Türkçede Sözcük Kökü Kavramı
Türkçede Sözcük Kökü Kavramı: Türkçede kaç türlü sözcük kökü vardır?
Kök nedir?
Bir sözcüğün (bütün çekim ekleri ve yapım ekleri çıkarıldıktan sonra) anlamlı en küçük birimine kök denir. Bir sözcüğün kökünü bulmak demek o sözcüğü hecelerine ayırmak demek değildir.
Örnek:
» “kasaba” kelimesinin kökü — kasaba
» “görgüsüzlük” — gör-gü-süz-lük -> Kök: gör(mek)
“Telefon” sözcüğünün kökü “tel” değildir; çünkü “tel” ile “telefon” arasında anlamsal herhangi bir bağ bulunmamaktadır.
Türkçede 5 çeşit kök bulunmaktadır:
Mastar eki olan “-mak/-mek” ekini alamayan köklerdir. Türkçedeki köklerin büyük bir çoğunluğu bu türdendir.
Örnek:
- ücretsiz — sözcüğün kökü “ücret” şeklindedir. ücret+mek olmadığı için “ücret” isim köküdür.
- sınıflar — sözcüğünün kökü “sınıf” şeklindedir. sınıf+mak olmadığı için “sınıf” isim köküdür.
Mastar eki olan “-mak/mek” ekini alabilen köklerdir.
Örnek:
- yağmur — sözcüğün kökü “yağ-”
- yağ+mak— mastar ekini alabildiğine göre fiil köküdür.
Örnek:
- I. Bence buradan hemen kaç.
- II. Kaç lira daha ödeyeceksin?
“kaç” sözcüğü I numaralı cümlede eylem anlamıyla kullanılmıştır. (Birinden ya da bir yerden uzaklaşmak anlamında)
“kaç” sözcüğü. II numaralı cümlede miktar belirlemek için kullanılan soru sözcüğü olarak kullanılmıştır. O hâlde I numaralı cümlede kaç sözcüğü fiil kökü; II numaralı cümlede ise isim köküdür.
Sesteş kökte verilen sözcükler arasında sesteşlik gereği herhangi bir anlam ilişkisinin bulunmaması temel şarttır.
Aralarında anlam ilişkisi bulunan ve hem isim kökü hem de fiil kökü olarak kullanılması mümkün olan sözcükler ortak kök olarak kabul edilir.
Örnek:
- I. Aramızdaki en sağlam duygu güvendi.
- II. Bu işte de bize güvendi.
I numaralı cümlede “güven” sözcüğü duygunun adı olarak kullanıldı. O hâlde isim köküdür.
II numaralı cümlede “güven” sözcüğü eylemin adı olarak kullanıldı. O hâlde fiil köküdür.
Görüldüğü üzere isim kökü ve fiil kökü olarak kullanılması mümkün ve aralarında da belirgin bir anlam ilişkisi mevcuttur.
Yansıma sözcüklerden (pat, çat, küt, şır, hor, hız, zır, pır, fıs, tıs vs…) oluşan köklerdir.
Örnek:
- par-lı-yor
- zır-la-mış
- hor-la-dı
Ayrıca bakınız ⇒
Yapı (Şekil) Bilgisi:
