Sahnenin Dışındakiler – Ahmet Hamdi Tanpınar
Sahnenin Dışındakiler Roman Özeti
Sahnenin Dışındakiler – Ahmet Hamdi Tanpınar
Sahnenin Dışındakiler, Ahmet Hamdi Tanpınar‘a ait, 1950 yılında tefrika edilmiş (gazetede bölüm bölüm yayımlanmış), 1973 yılında da kitap olarak yayımlanmıştır.
Sahnenin Dışındakiler, Kurtuluş Savaşı (1919-1922) zamanı İstanbul’unu ana kahraman aracılığıyla yansıtan, siyasi konuların fazlaca yer aldığı bir romandır.
Tanpınar, bu romanında iki uygarlık (Doğu-Batı), iki değerler sistemi arasında bocalayan Türk toplumunun ironik tablosunu ortaya koyar.
Romanın başlığı, Sahnenin Dışındakiler, İstanbul; sahnenin içi ise Kurtuluş Savaşı’nın yaşandığı Anadolu’dur.
Sahnenin Dışındakiler Kahramanları (Kişileri)
Cemal: Eserin başkahramanıdır. Üniversite öğrencisi olan bu gencin gözüyle İstanbul’un işgal yılları anlatılmaktadır. Cemal, eserin diğer önemli kahramanı Sabiha’yı sevmektedir.
Sabiha: Sabiha, modernleşmekte olan Türk kadınını simgeler. Eserde kadın hakları konusundaki mücadelesiyle dikkat çeker. Tiyatro ile ilgilenmektedir. Romanın sonunda sahneye çıkan ilk Türk kadını olur.
Süleyman Bey: Sabiha’nın babasıdır. Arzu ve istekleri uğruna bütün servetini ve yakınlarını feda etmiş, Rusların İstanbul’a açtığı eğlence merkezlerine dadanmış bir kahramandır.
İhsan: Avrupa’da eğitim görmüş, kültürlü ve çevresinde etkin bir insandır. Tarih öğretmenliği yapar. Asıl etkin rolü, İstanbul’da Millî Mücadeleyi planlayanlardan olmasıdır.
Diğer Kahramanlar: Nasır Paşa, Kudret Bey, Muhlis Bey, Muhtar, Tevfik Bey.
Sahnenin Dışındakiler Özeti
Roman, 1920 yılından itibaren başlamaktadır. Cemal, üniversite eğitimi görmek için İstanbul’a gelmiştir, yakın akrabası olan Behçet Bey’in evine gidecektir. Yolda çocukluğunu yaşadığı şehrin, altı yıl içinde çok değiştiğini fark eder. İşgal altında olan şehrin her tarafında, İngiliz, Fransız ve İtalyan askerleri vardır. Cemal, birçok tarihî yapının yıkılmış olduğunu görür ve çok üzülür. Mahallesini çok merak ettiği için önce oradaki evlerini görmeye karar verir. Elagöz Mehmet Efendi Mahallesi’ne geldiğinde eski günlerini hatırlar. Altı yıl öncesindeki geçmişine döner. O dönemde Vefa Lisesi’nde okumaktadır. Komşularının kızı olan Sabiha’yı içten içe sevmektedir. Sabiha, ailesindeki sorunlar nedeniyle hassas bir kızdır. Sabiha’nın babası, karısına ait tüm mirası, zevki ve eğlencesi için tüketmiş, sorumsuz bir kişidir. Dolayısıyla, babası annesinin hayatını mahvetmiştir. Sabiha, bu durumdan çok etkilenmektedir. O günlerde, Cemal’in hayatında önemli bir değişiklik olur. İhsan, Avrupa’dan döner. İhsanla sık sık görüşmeye başlar. İhsan’la, edebiyat, sanat ve tarihle ilgili sohbetler eder. İhsan, bir süre sonra okulda onların derslerine de girmeye başlar. Cemal, kültürü, bilgisi sebebiyle İhsan’a hayrandır. Türkçülük akımı, Osmanlı Devletinin o zamanki durumu, ülkenin geleceği gibi konularda İhsan, Cemal’in fikirlerini etkilemektedir. Bir süre sonra, mahallede bir gelişme daha olur. Mahallenin eski sakinlerinden Kudret Bey’in İtalya’daki konsolosluk görevine devlet son verir. Kısa süre sonra da, Kudret Bey, mahalleye döner. Kudret Bey, bundan sonra Sabiha ve Cemal’in hayatında etkin bir rol oynamaya başlar. Sabiha, bu günlerde kadın meselesi üzerinde düşünmekte ve Batılı kadınlar gibi özgür olmak istemektedir. Bu düşüncelerinde İhsan’ın rolü büyüktür. Cemal, İhsan’la Sabiha arasındaki yakınlıktan rahatsız olmaktadır. Sabiha’yı çok sevdiği İhsan’dan kıskanmaktadır. Kudret Bey bundan sonra Cemal’in yakınlık duyduğu en önemli kişi olur. Uzun uzun onun fikirlerinden bahsedilir. Mutsuz bir evlilik yaşamış olan Kudret Bey modern, ecnebi bir kadınla evlenmek istemektedir. Buna evlilik işleriyle uğraşan Sakine Hanım aracı olur. Fakat Kudret Bey, hüsrana uğrar, tanıştığı kadını beğenmez. Bu günlerde, Sabiha, yeni tanıştığı Matmazel Coroline’in kadın haklan ile ilgili fikirlerinden etkilenmektedir. Babası Süleyman, çok serbest yaşayan bir insan olmasına rağmen kızı Sabiha’yı bu yüzden sokak ortasında döver. Sabiha’nın aklından bu Batılı fikirleri atmasını ister. Bu arada İhsan, o dönemin en etkin siyasi oluşumlarından İttihat ve Terakki partisiyle İlişki kurar. İhsan, Sabiha ve Cemal’in fikirlerinin oturduğu yıllardır bu yıllar. Sabiha aktörlük ve tiyatro İle ilgilenmeye başlar. O esnada, Cemal’in babasının tayini Anadolu’ya çıkar. Cemal, Sabiha’dan ayrılmak zorunda kalır.
Cemal, bugünleri hatırladıktan sonra mahallesinde hep Sabiha’yı arar. Sabiha’yı altı yıldır, İstanbul’dan ayrıldığından bu yana, görmemiştir. Sabiha’dan haber alacağını umarak İhsan’ın evine gider. İhsan çok değişmiştir. İhsan’ın evinde Muhsin Bey ve birkaç kişi vardır. İttihat ve Terakki cemiyeti yanlıları ile padişah taraftarları arasında tartışma ortamının içinde bulur kendini. Cemal, İhsan’ın Millî Mücadele yanlısı olduğunu görür. Cemal, İhsan’dan beklediği yakınlığı göremez. İhsan ve Muhsin Bey, hemen ona görev verirler. Tevfik Bey’e gidecektir. Ona İhsan’ın evinde gördüklerini nakledecektir. Cemal, oradan Tevfik Beyin yalısına geçer. Tevfik Bey onu gördüğüne çok sevinir. Tevfik Bey’den Sabiha’nın hâlini öğrenir. Sabiha, Muhtar isimli acayip bir adamla evlenmiştir. Muhtar, kirli idlerle uğraşan, uçarı, ahlaksız bir insandır. Cemal, Sabiha’nın mutlu olmadığını düşünür. Ona acır. Sabiha’yı bulmaya kesin karar verir. Aynı akşam, Tevfik Bey’le Boğaz’da sal sefası yaparlar. Boğaz’da gezen düşman askerlerine kızarlar ve Tevfik Bey onları Türk musikisini dinlemek zorunda bırakır.
Ertesi gün, Cemal Tevfik Bey’in yalısından ayrılır. Sami Bey’in evine gider. Sami Bey Millî Mücadeleyi organize eden önemli kişilerdendir. Ona İhsan’ın notunu iletir. Cemal, İstanbul’a gelir gelmez bu karışık işlerin içinde bulmuştur kendini. Emrivaki görevler verilmiştir. Cemal, bu çevreden kaçmak ister. Fakat olaylar, buna engel olur. Aynı gün, İhsan’la Tepebaşı’na çıkarlar. Cemal, İstanbul’un ne kadar değiştiğini daha iyi anlar. Her yeri Ruslar sarmıştır. İhsan’la böyle bir Rus lokantasında otururlar. İhsan ona bir başka görev verir. Nasır Paşa ile ilişki kuracaktır. Onun hatıralarını yazacaktır. Cemal, bu hatıraları yazdığında devleti sömürenler, düşmanla iş birliği yapanlar büyük darbe alacaktır.
