Türk Edebiyatı Tarihi Bibliyografya Çalışması*

GİRİŞ

TDK’nın Türkçe Sözlük’ünde; “Bütün edebi hareketleri ve dönemleri, yazarları, şairleri, dil ve üslup özelliklerini açıklayan bilim dalı veya kitap; yazın tarihi.” (Akalın vd. 2005: 600) şeklinde açıklanan “edebiyat tarihi” için birçok1 tanım yapılmıştır. Bizim genel bir ifade ile; “Bir millete ait ve ‘edebiyat’ tanımı içerisinde kendine yer bulabilen dönem, kişi, eser, olay ve durumları kronolojik olarak ve belli bir sistem dahilinde inceleyen, tahlil eden, yorumlayan bilim dalıdır.” Şeklinde tanımlayabileceğimiz edebiyat tarihi, Türkiye’de sistemli olarak ilk defa M. Fuad Köprülü ile incelenmiş, Batılı bir metotla ele alınmıştır.

“Türk edebiyatı tarihinin kaynağı olan eski tezkireler” (Levend 1988: 18) artık ihtiyacı karşılamaz ve dünyadaki bütün milletler içinde en eski geçmişe sahip olan milletlerden biri olmamıza rağmen bir edebiyat tarihimizin olmayışı kabul edilemez bir hal almıştır. Bu durumu ortadan kaldırmak isteyen Fuad köprülü edebi tarihimizin bütününü ele alan ilk sistemli edebiyat tarihimizi yazmış (1921-1926) ve “edebiyat tarihi” yazmanın “tarih” yazmaktan çok farklı olduğunu şu ifadelerle dile getirmiştir: “Evvela, müverrihlerin meşgul olduğu mevzu mazidir; öyle bir mazi ki eseri kalmamış ancak bilvasıta bazı izler, vesikalar bırakmıştır; müverrih, onların yardımıyla, geçen bir sahneyi yeniden yaşatmaya çalışacaktır; halbuki bizim mevzuumuz mazi olmakla beraber, aynı zamanda da hâldir; yani geçmeyen, devam eden, gözlerimizin önünde yaşayan bir mazi…” (Köprülü 2004: 43-44).

Böylesine önemli olan ve üzerinde titizlikle çalışılması gereken bu bilim dalı için elbette birçok sıkıntı ve zorluk söz konusudur. Fakat bir edebiyat tarihçisi çalışmaya başlamadan bunları kabul etmiş olmalı, “çalışmasında başarılı bir neticeye varmak için her dakika birtakım hatalara maruz kalabileceğini düşünmeli ve ona göre tedbirli ve basiretli adımlarla ilerlemeye çalışmalıdır” (Köprülü 2004: 59).

Agâh Sırrı Levend’in “Türkçe ilk yazının yazıldığı tarihte başlar” (Levend 1988: 17) dediği Türk edebiyat tarihi, bilim adamlarınca yazılmaya dünyaya göre çok geç başlamış fakat hızla iyi denebilecek duruma gelmiştir. Köprülü’den sonra çok sayıda bilim adamı, eksiksiz/hatasız olmasa da birçok Türk edebiyat tarihi yazmıştır.

Günümüzde ise bu iş çoğunlukla ekiplerle ve daha uzmanca yapılmaktadır. Bilim adamları iyi bir edebiyat tarihi yazmak için böyle bir ekip çalışmasını zorunlu görmektedir. Konuyla ilgili olarak Okumuş ve Şahin’in şu açıklaması, sanırız durumun anlaşılır hale gelmesi için yeterli olacaktır: “Edebiyat tarihi yazarının sahip olması gereken özellikler göz önüne alındığında iyi bir edebiyat tarihi yazmanın güçlüğü anlaşılır. Yazarın diğer disiplinlerden istifade etmesi gereklidir. Bu da edebiyat tarihi yazarlarının adeta bir filozof olmalarını zorunlu kılar. Bu bağlamda modern edebiyat tarihçiliğinin bir yazar tarafından değil, yazarlar grubu tarafından kaleme alınmasının daha doğru olacağı kanaatini uyandırır. Böylece her sahanın uzmanının yapacağı katkılarla bütün bir edebiyat tarihi yazılabilir” (Okumuş ve Şahin: 2010).

Biz bu çalışmamızda, “edebiyat tarihi” adını taşıyan ilk eser olan Abdülhalim Memduh’a ait “Tarh-i Edebiyat-ı Osmaniye” adlı eser de dahil olmak üzere, günümüze kadar yazılmış genel ve özel Türk edebiyat tarihlerinden, en azından, önemli olanlarının içinde bulunduğu bir bibliyografya hazırlamaya çalıştık. Mümkün oldukça her künyeden sonra kısa bilgiler vererek eserleri tanıtmayı istedik ve çalışmamızın, tam bir edebiyat tarihi bibliyografyası olmasa da, hiç olmazsa bu yönde yapılacak bir çalışma için kaynak olabilecek seviyede olmasına gayret ettik.

