Ses Bilgisi ve Telaffuz (Söyleyiş)
Ses Bilgisi ve Telaffuz (Söyleyiş)

Ses Bilgisi ve Telaffuz (Söyleyiş) Açıklamalar, Kazanımlar, Etkinlik Örnekleri | ||
1. Türkçenin Ses Özellikleri
Bu ünitedeki etkinlik, açıklama ve kazanımlarda belirtilen hususlar metinler üzerinde uygulamalı olarak verilmelidir. Uygulamada öğrenciler aktif duruma getirilmeli, öğretmen öğrencilere rehber olmalıdır. Farklı kültür ve zevk seviyelerine hitap eden metinlerde kelimelerin söylenmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar gösterilir. Bunlarla ilgili uygulamalar yapılır. |
||
Kazanımlar | Etkinlik Örnekleri | Açıklamalar |
1. Türkçedeki seslerin özelliklerini açıklar. |
[!]Ünlüve ünsüzler sınıflandırılarak özellikleri belirtilir. | |
2. Türkçedeki ses uyumlarının oluşumunu kavrar. |
![]() |
[!] Ünlü uyumlarının Türkçenin ek düzeniyle ilişkisine dikkat çekilir. |
3. Ses olaylarının oluşumunu kavrar. |
![]() türemesi ve ünlü daralması gibi ses olayları gösterilir; sebepleri açıklanır. ![]() ![]() |
[!] Bu kazanımın gerçekleşmesinde; . Ünlü ve ünsüzlerin özelliklerinden hareketle ses olaylarının oluşumu üzerinde durulur. . Ses olaylarının verilişinde metinlerden hareket edilir. |
2. Telaffuz (Söyleyiş) Bu bölümde, dili doğru, güzel ve etkili kullanmada telaffuzun önemi üzerinde durularak dilde sesin o dili doğal olarak konuşan topluluğun üstün bir değeri olduğu gösterilir. Yabancı kaynaklı sözlerin Türkçenin ses akışına uyarak değiştiği ve Türkçeleştiği örneklerle dikkatlere sunulur. Bu üniteye başlamadan öğretmen çevre ve okulda gördüğü telaffuz hatalarını belirlemeli, bu hatalar üzerinde durmaya imkân verecek metinler seçmelidir. Bu metinlerin kültür ve zevk seviyesi alt seviyede olmamalıdır. Gruplara ayrılan öğrenciler, güzel konuşmanın önemini tartışırlar; güzel konuşmak için neler yapılması gerektiğini ifade edecek bir sunum hazırlarlar. |
||
1. Ses ve telaffuz ilişkisini fark eder. |
![]()
|
[!] Ses ve telaffuz ilişkisi üzerinde durulurken aşağıdaki hususlara dikkat edilir: . Konuşmada seslerin özelliklerini bilmenin, onları doğru ve güzel telaffuz etmenin önemine dikkat çekilir. Türkçedeki ünlü ve ünsüzlerin söyleniş özellikleri üzerinde durulur. . Telaffuzda boğumlamanın önemi ve boğumlama kusurları belirtilir. Boğumlamanın; seslerden oluşan heceleri gerekli ses değerlerini vererek bazı sesleri ve heceleri atlamadan, değiştirmeden doğru, güzel ve iyi anlaşılabilecek biçimde söylemek olduğu vurgulanır. . İnsan hançeresinde aynı veya yakın kaynaklardan çıkan seslerin bir kelimede veya birbirine yakın kelimelerde kullanılmasının ifadenin ses bakımından kusurlu olmasına sebep olacağı belirtilir. . Ünlü ve ünsüzlerle ilgili ses olaylarını uygulamamanın telaffuz kusuruna neden olacağı örneklerle gösterilir. |
2. Yazı ile telaffuz ilişkisini gösterir. |
|
[!]Bu kazanımın işlenişinde; . Seslerin telaffuza göre farklı ses değerleri kazandıkları, bu ses değerlerinin tamamının alfabedeki işaretlerle gösterilmesinin mümkün olmadığı, . Bu sebeple kelimelerin yazılışıyla söylenişlerinin her zaman örtüşmediği açıklanır. . Hiçbir dilin yazıldığı gibi okunmadığı vurgulanır. . Yazı dilindeki bir işaretle, konuşma dilinde birden fazla sesin gösterilebileceğine örnek verilir. . Konuşma esnasında meydana gelen duraklamaların, soluk alıp vermeyle ilişkisi açıklanarak bunların yazı dilinde noktalama işaretleriyle karşılandığı belirtilir. |
3. Vurguyla ilgili kuralları uygular. |
![]() |
[!] Türkçede vurgunun genellikle son hecede olduğu, orta hecenin vurgusuz olduğu, bazı eklerin vurguyu kendilerinden önceki heceye attığına dikkat çekilir. Vurgunun bazı durumlarda anlam belirleyici özelliği olduğu örneklerle gösterilir. |
4. İfadenin gerektirdiği biçimde tonlama yapar. |
![]() |
[!] Şarkılarda olduğu gibi konuşmada da seslerin ton dereceleri olduğu; insan sesinin kalın, orta, tiz olmak üzere yükseklik bakımından üç temel tona ayrıldığı belirtilir. |
5. Ses akışını bozan durumları gösterir. |
![]() nasıl düzenlendiği gösterilir. İnsan sesi ve söyleyişiyle mekanik ses arasındaki farklılık üzerinde durulur. Bu kazanım seçilen kısa metin parçaları okunarak gerçekleştirilmelidir. |
[!] Bu kazanımın işlenişinde; . Konuşmada sesin nasıl kullanıldığına dikkat çekilir. . Konuşma esnasında kelimeleri aynı tonda söylemeyip yaşanan duygu hâline ve alıcıda uyandırılmak istenen etkiye göre sese bir akış kazandırıldığı vurgulanır. . Bir doğal söyleyişin, bir de onun bozulması sonucu meydana gelen yapmacık söyleyişin özelliği üzerinde durulur. Yapmacık konuşmanın dinleyiciyi rahatsız ettiği hissettirilir. . Bir cümlede veya birbirini takip eden cümlelerde aynı seslerin art arda tekrarının anlatımın bozulmasına sebep olacağı hatırlatılır. . İsim tamlamalarında ikiden fazla yapılan zincirlemenin bir anlatım kusuru olacağı, aynı ekle yapılan tamlamaların bir cümlede art arda kullanılmasının ifadeyi ses bakımından kusurlu kılacağı vurgulanır. |
6. Bir dilin ses terbiyesi ve konuşma biçiminin |
![]() |
[!] Telaffuzu kusurlu öğrencilere tiyatro sanatçılarının konuşmalarını içeren ses bantları dinlemeleri önerilir.
Bakınız-> Diksiyon Eğitimi Video |
![]() ![]() ![]()
|