Türk Alfabesi (Abecesi) ve Özellikleri

HARFLER

Türk alfabesi, Latin harfleri temel alınarak, 1 Kasım 1928 gün ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir. Bu kanuna göre, Türk alfabesinde 29 harf bulunur.

Yasada sıralama, önce “i” sonra “ı” biçimindedir; ancak yaygın ve yerleşmiş olan sıraya göre önce “ı” sonra “i” gelmektedir.

Bütün ünsüz harfler yanına (e) ünlüsü getirilerek telaffuz edilir. (ce, çe, de, fe, ge, he, je, ke… şeklinde.)

Alfabeyi oluşturan büyük ve küçük harfler, sırasıyla aşağıdaki biçimde yazılır:

A B C Ç D E F G Ğ H İ I J K L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z – (Â Î Û)
a b c ç d e f g ğ h i ı j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z – (â î û)

Alfabede 29 harf bulunur. Ancak 1990’lı yıllarda toplanan bir uluslararası Türkçe kurultayında Türkiye alfabesine ñ (gırtlak n’si), é (ince e), q, w, x ‘in de katılması ile oluşacak ortak alfabeden diğer Türk devletlerinin kendi alfabelerini seçmesi karara bağlanmıştır. Bunun ardından Azerbaycan kendi alfabesini 34 harflik bu alfabeden seçip kullanmaya başlamıştır.

Ayrıca sesli a, u, ı harflerinin üzerinde yabancı kökenli sözlerde inceltme imi (^) kullanılmaktadır.

Türk alfabesinde orjinal (latin alfabesine ait, yaygın biçimde diğer alfabelerde de kullanılan) harfler dilin kendisine özgü seslerini vermekte kullanılan ikincil (orjinal sesin türevi) harften önce gelir. Dolayısıyla Türk alfabesinde i harfi ı harfinden önce olmalıdır.

ÜNLÜ (SESLİ) HARFLER

• Kalın ünlüler, dilin geriye çekilmesiyle; ince ünlüler, dilin ileri doğru itilmesiyle oluşur.
• Dudaklar düz durumdayken çıkan ünlüler düz; büzülüp yuvarlaklaşmış durumdayken çıkan ünlüler de yuvarlak ünlüdür.

• Alt çenenin açık ve ağız boşluğunun geniş durumunda çıkan ünlüler geniş; alt çene az açık ve ağız boşluğu darken çıkan ünlüler de dar ünlüdür.

Bu sınıflandırmaya göre her ünlünün üç özelliği vardır.

* Buna göre hangi ünlünün hangi özelliğe sahip olduğuna tek tek bakalım:

a: düz, geniş, kalın
e: düz, geniş, ince
ı: düz, dar, kalın
i: düz, dar, ince

o: yuvarlak, geniş, kalın
ö: yuvarlak, geniş, ince
u: yuvarlak, dar, kalın
ü: yuvarlak, dar, ince

ÜNSÜZ (SESSİZ) HARFLER

• Ünsüz harfler, çıkış sırasında bir engele (ses yolunun kapanması veya açılması) takılan ve bu engel sayesinde şekil alan seslerdir.

• Tek başlarına telâffuz edilemezler (özellikle süreksiz olanlar); kendilerinden sonra gelen “e” ünlüsü yardımıyla dile getirilirler.

Latin Harflerini Kullanan Diğer Alfabelerle Farklar

Türk alfabesi, Latin harflerini kullanmasına rağmen, bu harfleri kullanan diğer batı dillerinin alfabelerindeki bir takım harfleri içermemekte, bunun yanısıra bu alfabelerde genel olarak kullanılmayan başka harfler içermektedir.

Türk Alfabesinde Bulunmayan Harfler

Q – q, W – w ve X – x harfleri pek çok batı dilinde hatta Azerice gibi latin harflerine geçilen Türki dillerde bile kullanılmasına rağmen mevcut Türk alfabesinde bir eksik olarak yer almamaktadır. Bu harflere karşılık gelen sesler sırasıyla k, v ve ks ile ifade edilir.

Örneğin: Kemal, taksi. X harfi sözcüğün yapısına göre iks ya da ksi olarak da söylenirken, W harfi çift v(e) olarak okunur. Benzer biçimde İspanyol alfabesinde yeralan Ñ/ñ (Bu ses İtalyanca ve Fransızca’da gn, Portekizce’de nh harf bileşimleri ile elde edilir) harfine karşılık gelen ses ny ile ifade edilir. Örneğin, İspanyolca’da İspanya anlamına gelen España sözcüğü Türkçe harflerle Espanya olarak yazılır.

Anadolunun pek çok yerinde ve Türki şivelerde kadın yerine qadın denmesine rağmen bu teleffuzu verecek “q” harfi Türkçede yoktur. Bu eksiklğin latin harflerine geçerken yapılmış bir hata olduğu Azerilerce değerlendirildiğinden q harfini Azeriler almışlardır.

Batı Dillerinde Bulunmayan Türk Harfleri

Türkçedeki Ç – ç, Ü – ü ve Ö – ö harfleri İngiliz alfabesinde bulunmamaları nedeniyle ASCII standardına dahil değildir. Ancak bu harfler diğer batı dillerinde yaygın olarak kullanılmakta ve ISO-8859-1 (Latin-1) standardının içinde yeralmaktadır. Küçük ı, büyük İ, Ğ – ğ, Ş – ş harfleri ise ISO-8859-9 (Latin-5) standardının içinde yeralmaktadır.

Türkçede noktalı i harfi büyük harfle yazılıyorken de noktası koyulur: İ. Benzer biçimde noktasız büyük I harfi, küçük harfle yazılıyorken noktası koyulmaz: ı. Ancak yabancı dildeki sözcükler büyük harfle yazılıyorken I harfi noktasız yazılır. Türkçenin dışında Azeri Türkçesi ve Tatarcada da ı ve i harflerinin kullanımı bu biçimdedir.

Ş/ş harfinin sesi, İtalyancada sc(i), Fransızcada ch, İngilizcede sh, Almancada sch ve Galiçyacada x harfleriyle elde edilir. Bu harf kimi zaman Rumencedeki ?/? (virgüllü s) harfinin yerine kullanılmasına rağmen farklı bir harftir. Türkçenin dışında Azeri Türkçesi, Kürtçe, Zazaca Tatarca ve Türkmence dillerinde kullanılmaktadır.

Ğ/ğ (yumuşak ge) harfinin kendine ait bir sesi yoktur, yalnızca kendisinden önce gelen ünlü harfi uzatmakta kullanılır. Bu harf Türkçe sözcüklerin başında yeralmaz. Türkçenin dışında Azeri Türkçesi, Gürcüce ve Tatarca dillerinde kullanılmaktadır.

Ayrıca bakınız ⇒

Ses Bilgisi (Fonetik):

• Ünlü (Sesli) Harfler
• Ünsüz (Sessiz) Harfler

Yapı (Şekil) Bilgisi:

• İsim Çekim Ekleri
• Fiil Çekim Ekleri
• Yapım Ekleri