TÜRK EDEBİYAT TARİHİ BİBLİYOGRAFYASI

1. Abdülhalim Memduh, Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye

2. Kenan Akyüz, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi

3. Kenan Akyüz, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri

4. Hüseyin Nihal Atsız, Türk Edebiyatı Tarihi

5. Nihad Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi

6. Ali Ekrem Bolayır, Türk Edebiyat Tarihi

7. Ahmet Bozdoğan, Romanda Türkiye Dışındaki Türk Dünyası

8. Büyük Türk Klasikleri (Tarih-Antoloji-Ansiklopedi)

9. İsmail Çetişli, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı

10. Özkul Çobanoğlu, Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş

11. İbrahim Necmi Dilmen, Tarih-i Edebiyat Dersleri

12. İnci Enginün, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı

13. Sadettin Nüzhet Ergün, Tanzimat’a Kadar Muhtasar Türk Edebiyatı Tarihi ve Numuneleri

14. İbrahim Hikmet Ertaylan, Türk Edebiyatı Tarihi

15. Faik Reşad, Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye

16. GÖNENSAY, Hıfzı Tevfik, Nihad Sami Banarlı (1942), Türk Edebiyatı Tarihi- Başlangıçtan Tanzimat’a Kadar-, İstanbul: Remzi Kitabevi. (Levend 1988: 489)

17. Hıfzı Tevfik Gönensay, Türk Edebiyatı Tarihi (Tanzimat’tan Günümüze)

18. Talat Sait Halman, Türk Edebiyatı Tarihi

19. Mehmet Nuri İnuğur, Basın ve Yayın Tarihi

20. Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı I-V

21. Mehmet Kaplan, Şiir Tahlilleri 2 Cumhuriyet Devri Türk Şiiri

22. Doğan Kaya, Halkbilim Araştırmaları

23. Doğan Kaya, Anonim Halk Şiiri

24. Vasfi Mahir Kocatürk, Büyük Türk Edebiyatı Tarihi

25. Ali İhsan Kolcu, Tanzimat Edebiyatı 1: Şiir

26. Komisyon (1993-200), Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, 33 Cilt, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

27. Komisyon (2002-2006), Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi, 8 Cilt, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

28. Komisyon (2002-2006), Türk Dünyası Edebiyat Terimleri ve Kavramları Ansiklopedik Sözlüğü, 6 Cilt, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

29. Komisyon, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi

30. Komisyon, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi

31. Ramazan Korkmaz, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı

32. Mehmed Fuad Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi

33. Mehmed Fuad Köprülü, Edebiyat Araştırmaları 1

34. Mehmed Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar

35. Mehmed Fuad Köprülü – Şehabeddin Süleyman, Yeni Osmanlı Tarih-i Edebiyatı

36. Agâh Sırrı Levend, Türk Edebiyatı Tarihi 1. Cilt

37. Mehmed Hayreddin, Tarih-i Edebiyat Dersleri

38. M. Öcal Oğuz, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı

39. M. Orhan Okay, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı

40. Ahmet Oktay, Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı 1923-1950

41. Orhan Rıza, Türk Edebiyatı Tarihi

42. Mehmet Önal, En Uzun Asrın Hikâyesi

43. Mustafa Nihat Özön, Metinlerle Muasır Türk Edebiyatı Tarihi

44. Mustafa Nihat Özön, Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi

45. İsmail Parlatır, Tanzimat Edebiyatı

46. İsmail Habib Sevük, Türk Teceddüt Edebiyatı Tarihi

47. İsmail Habib Sevük, Avrupa Edebiyatı ve Biz

48. Şehabeddin Süleyman, Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniyye

49. Ahmet Hamdi Tanpınar, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi

50. Türk Dünyası El Kitabı (1992-1998), 4 Cilt, Ankara: TKAE Yayınları. (Halman vd. 2006: 740)

İlk baskısında (1976) Türkçenin ve Türk edebiyatının tarihi gelişiminin anlatıldığı ikinci bölüm, 1992 yılında 3. cilt olarak müstakil bir şekilde ve farklı isimlerin imzasıyla yayınlanmıştır. Üniversitelerin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğrencilerine yardımcı kitap amacıyla hazırlanan eser, 27 bilim adamı tarafından dört bölüm halinde vücuda getirilmiştir. Birinci bölüm; “Destanlardan X. Yüzyıla Kadarki Edebiyat”a, ikinci bölüm; Türkiye’deki Halk Edebiyatı”na, üçüncü bölüm; “Yeni Türk Edebiyatı” başlığı ile XIX. yüzyıldan XX. yüzyılın ilk yarısına kadarki Türkiye Türklüğü’nün edebiyatına ve son bölüm de; 11 ayrı coğrafi sahadaki “Türkiye Dışı Türk Edebiyatı”na ayrılmıştır. (Polat: 2002)

