Sorularla Karagöz Oyunu Hakkında Bilgi

Karagöz oyunu nedir?

Evrensel olarak, “gölge oyunu” hatta “gölge tiyatrosu” olarak da adlandırılan bir tekniğin ve bu teknikle meydana getirilen sözlü edebiyat türlerinin genel adıdır.

Nasıl bir tekniğe sahiptir?

Çıra, mum, lamba gibi bir aydınlatma kaynağı ile yan saydam bir perdeden yararlanılarak oluşturulur. Bu perdenin arkasında iki boyutlu ve saydam olmayan tasvir veya kuklaların oynatılması gölge oyunu tekniğinin özünü oluşturur.

Tasvir nedir?

Gölge oyununda oynatılan iki boyutlu kuklalardır.

Oyununun kahramanları ile ilgili neler söylenebilir?

Karagöz ve Hacivat’ın kimliklerini araştırdığımızda çok yaygın anlatılan bir Bursa efsanesi ile karşılaşmaktayız. Sultan Orhan devrinde (1324-1362) Ulu Cami’nin yapımında demirci ustası Kambur Bâli Çelebi (Karagöz) ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz (Hacivat) oyunun iki ana kahramanıdır. Bu iki kahraman aralarında geçen nükteli konuşmalar sebebiyle işlerini aksatırlar ve camii inşaatı yavaşlar; durumu öğrenen padişah her ikisini de idam ettirir.

Oyunun gelişimi nasıl olmuştur?

Padişahın musahibi Şeyh Küşteri padişahı teselli etmek için beyaz sarığını çıkarıp gerer ve arkasına bir şem (mum) yakar. Ayağından çıkardığı çarıklarıyla Karagöz ve Hacivat’ın tasvirlerini canlandırıp nükteli konuşmalarını seslendirir.

Karagöz oyunu için alternatif bir adlandırma var mıdır?

Evet, vardır. Karagöz oyunu aynı zamanda Şeyh Küşterî Meydanı olarak anılır.

Kaçıncı yüzyıldan itibaren Karagöz oyunu kesin biçimini almıştır?

Karagöz, XVII. yüzyılda kesin biçimini almıştır.

Karagöz’ün varlığı ve içeriği hakkında bilgi alınan ilk tarihî kaynak hangisidir?

Seyahat-name

Karagöz oyunu kaç kişi tarafından sahnelenir?

Karagöz oyunu, tek kişinin icra ettiği bir gösteridir.

“Hayâli veya“hayalbaz” nedir?

Oyunu sahneleyen, tasvirleri konuşturan kişidir.

Sandıkâr nedir?

Hayâlbaza yardım eden bir nevi çıraklık yapan kişidir.

Yardak nedir?

Karagöz oyunun icrası sırasında şarkı ve türküleri okuyan kişidir.

Dâyrezen nedir?

Oyun esnasında tef çalan yardımcıya verilen addır.

Klasik bir Karagöz oyunu takımı kaç kişiden oluşur?

Genellikle altı kişiden oluşmaktadır.

Nevrekân nedir?

Tasvirlerin yapıldığı derilerin üzerine kalıplar yardımıyla tasvirler çizilir ve “nevrekân” denilen sivri uçlu bıçakla kesilerek, zımparalanır, çini mürekkebi ve kök boyalarla boyanır.

Karagöz oyunundaki tipler hangi dönemi yansıtırlar?

Karagöz oyunlarında XX. yüzyılda oluşturulan örnekler dışında yer alan bütün tipler, Osmanlı döneminin tipleridir. Karagöz ve Hacivat, bu oyunların ana tipleridir.

Karagözde yer alan bu ikincil tipler kimlerdir?

• “Karagöz’ün eşi”, “Hacivat’ın kızı” gibi bütün “kadın tipler” veya “zenneler’’,
• “İstanbul ağzı konuşan Çelebi”, “Tiryaki”, “Bebe Ruhi,
• Anadolulu tipler”: “Lâz”, “Kastamonulu”, “Eğinli”, “Harputlu”, “Kayserili”
• Anadolu dışından gelenler; “Rumelili”, “Arnavut, “Arap”, “Acem”
• Azınlıklar; “Rum”, “Frenk”, “Ermeni”, “Yahudi”,

Göstermelik nedir?

Karagöz oyunu başlamadan önce perde kurulur ve perdeye “göstermelik” denilen “çiçek dolu saksı”, “hayat ağacı”, “fıskiyeli havuz”, “ağaç”, “kalyon”, “zümrüdüanka” gibi sabit olarak duran bir tasvir konulurdu. Göstermelik “nâreke” adlı kamış bir düdüğün öttürülmesiyle birlikte sahneden kaldırılır. Bu hareket ve nâreke sesi, oyunun başlamak üzere olduğunu işaret ederdi.

Karagöz oyununun bölümleri nelerdir?

Giriş, muhâvere, fasıl ve bitiş

Giriş bölümü için neler söylenebilir?

Hacivat bir semaî söyleyerek perdeye gelir ve “Off! Hay Hak” diyerek perde gazeline başlardı.

Perde gazellerinde dünyanın geçiciliği, dış görünüşe aldanılmayıp onun arkasındaki gerçeği görmenin gerekliliği gibi tasavvufi olarak da yorumlanabilecek konular anlatılır.

Muhâvere (Diyalog) bölümü için neler söylenebilir?

Genellikle Hacivat ile Karagöz’ün karşılıklı konuşmalarından oluşur. Bu bölüm, oyunun asıl konusu ile ilgili değildir. Bu bölümde ikincil tipler az da olsa yer alır.

Karagöz:

“Sen gidersin de, beni buraya pamuk ipliği ile bağlamıyorlar ya!

Varayım idgâha, dolaba, dilber seyrine
bakalım âyine-i devran ne gösterir”

diyerek perdeden ayrılır ve böylece seyirciye “fasıl bölümü”nün başlayacağı söylenmiş olur.

Fasıl bölümü için neler söylenebilir?

Oyuna adını veren bölüm “Fasıl”dır.

Bu bölümde perdeye gelen Karagöz ve Hacivat’la ikincil tiplerle birlikte yaşanan bir olay ele alınır. Oyun içindeki en uzun bölümdür.

Bitiş bölümü için ne söylenebilir?

Karagözcü bu bölümde yaptığı muhtemel hatalardan dolayı seyircilerden özür diler. Bir sonraki oyunun ne olduğunu ve nerede gösterileceğini seyircilere bildirir. Oyunun en kısa bölümüdür.

Hacivat:

Yıktın perdeyi eyledin vîrân
Varayım sahibine haber vereyim hemân!

şeklindeki kalıplaşmış sözü söyleyerek perdeden ayrılır.

Karagöz:

Her ne kadar sürc-i lisan ettikse af ola!
Yarın akşam “………………” oyununda yakan elime geçerse Hacivat, bak ben de sana ne oyunlar oynarım.”

diyerek perdeden çekilir.

En son olarak, perdenin ardındaki mumun söndürülmesiyle oyun biter.