Tanzimat Dönemi Gazete ve Gazetecilik

Tanzimat Döneminde Gazete ve Gazetecilik, Çıkarılan Gazeteler ve Özellikleri

Tanzimat Devrinde Gazete ve Gazetecilik

Türkiye’de basın hayatı 1831’de Takvimi Vekayi ile başlamıştır. Bu resmî bir gazetedir. Devlet eliyle çıkartılırdı, bir taraftan devletin siyasî ve idarî icraatını hem halka hem de başkalarına tanıtmak; bir taraftan da tarihçilerin kaydettiği vakaları günü gününe yayınlamak görevini yapardı.

Takvimi Vakâyi’nin resmî gazete olması dolayısı ile dünya ölçüsünde haberler vermediği öne sürülerek siyasî bir baskı neticesinde William Churchill tarafından 1840’da Ceridei Havadis adlı gazete çıkarılır.

Ceridei Havadis ilim, ahlak hatta edebiyat üzerine makaleler yanında 1842’den sonra piyes özetleri neşretmekle konularını genişletmiştir. Londra’daki bir tiyatro binası hakkındaki yazı, Çince bir şiirin tercümesi, roman özetleri, Avrupa gazetelerinden alıntılar bu gazetenin bölümleri içerisindedir. Devirle ilgili makaleler Türk okuyucusunun dünyadaki olaylara ilgisini ve merakını uyandırmıştır.

Ceridei Havadis’in rolü başta geniş manası ile vatan düşüncesini koymak şartı ile bu saydıklarımızın yanında Türkçenin sadeleşmesi zaruretini hissettirmiştir. Buna rağmen bu yıllarda matbuat kuvvetinden istifade edilmesi layığı ile düşünülmemiş; ancak dışarıya karşı kullanılan bir silah olarak görülmüştür. Gazetecilik 1860’tan sonra önemli etkiler uyandırmış ve nihayet Tercümanı Ahval mukaddimesinde gazeteciliğin hedef ve gayesi Şinasi’nin kaleminde tespit edilmiştir.

Tanzimat Devrinde Gazeteciliğin Önemi

1861 yılına kadar yenilik hareketlerini Takvimi Vakâyi, Ceridei Havadis, yeni açılan mektepler, Encümeni Daniş etrafındaki faaliyetler ve tercümeler idare ettiği halde, Tercümanı Ahval’den sonra bu yenilik hareketlerini gazete hemen hemen yalnız başına idare eder. 19. asrın görüş ve ideolojilerini toplayan bir belge halini alır. Bu suretle biryandan günlük hayatımızın olaylarını göz önüne sererken bir yandan da devrin toplum hayatını ilgilendiren Osmanlıcılık, İslam birliği, vatan sevgisi, hürriyet aşkı, fert hürriyeti, fikir hürriyeti, hak ve adalet, medeniyet ve prensipleri, devlet ve halk münasebeti, din ve dünya işleri, eğitim ve öğretim ile ilgili görüşler, düşünceler, okur-yazarlar ve aydınlar arasında gazete vasıtasıyla yayılmaya başlar.

Fikir, gazete ile yapıcı bir unsur olarak hayata girer. Cemiyetimiz artık hayatın hakiki çehresi olan meselelerle karşı karşıyadır. Getirdiği düşünce ve teklifler etrafında yavaş yavaş insanımızın çehresi oluşur.

II. Mahmut devrinde kamuoyunun siyaset ve idaredeki önemi anlaşıldığı için dilin sadeliği üzerinde durulmuştur. Biryandan da halkın eğitim ve öğretiminin bir problem sayılması devrin ileri gelenlerini dil ve dil meseleleri üzerine eğilmeye zorlar, böylece halka hitap düşüncesi gazetede dili kontrol altına alır. Yeni Türkçe Tercümanı Ahval gazetesi etrafında kendini bulur. II. Mahmut’la başlayan ilk tahsili, gazete bir mektep olarak tamamlar. Bundan sonra ayrıcalıklı bir zümrenin elinin altında bulunan fikir ve edebiyat, umumun malı oldu.

O zamana kadar şairler tek başına yakaladığı okuyucu ile arasında geçen konuşma yavaş yavaş kitle arasında bir konuşma, bir nutuk mahiyetini alır. Artık şair bir kalabalığın huzurunda hissederek şiir yazmaya başlar.

Gazete ayrıca yeni türlerin edebiyatımıza girmelerine yardım eder. Tiyatro, tercüme, telif roman ilk ürünlerini gazete ile verir. Bunların yanı başında makale, tenkit, deneme gibi bünyesine dâhil türleri de kendiliğinden getirmiş olur. Buna bağlı olarak da makale, hayat ve politika meselesini, tenkit ve deneme ise edebiyat meselelerini günlük hadiselerin arasına sokar. Böylece toplumun düşünce sahası gelişir. Yeni neviler(türler) ile memlekette eskiden farklı olarak bir cemiyet görüşü belirir. Bu yeni görüşler cemiyet içerisinde yeni bir zümrenin doğmasını hazırlar. Bunun neticesi olarak da yeni bir edebiyat teşekküle başlar ki işte bu Avrupaî Türk edebiyatıdır.

Tanzimat Döneminde Çıkarılan Bazı Gazeteler

1831 Takvim-i Vakâyi ⇒ Resmî
1840 Ceride-i Havadis ⇒ William Churchill
1850 Vakayı-i Tıbbiye ⇒ Mesleki
1860 Tercüman-ı Ahval ⇒ Agah Efendi
1862 Tasvir-i Efkâr ⇒ Şinasi
1865 Tasvir-i Efkâr ⇒ Namık Kemal
1866 Muhbir ⇒ Ali Suavi
1867 İstanbul ⇒ Kemal Paşazade Sait
1868 Hürriyet ⇒ Ziya Paşa- Namık Kemal
1869 Hürriyet ⇒ Ziya Paşa
1869 Basiret ⇒ Ali
1870 Hakayıkı Vakâyi ⇒ Kemal Paşazade Sait
1871 İbret ⇒ Namık Kemal
1872 Devir-Bedir ⇒ Ahmet Mithat Efendi
1872 Hadika ⇒ Ebu Ziya Tevfik
1873 Sıraç ⇒ Ebu Ziya Tevfik
1875 Vakit ⇒ Kemal Paşazade Sait
1876 Sabah ⇒ Şemseddin Sami
1878 Tercümanı Hakikat ⇒ Ahmet Mithat Efendi
1878 Tercüman-ı Şark ⇒ Şemseddin Sami
1879 Mecmua-ı Ziya ⇒ Ebu Ziya Tevfik