51. Alemdar Yalçın – Gıyasettin Aytaş, Çocuk Edebiyatı

52. Kâzım Yetiş, Dönemler ve Problemler Aynasında Türk Edebiyatı

SONUÇ

Mehmed Fuad Köprülü ile sistemli bir hale gelen edebiyat tarihi yazıcılığı, günümüze hızla değişerek ve gelişerek ulaşmıştır. Tezkirecilikten edebiyat tarihçiliğine uzanan bu serüven bizi birçok önemli yazar ve eserle tanışma imkânına sevk etmiştir. Bu geniş yelpaze içinde kimi zaman edebiyatımızı tümüyle ele alan eserlerle karşılaştık, kimi zaman da sadece bir dönemi, bir yüzyılı, bir edebi türü inceleyen edebiyat tarihlerini gördük, inceledik.

Bu eserler içinde büyük bir kısmı, başlangıç aşamasında tasarlandığı gibi geniş olamamış ve ne yazık ki, tek ciltle sınırlı kalmışlardır. Bununla birlikte Ahmet Kabaklı’nın edebiyat tarihi üç cilt olarak planlanmış fakat yazarın zamanla edindiği bilgiler sonunda beş cilt olarak tamamlanmıştır.

Edebiyat tarihi yazarlığının günümüze gelindikçe farklı bir çehre kazandığını da gözlemleme imkânı bulduk. Özellikle edebiyatımızı bütün halinde ele alan eserlerde bu iş bir ekip çalışması halini almıştır. Alanlarında uzman akademisyenler tarafından kaleme alınan bu eserlerimizde, konuların daha detaylı ve çok yönlü ele alındığını ve bu konuda önemli bir ilerlemenin söz konusu olduğunu görüyoruz.

Burada, ancak, küçük bir kısmını ele alabildiğimiz edebiyat tarihlerimiz, aslında milletimizin gelişim çizgisini açıkça ve tüm yönleriyle gözler önüne sermektedir. Bu yönüyle de oldukça büyük önem arz eden bu eserlerimizin, edebiyatımız devam ettikçe –ki, bunun aksi mümkün değil- sürekli yenileneceklerini düşünüyoruz.

DİPNOTLAR

1 Edebiyat tarihi tanımları için bkz.: (Lanson 1937: 6-7; Levend 1988: 3)

KAYNAKÇA

• AKALIN, Şükrü Halûk vd. (2005), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• AYATA, Yunus (2005), “Nihad Sami Banarlı’nın Resimli Türk Edebiyatı Tarihi’nin Edebiyat Tarihi Metodolojisi Açısından Değerlendirilmesi”, Arayışlar Dergisi, Yıl:8, Sayı: 15.
• BANARLI, Nihad Sami (1971), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• BOZDOĞAN, Ahmet (1998), “XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi’nin Edebiyat Tarihi Metodu Açısından Değerlendirilmesi”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı: 6, Sivas.
• HALMAN, Talat Sait vd. (2006), Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, Mehmed Fuad (2004), Edebiyat Araştırmaları 1, Ankara: Akçağ Yayınları.
• LANSON, G. (1937), İlimlerde Usûl: Edebiyat Tarihi, (Çev. Yusuf Şerif), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1988), Türk Edebiyatı Tarihi 1. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• OKAY, M. Orhan (2006), “Abdülhalim Memduh’tan Ahmet Hamdi Tanpınar’a Edebiyat Tarihlerinde Yenileşmenin Sınırları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 8.
• OKUMUŞ, Salih, İdris Şahin (2010), “Tanzimat’tan Günümüze Edebiyat Tarihi Yazarlığı ve Edebiyat Tarihleri Üzerine Bir İnceleme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 3, Yayım: 14.
• PARLATIR, İsmail vd. (2006), Tanzimat Edebiyatı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• POLAT, Nazım Hikmet (2002), “Türk Edebiyatı Tarihçiliği Çalışmalarının Neresindeyiz?”, Beşinci Türk Kültürü Uluslararası Bilgi Şöleni, 17 Aralık 2002, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. )

————————————————————-

T.C. CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
YENİ TÜRK EDEBİYATI ANA BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS ÖDEVİ

TÜRK EDEBİYATI TARİHİ BİBLİYOGRAFYA ÇALIŞMASI

Danışman
Doç. Dr. Ahmet BOZDOĞAN

*Hazırlayan:
Semra DEMİR, MART, 2011, SİVAS