Telmih (Hatırlatma) Nedir? Özellikleri, Örnekleri

Telmih Nedir?

Söz sırasında, herkesçe bilinen bir olayı geçmişteki bir olaya, ünlü bir kişiye, bir inanca işaret etmeye, onu anımsatmaya telmih denir.

Telmih: İfade içinde belirtmeden herhangi bir kıssaya, geçmişteki bir olaya, meşhur hikâyelere, efsanelere, ünlü bir şahsa, çeşitli inanışlara, âyetlere veya bir hadise ya da yaygın bir atasözüne işaret etmek sanatıdır.

Çağrışıma dayanan bu sanatta anımsatılan şey uzun uzadıya açıklanmayıp bir iki sözcükle ifade edilir. Telmihte, anlatılan duygu ile işaret edilen olay arasında gizli bir benzetme söz konusudur.

Telmih Örnekleri:

“Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhid’i
Bedr’in aslanları ancak bu kadar şanlı idi.” (M. Âkif Ersoy)

Şair, Çanakkale şehitleri için yazdığı bu dizelerde, düşmanla savaşan Mehmetçikleri Bedir Savaşı’ndaki Hz. Peygamberimizin askerlerine benzetiyor ve bu olayı anlatırken geçmişteki bir olaydan yararlanıyor.

“Ey dost senin yoluna / Canım vereyim Mevlâ
Aşkını komayayım / Od’a gireyim Mevlâ” (Yunus Emre)

Son dizedeki “ateş” anlamına gelen “od” sözcüğü, Hz. İbrahim’in
ateşe atılmasına ve ateşin gül bahçesine dönmesine telmih vardır.

“Gökyüzünde Îsâ ile / Tûr dağında Mûsâ ile
Elindeki âsâ ile / Çağırayım Mevlâm seni” (Yunus Emre)

Birinci dizede “Hz.Îsâ’nın göğe çıktığı inancı”na , ikinci dizede “Hz. Mûsâ’nın Tûr-ı Sinâ dağında Allah ile konuşması ” olayına ve üçüncü dizede de yine “Hz. Mûsâ’nın yere atınca yılan olan âsâsıyla gösterdiği mucizelere telmih vardır.

Mualla-paye Sultan Ahmed ol hakân-ı âdil kim
Gönüller şâd idüp eyler hezârân Ka’beyi ihyâ (Ganizade Nadiri)

Ganizade Nadiri’ye ait yukardaki beyitte şair, Sultan Ahmet’in adaletli idaresiyle herkesin gönlünü yaptığını söylemek isterken “Mü’minin kalbi Allahın evidir.” hadisini hatırlayarak telmihde bulunuyor. Görüldüğü üzre, şairin memduhuna ait vasıfla bu vasfın çağrışım yaptırdığı hadis arasında benzerlik alakası vardır.

Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz:

1- “Şuh Şirin’ler yüzünden dağ delen Ferhat’lar
Aslıhan’lardan yanan Âşık Kerem’ler görmüşüz.”

2- “Sultan Süleyman’a kalmayan dünya
Bu dağlar yerinden ayrılır bir gün.”

3- “Ekmek Leylâ oldu dostlarım / Mecnûn oldum peşi sıra giderim.”

4- “Vahdetün şarabından / Bir cur’a nûş edeyin
Enel-Hak çağıruban / Dâra gireyin Mevlâ”

5- “Sabâ Mesîh- dem olub bahârdan bu gece
Hıtâ’ya benzedi gülşen nigârdan bu gece

sabâ: hafif ve tatlı esen rüzgâr
Mesîh: Îsâ peygamberin lakabı
hitâ : Çin’in kuzeyinde ceylanları dolayısıyla mis gibi kokan ülke
misk: ceylanların göbeğinden çıkarılan güzel bir kokudur.
gülşen: gül bahçesi

Not: Bu beyitteki diğer söz sanatlarını da inceleyiniz. (Teşbih,tenasüp, kapalı istiare, hüsn-i talil )