Tevriye (İki Anlamlılık) Nedir? Özellikleri, Örnekleri

Tevriye (iki Anlamlılık) : Birden çok gerçek anlamı olan bir sözü herkesçe bilinen (yakın) anlamında değil de uzak anlamını kastederek kullanmaya denir.

Tevriyeli kullanılan sözlerin iki anlamı da gerçek anlamdır. Tevriyede mecaz yoktur; tevriye bu yönüyle kinayeden ayrılır.

Tevriye Örnekleri:

“Bu kadar letafet çünkü sende var
Beyaz gerdanında bir de ben gerek”

İkinci dizede “ben” tevriyeli kullanılmıştır. Yakın anlamı,vücuttaki siyah kabartı; uzak anlamı ise, I. Tekil kişi.

“Âvâzeyi bu âleme Dâvud gibi sal
Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş”

Şair, “Bâkî” sözünü tevriyeli kullanmıştır. Yakın anlamı, şairin adı; uzak anlamı ise, ebedî, sonsuz.

“Gül gülse dâim ağlasa bülbül aceb değül
Zira kimine ağla demişler, kimine gül “

Yakın anlamı, gülme eylemi; uzak (amaçlanan) anlamı gül çiçeği.

“Bir delikanlı haramîdir deyü afv ettiler
Asmadan kurtuldu ammâ çok sıkılmıştır şarâb “

Asma, söylenen anlamıyla asmak eylemi; amaçlanan anlamıyla da üzümdür.

“Koyup kaldırmada ikide birde
Kazan devrildi, söndürdü ocağı“

ocak,ateş yakılan yer; Yeniçeri Ocağı

“Bana Tâhir Efendi kelp demiş
İltifatı bu sözde zâhirdir
Mâlikî mezhebim benim zirâ
İtikatımca kelp tâhirdir.          (Nefi)

Kelp köpek demektir. tâhir, söylenen anlamı “temiz” demektir; amaçlanan anlamı ise Tâhir Efendi’dir.

“Bâkî çemende hayli perîşan imiş varak
Benzer ki bir şikâyeti var rûzgârdan

“rüzgâr” sözcüğü hem yel hem de zaman anlamıyla tevriyeli kullanılmıştır.

Bir buse mi bir gül mü verirsin dedi gönlüm
Bir nim tebessümle o afet gülüverdi.

Gülüverdi: 1. Güldü 2. Gül verdi

Havada yaprağa döndürdü rüzgâr beni (Muallim Naci)

Burada “rüzgâr” hem gerçek anlamında hem de zaman anlamında kullanılmıştır.

Aşiyan-ı mürg-i dil zülf-i perişanındadır.
Kande olsam ey peri gönlüm senin yanındadır.

Kande: 1. Nerede 2.Kan içinde

Sert oldu hava çıkma koyundan kuzucağım

Koyun: 1. Kuzunun anası 2. Kucak

Sarmısak da acı amma evde lazım bir dişi

Dişi: 1. Sarmısak parçası 2. Bayan

Baki kalır sahife-i alemde adımız

Baki: 1. Şairin adı 2. Sonsuza dek

Gül yağını eller sürünür, çatlasa bülbül

El: 1. Organ 2. Yabancı