Tahmis Nazım (Şiir) Şekli ve Özellikleri

“Beşleme” anlamında olan tahmis aslında bir muhammestir. Bir gazelin ya da bir kasidenin her beyitinin önüne aynı vezin ve kafiyede üç mısra’ eklenerek muhammes haline getirmeğe “tahmîs etme” ve ortaya çıkan muhammese de tahmis denir.

Tahmîs kafiyeleri şu şekilde gösterilebilir: aaa (aa) bbb (ba) ccc (ca) (Örnek 1)

Tahmîs’de de terbî’de olduğu gibi tahmîs edilen beyitle eklenen mısra’lar arasında bir anlam kaynaşması olması zorunludur. Yoksa yapıhan tahmîs başarılı sayılmaz.

Tahmîs edebiyatımızda çok kullanılmıştır. İlk yüzyıllardan başlayarak hemen her şairin divanında bir ya da birkaç tahmîs bulunur.

Şairler, devlet büyüklerinin ya da beğendikleri şairlerin gazellerine, bazan da kendi gazellerine pek çok tahmîs söylemişlerdir.

• Fuzûlî (ölm. 1566)’nin Lutfî ve Habîbi’ye”,
• Hayalî Bey (ölm. 1577)’in Zatî, Ca’fer Çelebi ve Muhibbî’ye,
• Nev’i (ölm. 1599)’nin kendi gazeline,
• Bakî (ölm. 1600)’nin Necâtî Bey, Muhibbî, Sultan Selim, Sultan Murad ve kendi gazeline,
• Rûhî-i Bağdadi (ölm. 1605-06)’nin Nev’î, Abdî, Ulvî, Rahmî, Hükmî, Hâletî ve Sultan Murad’a,
• Hayretî (ölm. 1534)’nin Nesîmî ve Ahmet Paşa’ya,
• Cevrî (ölm. 1654)’nin Nâdirî, Yahya Efendi, Fuzûlî, Makâlî, Nev’î ve Arif Çelebi’ye

tahmîsleri vardır.

Şeyhülislâm Yahya (ölm. 1644), Nâ’ilî birer, Nâbî (ölm. 1712) 3, Nedîm (ölm. 1730) 3, Esrar Dede (ölm. 1797), Pertev Paşa (ölm. 1837) tahmîs söylemişlerdir.

En çok tahmîsi olan şairler Beylikçi Ârif, Şeyh Galib, İzzet Molla, Leylâ Hanım ve Şeref Hanım’dır.

Beylikçi Abdülbâkî Arif (ölm. 1713)’in 13, Galib (ölm. 1798-99)’in Mevlânâ‘dan başlayarak Fuzûlî, Hayalî Bey, Nef’î, Râşid ve Pertev Paşa’ya kadar 17 tahmîsi vardır. İzzet Molla (ölm. 1829) 12, Leylâ Hanım (ölm. 1848) 12 ve Şeref Hanım (ölm. 1861) 15 tahmîs yazmışlardır.

Tahmis Örnekleri

Nâ’ilî’nin Şeyhülislâm Bahâyî’yi tahmisi
1
Hirâs-ı fitne saldun dehre ey bîdâd neylersün
Kopardun yer yer âşub-ı kıyâmet-zâd neylersün
Perişanlıklar etdün nev-be-nev îcâd neylesün
“Tağıtdun hâb-ı nâz-ı yârı ey feryâd neylersün”
“Edüp fitneyle dünyayı harâb-âbâd neylersün”

2
Bulup pervâza ruhsat rüzgâra işveler satdun
Perişan etmeğe cem’iyyet-i uşşâkı cân atdun
Ne âl etdünse etdün murg-ı canı dama uğratdun
“Varup giysû-yı zülf-i yârı biribirine katdun”
“Yine bir fitne tahrik eyledün ey bâd neylersün”

7
Olursun Nâ’ilî-veş gördüğün mahbûba efgende
Metâ’-ı sabrunı tâlân eder her tıfl-ı nâzende
Mahabbet gam-fezâ esbâb-ı cem’iyyet perakende
“Bahâyî-veş degülsün kâbil-i feyz-i safa sen de”
“Tekellüf ber-taraf ey hâtır-ı nâşâd neylersün”

Nâ’ilî

Kaynak: Haluk İpekten, Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri

Ayrıca bakınız ⇒

Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri

Beyitlerle Kurulanlar:

• Gazel
• Kaside
• Mesnevi
• Müstezat
• Kıt’a

Dörtlüklerle Kurulanlar:

• Rubai
• Tuyuğ
• Murabba
• Şarkı

Bentlerle Kurulanlar:

• Musammat
• Terkib-i Bent
• Terci-i Bent

Divan Edebiyatı

• Divan Edebiyatı Genel
• Divan, Divançe, Divan Edebiyatı
• 11.12.Yüzyıl Geçiş Dönemi
• 13.14.Yüzyıl Türk Edebiyatı
• 15.Yüzyıl Türk Edebiyatı
• 16.Yüzyıl Türk Edebiyatı
• 17.Yüzyıl Türk Edebiyatı
• 18.Yüzyıl Türk Edebiyatı
• Divan Edebiyatı Şairleri ve Eserleri
• Divan Edebiyatı Sanatçıları (Yüzyıllara Göre)
• Divan Edebiyatı Mazmunları
• Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri
• Divan Edebiyatı Nazım (Şiir) Türleri ve Özellikleri
• Edebi Sanatlar/Söz Sanatları
• Divan Edebiyatında Nesir
• Divan Şiirinin Kaynakları
• Divan Şiirinde İslami Motifler
• Divan Şiirinde Mitoloji
• Aruz Ölçüsü
• Aruz Ölçüsü: Aruzla İlgili Temel Kurallar, Terimler ve Vezin Bulma Usulü