Ünsüz Sertleşmesi (Ünsüz Benzeşmesi) Nedir? Özellikleri, Örnekleri

Türkçe veya yabancı bir kelimenin sonunda f, h, s, ç, ş, p, t, k ünsüzleri bulunuyor ve bu kelimelere, sert şekli de olan yumuşak bir ünsüzle (b, c, d, g) başlayan ek getiriliyorsa, ekin başındaki yumuşak ünsüz, kelime sonundaki sert ünsüzün etkisiyle sertleşir. (p, ç, t, k)

Aşağıdaki eklerin hepsi aslında yumuşak ünsüzle (-c, -d, -g) başlayan eklerdir.

• lâf-çı, silâh-çı, heves-ten, dolap-ta, ağaç-tan, kitap-çı, kuruyemiş-çi, çift-çi, cilt-çi, yurt-taş, kat-kı, coş-ku, coş-kun, yayıldık-ça, biç-ki, biç-ti, yat-tı, kanat-tı…

Demek ki ünsüz sertleşmesi kökte veya gövdede var olan bir ünsüz uyumu değil, sonradan meydana gelen bir ses olayıdır.

Örnek:

• Kebap-cı→kebapçı
• Yavaş-ca→yavaşça
• Ayak-cak→ayakçak
• Ayak-da→ayakta
• Yurt-dan→yurttan,
• Ses-deş→sesteş
• Yap-dı→yaptı
• Aç-dır→açtır
• At-gı→atkı
• Seç-gin→seçkin
• Çalış-gan→çalışkan
• Kıs-gaç→kıskaç…

Not : Bu kural, sayıların rakamla yazılışlarında da geçerlidir. Buna göre rakamlar okunur ve okunuşu “p, ç, t, k, f, s, ş, h” harflerinden biriyle biterse, ekler de sertleşir. Buna uyulmazsa yazım yanlışı yapılmış olur.

Örnek :

• Saat 3’de geldim. (Yanlış),
• Saat 3’te geldim (Doğru)

Özel Durumlar:
1. Bazı birleşik kelimelerin bu kurala uymadığı görülür :

• Dikdört-gen,
• Ak-ciğer…

2. Bazı matematik terimlerinin bu kurala uymadığı görülür:

• Üç-gen,
• beş-gen …

3. “-de/ -da” bağlacı, başlı başına bir kelime olduğu için sert ünsüzlerle (p, ç, t, k, f, s, ş, h) biten kelimelerden sonra gelse bile sertleşme kuralına uymaz.

• Gitsek de olur, gitmesek de..

Ayrıca bakınız-> Ses Bilgisi