Sıfat-Fiiller (Ortaçlar) Özellikleri, Örnekler | Sıfat-Fiil Grupları
Sıfat-Fiiller (Ortaçlar) Özellikleri, Örnekler | Sıfat-Fiil Grupları
Sıfat-Fiiller (ortaçlar) fiillerden;
- -an (-en),
- -ası (-esi),
- -mez (-maz),
- -ar (-er, -r),
- -dik (-dık, -tik, -tık),
- -ecek (-acak),
- -miş (-mış, -muş, -müş)
ekleriyle türetilip sıfat görevinde kullanılan sözcüklerdir.
- Yetkililer, yanan ağaçların yerine yenilerini dikecekmiş.
Bu cümlede, “yan-” eylemi, “-an” ekini alarak “ağaç” adını niteleyen bir sıfat olmuştur. Eylem olumsuzluk ekini (-ma) de alabildiği (yanmayan) için, bu sözcük aynı zamanda eylem anlamı taşımaktadır. Dolayısıyla “sararmış” sözcüğü sıfat-fiildir.
Aşağıdaki cümlelerde koyu yazılan sözcükler, sıfat-fiildir.
- Yan daireye taşınan komşumuzla çok iyi anlaştık.
- Durakta durmayan otobüsün şoförünü şikâyet etti.
- Burası yaşanası bir doğa parçasıydı.
- Şiirimle ilgili anlaşılmaz yorumlar yaptılar.
- Alışverişlerinde hep bilinir markaları tercih ederdi.
- Eşyalarımızı buradaki tanıdık bir esnaftan aldık.
- Yeni kaymakam, gitmedik köy bırakmadı.
- Yapılacak yol, bizim tarlaları ikiye bölüyordu.
- Günlüğe yazılmayacak şeyler de var elbette.
- Olgunlaşmış elmalar ağaçlarda bizi bekliyor.
- Sanatçının hiç yayımlanmamış öyküleri ortaya çıktı.
» Sıfat-fiiller, öteki sıfatlar gibi adlaşabilir:
- Kuyrukta bekleyenler şikâyet etmeye başladı.
- Öğretmen ödev yapmayanlara kızdı.
- Defterine yazdıklarını bize okudu.
- Ona söylediklerimi sana da söylüyorum.
- Bu kitaplardan beğendiklerini alabilirsin.
- Ben tavuğun iyice pişmişini severim.
- Bende bu kitabın, yazarı tarafından İmzalanmışı var.
- Tatilde okuyacaklarımı tek tek belirledim.
- Programa katılacaklar adlarını bana yazdırsın.
- Bu diyette yenmeyeceklerin bir listesini çıkardım.
» “-dik” ve “-acak” ekiyle kurulan sıfat-fiiller, tamlanan (iyelik) eki alabilir:
- Anlatacağım masalı çok beğeneceksiniz.
- Size, kalacağınız odaları gösterelim.
- Şimdi söyleyeceklerimi aklınızdan hiç çıkarmayın.
- Aldığım kitapların hiçbirini okumadım.
- Orada çektiğiniz fotoğrafları çok merak ediyorum.
- Sevdikleriniz için buradan hediye alabilirsiniz.
» Sıfat-fiiller bazen sıfat görevinde kullanılmayabilir:
- Sabahtan beri seni aradığımı söylemediler mi?
- Hikâyeden anladıklarımı size anlatacağım.
- Derslerine çok çalıştığını annene söyledim.
- Seni unutmayacağımdan emin olabilirsin.
- Onun yakında burada işe başlayacağını duydum.
- Bu şehri seveceğinizi sanıyorum.
Dikkat!
Sıfat-fiil eklerini alan bazı sözcükler, eylemsi özelliğini yitirerek kalıcı isim olur.
- İhtiyar adam çocuklarının geleceğini düşünüyordu.
- Buzdolabında hiç yiyecek kalmamış.
- Kurşunkalemle yazdığı için hep açacak taşırdı.
- Buradaki fakir insanlara giyecek yardımı yapılacakmış.
- Ünlü yazar, son romanının tanıtımını ilginç bir yolla yapıyor.
- Şirketin gelirleri artınca yeni şubeler açmaya karar verdik.
- Köyün hemen ilerisinde bir çağlayan vardı.
- Benim bineceğim dolmuş buradan kalkıyor.
- Bizim yaramaz, yine okulda arkadaşlarıyla kavga etmiş.
SIFAT-FİİL GRUBU
Bir sıfat-fiil ve bu sıfat-fiile bağlı unsur veya unsurlardan kurulan kelime gruplarına sıfat-fiil grubu denir.
Grubun ana unsuru sıfat-fiildir ve sonda bulunur. Cümleler öğelerine ayrılırken sıfat-fiil ve ondan önce gelen ve ona bağlı olan kelimeler ayrılmaz.
Sıfat-fiil, grupta yüklem görevindedir. Vurgu, sıfat-fiilden önceki unsurdadır.
» Sıfat-fiilden önce gelen kelimeler, cümlede olduğu gibi, özne, nesne, zarf tümleci ve dolaylı tümleç olarak adlandırılırlar. Bu yüzden sıfat-fiillerle ve sıfat-fiil gruplarıyla birleşik cümleler yapılır.
- Eski İstanbul’un güzel semtlerini yaratan / Türklük ⇒ (Sıfat / isim)
- Eski İstanbul’un güzel semtlerini / yaratan ⇒ (nesne/yüklem)
- Bütün hayalleri yıkılmış / insanlar ⇒ (sıfat/isim)
- Bütün hayalleri / yıkılmış ⇒ (özne/yüklem)
- Her içine girdiği odaya bir şefkat serinliği getiren / bu kız ⇒ (sıfat/isim)
- Her içine girdiği odaya / bir şefkat serinliği / getiren ⇒ (dolaylı tümleç/nesne/yüklem)
» Bu grup, kelime grubu içinde sıfat ve isim; cümlede, özne, nesne, zarf ve yer tamlayıcısı olarak kullanılır.
- Mısralarında nağme hissedilmeyen / bir manzume ⇒ (Sıfat / isim)
- Bu eseri tamamlamak için ne kadar çabaladığını / hiç kimse bilmiyordu. ⇒ (Sıfat-fiil grubu / isim)
- Sabrından saray yapan / sultanları bilirim. ⇒ (Sıfat / isim)
» Birleşik isim olarak kullanılan sıfat-fiiller vardır:
- Vatansever,
- cankurtaran,
- çöpçatan…
Ayrıca bakınız:
Fiilimsiler
a) İsim-fiiller (Ad-Eylem)
b) Sıfat-Fiiller (Ortaç)
c) Zarf-Fiiller (Bağ-Fiil, Ulaç)
SÖZCÜK TÜRLERİ:
