Tarihi, Felsefi, Bilimsel, Edebî Metinler ve Özellikleri

Toplumları, milletleri, kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan, olayları zaman ve yer göstererek anlatan, bu olaylar arasındaki ilişkileri, daha önceki ve sonraki olaylarla bağlantılarını, karşılıklı etkilenmeleri, her milletin kurduğu medeniyetleri, kendi iç sorunlarını inceleyen bilim dalına tarih tarih incelemeleri sonucunda yazılan metinlere de tarihi metin denir.

Tarihi metinlerin özellikleri şunlardır:

• Tarihî metinlerde öğreticilik amacı vardır. Dolayısıyla bu metinlerde açık, anlaşılır bir dil kullanılır.
• Söz sanatlarına, mecazlara, imgelere yer verilmez.
• Tarihî metinlerde yazar anlatıma kendi duygu ve düşüncelerini katmaktan kaçınır hatta belgelerden yararlanılır. Yani bu metinlerde nesnel bir anlatım benimsenir.
• Tarihî metinlerde öğreticilik amaçlandığından bu metinler çok anlamlılığa açık değildir.
• Dilin göndergesel işlevi öne çıkar.
• Sözcükler daha çok gerçek anlamıyla kullanılır. Ancak konusunu tarihten alan edebî metinler de olabilir. Böyle metinlerde edebî metinlerin özellikleri öne çıkacaktır.

Tarihi metne bir örnek:

Queen Elizabeth, Agamemnon, Lord Nelson muharebe gemileri ve Inflexible muharebe kruvazöründe oluşan 1.Tümen, saat 10:30 da Çanakkale Boğazı’ndan içeri girdi. Filonun önündeki muhripler savaş alanını tanıyorlardı. Planlanan noktaya ulaşıldığında Queen Elizabeth‘in hedefi Rumeli Mecidiye Tabyası, Lord Nelson’un hedefi Namazgâh Tabyası, inflexible hedefi ise Rumeli Hamidiye Tabyası idi. “A Savaş Hattı” olarak adlandırılan bu plan 11.30′da uygulanmaya başlandı ve 11.30′da merkez tabyalarına ateş başladı.

Herhangi bir duygu, düşünce, hayal, intiba ve olayın dil vasıtasıyla, ama edebilik değerine sahip bir biçimde ifadesinden oluşan söz ve söylem bütününe edebi metin denir. Bir edebiyat eseri bir edebi metin olabileceği gibi, bir reklam metni, bir seçim afişi, bir gazete haberi de dil sanat görevinde kullanılmışsa edebi metindir. Bu bir “içerik (muhteva)” meselesi değildir, bu bir “biçim (şekil)” meselesidir: Edebi metinlerde anlam, mesajın bizzat biçimi aracılığıyla verilir.

Duygu ve düşüncelerin dil vasıtasıyla estetik bir biçimde ifade edildiği söz ve söylem düzenine edebi metin; tarih incelemeleri sonucunda ortaya çıkan metinlere de tarihi metin denir.

Bir başka ifadeyle edebi metin, duygu düşünnce ve hayallerin insanda heyecan ve hayranlık uyandıracak şekilde ve estetik bir yapı içinde söylenmesi ve yazılması ile oluşan edebiyat ürünlerine denir.

Özellikler:
1. İşlenmiş bir dil ve anlatımla oluşur.
2. İnsanda güzel duygular,hayaller ve zevkler uyandırır.
3. İnsanın duygu düşünce ve hayallerini besler.
4. Ait oldugu toplumun sosyal ve kültürel özelliklerini taşır.

Felsefe konularını ele alan, felsefi problemler üzerinde duran metinlere felsefi metin denir. Yunanca seviyorum, peşinden koşuyorum, arıyorum anlamına gelen phileo ile bilgi bilgelik anlamına gelen sophia sözcüklerinin birleşmesinden oluşan felsefe kavramı üzerinde herkesin uzlaştığı net bir tanım yoktur. İnsan yaşamının anlamıyla, varlık, bilgi ve değerle ilgili sorulara cevap bulmaya, bu konularda ortaya çıkan problemleri çözümlemeye çalışır. Felsefi düşünce, araştırmaya ve eleştirel bir tavra dayanan bir düşüncedir. Felsefi düşünce, kendisine veri olarak aldığı her türlü malzemeyi aklın eleştirici süzgecinden geçirir. Felsefe insanın yaşamını, değerlerini ve amaçlarını sorgulayan, bu alanda insan yaşamının ve eylemlerinin kendilerine dayanacağı genel ilkelerin bilgisidir.

Felsefi metinlerin özellikleri şunlardır:

• Felsefi metinlerde dil göndergesel işlevde kullanılır.
• Kelimeler daha çok kavramsal yanları öne çıkarılır.
• Bu metinlerde daha çok, soyutlamalardan yararlanılır.

Felsefi metin örneği:

“Neyin var olduğu” sorusunu yanıtlamanın en önemli yolu, onun gözünde birlik ile çokluk ya da görünüş ile gerçeklik arasındaki ilişkiyi doyurucu bir biçimde ifade edebilmekten geçmiştir. Gözle görünen bireysel varlıkların ve değişmelerin oluşturduğu kaosun, çokluğun gerisinde akılla anlaşılabilir, kalıcı ve sürekli bir gerçekliğin var olduğuna inanmıştır. Thales, çokluğun kendisinden türediği, çokluğun gerisindeki bu birliğin ‘su’ olduğunu öne sürmüştür.

Bilimsel bilgiyi iletmeyi sağlayan metinlere “bilimsel metin” denir. Bilimsel metinler; bilimsel makale, tarama, değerlendirme yazıları, konferans raporları, toplantı özetleri olarak gruplandırılabilir.

Bilimsel metinlerin özellikleri şunlardır:

• Bu metinler “başlık, özet, giriş, asıl metin, sonuç ve tartışma” bölümlerinden oluşur.
• Alanında uzman kişilerce kaleme alınır.
• Bilimsel metinlerde nesnel bir anlatım benimsenir.Kişisel düşünceler ve yorumlar anlatıma katılmaz.
• Ortaya konan nesnel görüşler ise sağlam kaynaklara dayandırılır ve bu kaynaklar yazının sonunda belirtilir.
• Bilimsel metinlerde açık, anlaşılır bir dil kullanılır.
• Dilin göndergesel işlevi öne çıkar.
• Terimlere çokça yer verilir.
• Bu metinler çok anlamlılığa kapalıdır.

Bilimsel metin örneği:

Havada serbest bırakılan her cisim yere düşer. Bu düşmeye sebep olan da yer çekimi kuvvetinden başka bir şey değildir. Cisimlerin ağırlığı ya da hafifliği, aslında yerin onları daha büyük veya daha az bir kuvvetle çekmesiyle ilgilidir. Her cismin diğer cisimler üzerinde belirli bir çekim kuvveti vardır. Bu çekim kuvveti, söz konusu cisimlerin kitlesine ve birbirine olan mesafesine bağlıdır. Cisimler ağırlaştıkça ve aralarındaki mesafe azaldıkça birbirleri üzerindeki çekim kuvveti büyür.