi üyesiydi.

5 Aralık 2014 tarihinde geçirdiği kalp krizi sonucu 83 yaşında vefat etti.

Talât Sait Halman’ın Eserleri

İnceleme:

• William Faulkner: Hayatı, Sanatı, Eserleri – Varlık / İstanbul 1963
• Contemporary Turkish Literature: Fiction and Poetry – Fairleigh Dickinson University Press / New Jersey 1982
• Turkish Legends and Folk Poems – Dost / İstanbul 1992
• A’dan Z’ye Yunus Emre – YKY / İstanbul 2003
• Rapture and revolution : essays on Turkish literature – Syracuse University Press / New York 2007
• Mevlana Celaleddin Rumi and the whirling dervishes : sufi philosophy, whirling rituals, poems of ecstasy, miniature paintings – Dost / İstanbul 2005
• A millennium of Turkish literature : a concise history – Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları / Ankara 2013

Makale:

• Yüzyılda Üniversite ve Kültür – Türkiye Bilimler Akademisi / Ankara 2002
• An Overview of Turkish Literature – Frankfurter Buchmesse / Frankfurt 2005
• The Turkish muse : views & reviews, 1960s-1990s – Syracuse University Press / New York 2006
• Çiçek Dürbünü: Edebiyat ve Kültür Yazıları – Hece Yayınları / Ankara 2008

Fıkra:

• Şiirlerle Laz: Karadeniz Fıkraları – Bilgi Yayınevi / Ankara 1992
• Hepimiz Lazük – Bilgi / Ankara 1996

Deneme:

• Doğrusu – YKY / İstanbul 1999

Tiyatro:

• Kahramanlar ve Soytarılar: Shakespeare’in Dünyası – Cem Yayınevi / İstanbul 1991
• Türk Shakespeare : Shakespeare’in Dünyasında Kahramanlar ve Soytarılar – Hece Yayınları / Ankara 2003

Şiir:

• Can Kulağı – Yeditepe / İstanbul 1968
• Bin Bir – Milliyet / İstanbul 1974
• Canevi – Tiyatro Yayınları / Ankara 1980
• Tuyuğlar ve Başka Dörtlükler -Tiyatro Yayınları / Ankara 1980
• Dört Gök Dört Gönül: Rubailer, Tuyuğlar, Kıtalar – İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul 1995
• İki’ler: Özdeyiş Şiirleri – Bilgi Yayınevi / Ankara 1997
• Sessiz Soru – Bilgi Yayınevi / Ankara 1998
• Ümit Harmanı: Toplu Şiirleri – İş Bankası Kültür Yayınları / İstanbul 2008
• Uzak Ağıt – Armoni / İstanbul 1991

Çeviri:

• Duman – Varlık / İstanbul 1952
• Çalınan Taç – Doğan Kardeş / İstanbul 1953
• Selected Poems – Pittsburg University Press / Pennsylvania 1969
• Hiroshima – Kitap Yayınevi / Ankara 1970
• I am Listening to Istanbul: Selected Poems by Orhan Veli Kanık – Corinth Books / New York 1971
• The Humanist Poetry of Yunus Emre – İstanbul Matbaası / İstanbul 1972
• On the Nomad Sea – Geronimo Books / New York 1974
• Dağlarca: Quatrains of Holland – Bahar Matbaası / İstanbul 1977
• The Bird and I – Cross Cultural Communications / New York 1980
• Rain One Step Away: Selected Poems of Melih Cevdet Anday – Charioteer Press / Washington 1980
• Yunus Emre and His Mystical Poetry – Indiana University Press / Bloomington 1981
• Süleyman the Magnificent Poet – Dost / İstanbul 1987
• Living poets of Turkey : An Anthology of Modern Poems – Dost / İstanbul 1989
• William Shakespeare: Tüm Soneler – Cem Yayınevi / İstanbul 1989
• Old Photographs – Kültür Bakanlığı Yayınları / Ankara 1990
• Yunus Emre: Selected Poems – Kültür Bakanlığı Yayınları / Ankara 1990
• I Anatolia – Kültür Bakanlığı Yayınları / Ankara 1991
• Modern Turkish Drama: An Anthology of Plays in Translation – Bibliotheca Islamica / Minneapolis 1983
• A dot on the map : selected stories and poems – Indiana University Press / Bloomington 1995
• Just for the Hell of It : 111 poems – Multilingual Yabancı Dil Yayınları / İstanbul 1997
• Beyond the Walls – Anvil Press / Londra 2003
• The Tales of Nasreddin Hoca – Dost / İstanbul 2003
• Sleeping in the Forest: Short Stories by Sait Faik – Syracuse University Press / New York 2004
• Nightingales & Pleasure Gardens: Turkish Love Poems – Syracuse University Press / New York 2005
• A Brave New Quest: 100 Modern Turkish Poems – Syracuse University Press / New York 2006
• İbrahim the mad and other plays : an anthology of modern Turkish drama – Syracuse University Press / New York 2008.

ÖDÜLLERİ

• Columbia Üniversitesi Thorn Wilder Çeviri Armağanı, 1986
• Boğaziçi Üniversitesi fahri doktorluk unvanı, 1987
• Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet Ödülü, 1999
• ABD Türk Dernekleri Asamblesi: ABD’deki en başarılı Türk bilim adamı armağanı
• Rockfeller Vakfı Bilimsel Araştırma Bursu
• Dışişleri Bakanlığı Üstün Hizmet Ödülü

Talât Sait Halman’ın Şiirlerinden Örnekler

GÜVERCİN

bu gece bir güvercin uykusuz
peşine düşmeyecek artık
güz yapraklarının
düşünüyor yalnız
geyiğin uzanıp ölmeye gittiği kuytuyu

bir güvercin uykusuz bu gece
şadırvan yorgun
yaşlı askerlerin ellerindeki
kanı yıkamaktan

yangın yerinde tütüp duran küller var
zafer türküsü bu
cennet tomurcuğu

uykusuz bir güvercin bu gece
bir eski denizi dinliyor
baykuşların gülücükleri görmeden

biliyor bu karanlık
masmavi kesilecek
tüyler
dallar
alevler
bir yüce rüzgâr beklerken
yepyeni bir aşk içinde
biliyor o rüzgâr kopup gelecektir

bu gece uykusuz bir güvercin
and içiyor uyanık kalmaya
düşündeki güneş
doğuncaya kadar

güvercin bekliyor
ecel bekliyor
bir yeni çağ

uykusuz bir güvercin

İSTANBUL

Hangi ayazmadan su içsem
Başında kaç batın
Susuzluktan ölmüştür

Irıpları çekmeyegör
Boğazda her balığa
Bir orospu gömülmüştür

Dinmişse
Saraylarda düğünler
Harem ağası gülmüştür

Yangın yerlerinde tekbir
Yoksulların
Canevinden dökülmüştür

İstanbul
Çağların görmekten korktuğu
Düştür

GÖZ / DAĞ

Aşk büyür gömgök;
küçümser göz, dağı.
Cılk yürek ummaz;
iyimser göz, dağı
Yakmadan,
nuruyla okşar, kurtarır.
Ürperir yer gök;
gülümser gözdağı.

KUŞUN AŞKI

Âşık kuşu tutmaz en yaman ökse bile;
Dal hain, kök katil bir kökse bile,
Âşık kuş uçar özgür; İncitmez onu
Gök kubbe hasetten yarılıp çökse bile.

ÇÖL
Son ufuk yitmiş de kervan bilmiyor;
Çölde bin yol var da sarvan bilmiyor.
Vahalardan gelmez artık ses ve su-
Aşk ölüp gitmiş, şadırvan bilmiyor.

ESRAR
Devrim ölmüş… Sancı tekrar başlıyor.
Suçludan suçsuzdan ikrar başlıyor…
Süngü-tank-işkence-kan-zindan-ceset.
Baş eğen toplumda esrar başlıyor.

GÖÇEBE
Toz bizim, toprak değil- kökler yasak;
Kuş bizim, yağmur bizim- gökler yasak…
Hem tohumdur, hem mezardır terkimiz;
Her ufuk er geç bizim, her yer yasak.

YARATI
Her zorba, doyumsuz bin şeytan yaratır;
Halk, ekmeği, özgürlüğü taştan yaratır.
Gaddarlığı er geç ezecektir sevgi –
Kör tanrıyı aşkım yeni baştan yaratır.

YALNIZ

Yalnızlığı hiç bilmeyeceksin.
Kuytular, tanrılarındır.
Çağlar ve sınırlar ötesinden
Sana hep seslenecek can çekişen kurbanlar.
Hangi ıssızlığa varsan
çağrışan açlar bulacaksın
Başaklar sallanırken tâ uzaklarda
Altın ve hayırsız,
Yaşamak yorgunu açlar
Bir kapkara iman gibi davet edecek
Seni görkemli beraberliğine.

Yalnızlığı hiç bilmeyeceksin
Korkular, tanrılarındır.
Bir ülkü uğruna kurban düşen yiğitler var:
Can yoldaşı, kan kardeşisin onlar için
Bir yaman türkü söylüyorlar sana.
Tarih
Kahraman sesleri hep boğmuş bir cellat
Dün, bugün ve yarın
En uzak güneşlere türküler yakanlar,
Bir coşkulu isyan gibi davet edecek
Seni görkemli beraberliğine.

Yalnızlığı hiç bilmeyeceksin.
Tenhadaki lanetli sular, tanrılarındır.
Ve bilir belki yaşlanan ırmak
Gölge olmak değil onun yazgısı,
Baş eğmemek, yiğitçe haykırmak;
Gölden göle, dağdan denize
Özgür akarak bentleri kırmak…
Kör kuyular, tanrılarındır.
Bilge olmaktır ırmağın yazgısı,
Sormağı bilmek yanıtsız soruyu.
Susmağı bilmek ve coşup durmağı.
Köhnemiş dağlara, ham meyvalara
Taze bir ses taşıyıp bir yeni çağ açtırmak.

Akıp giden bir akıldır ölüm,
bilir bunu su.
Toprakta hep ezilse de aşkın uğultusu,
Çağıldayan o ölümsüz pınarlar, ummanlar
davet edecek
Seni görkemli beraberliğine.

Yalnızlığı hiç bilmeyeceksin.
Aşkı sönük uykular, tanrılarındır.
Sen öyle soylu ve günseviler yarattın ki
Sevgililer, tek bir ağaç olmağa
Can atan güçlü bir orman gibi davet edecek
Sen görkemli beraberliğine.

Yalnızlığı hiç bilmeyeceksin
Bin gözle bakıp okşadığın
Açlar ve yiğitler, yoksullar ve sevenler
Sönmek diye bir yazgıya başkaldırarak,
Susarken yaman türküler söyleyen
Güneşler gibi
Davet edecek
Seni görkemli beraberliğine.