Nasır Paşa, oldukça kibar, altmış yaşına rağmen dinç bir insandır. Nasır Paşa, Cemal’e güvenir ve kâtipliğini kabul eder. Cemal, burada pek çok kişi ile tanışır. Bu arada Kudret Bey’le karşılaşır. Cemal, Kudret Bey’den Sabiha ile ilgili birçok şey öğrenir. Evlendiği kişi Muhtar’ın oldukça zengin olduğunu söyler Kudret Bey. Sabiha ile Muhtar’ı tanıştıran kişi de Kudret Bey’dir. Fakat Muhtar, şimdi bir Rus kadını ile yaşamaktadır. Aynı gün İhsan’a gelişmelerden haber verir. Gece, Madam Elekciyan’ın pansiyonuna gider. Muhlis Bey de burada kaldığı için yabancılık çekmez. Ertesi gün, akrabası Behçet Bey’in evine gider. Cemal, yolda, İstanbul’un içten içe kaynadığına şahit olur. Herkesin savaş nedeniyle zihinleri gergindir. Her an, yeni bir haber insanları sarsmaktadır. Şehrin manzarası büsbütün değişmiştir. Savaşın yenilgi ile sonuçlanması üzerine pek çok kavim İstanbul’a doluşmuştur. Bu insanlar için İstanbul bir eğlence merkezidir. Oysa asıl halk, savaş yüzünden kan ağlamaktadır.
Cemal, her zaman Sabiha’yı aramaktadır. Ancak bir süre Sabiha’yı göremez. Fakat kocası Muhtar’la karşılaşır. Muhtar’ın ve Sabiha’nın babası Süleyman Bey’in yaşantısı son derece iğrenç gelir Cemal’e. Bu arada Cemal’le Nasır Paîjii’nın ilişkileri devam etmektedir. Fakat olay gittikçe tehlikeli bir hâl alır ve yazılanlar bazı kesimleri rahatsız eder. Cemal, Nasır Paşa’nın yanına gider. Nasır Paşanın morali çok bozuklur. Cemal’le beraber geçmişine ait tüm belge ve fotoğrafları ynkar. Bir şeylerden korkar gibidir. Ertesi gün, Köprü’de Cemal’in hiç beklemediği bir olay gerçekleşir. Sabiha’yı görür. Snbiha, Cemal’in İstanbul’a geldiğini önceden öğrenmiştir. Fakat Muhtar’dan korktuğu için gelmemiştir. Sabiha, Cemal’i bulacağına söz verir ve kaçarcasına uzaklaşır.
Bir akşam, Cemal pansiyonda iken Sabiha gelir. Korku içindedir. Muhtar’in kendisinin peşinde olduğunu söyler. Sabiha’nın içkiye alışmış olduğunu ve çok değiştiğini fark eder. Sabiha, ağlamaya başlar. Hayat onu çok yıpratmıştır. Sabiha sürekli: Ah bir karar verebilsem!’ demektedir. Sabah uyandığında, Sabiha çoktan gitmiştir. Bir sabah, Cemal, kapısında bir zarf görür. Üzerinde Sabiha’nın resmi vardır. Altında ‘Sahneye çıkacak ilk Türk kadını’ yazılıdır. Cemal, Sabiha’nın karar veremediği şeyin bu olduğunu anlar. Bu konuyu öğrenmek için, Muhlis Bey’in yanına gider. Orada, daha kötü bir haber alır. Nasır Paşa öldürülmüştür. Şüpheli olarak da İhsan tutuklanmıştır. Roman, bu karışıklık içinde kötümser bir sonla biter.’Sahnenin Dışı’ da Anadolu gibi zor durumdadır.
Ayrıca bakınız:
