Rıfat Ilgaz Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri
Rıfat Ilgaz Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri
Mehmet Rıfat llgaz (d. Kastamonu/Cide, Şubat 1910 – ö. 7 temmuz 1993, İstanbul). Yazar, şair.
Asıl adı Mehmet Rıfat. Eylül 1917’de Cide’de ilkokula başladı. Temmuz 1923’te 13 yaşındayken “Cesur Gemici” kitabını aldı, okudu. Bundan etkilenerek “Rahime Kaptan” romanını yazmaya kalktı. Terme’de ilkokulun altıncı sınıfına başladıktan sonra sıtmaya yakalandı. Üç aylık hastalık süreci geçince bu kez Kastamonu’daki ablasının yanına gitti (1924), orada ortaokulu bitirdi.
16 yaşında 1926 yılında TBMM’nin açtığı İstiklal Marşı yarışmasına bir şiirle katıldı. 17 yaşında Rıza Tevfik’in “Kabr-i Fikret’i Ziyaret” şiirinden etkilenerek yazdığı ilk şiiri “Sevgilimin Mezarında” Kastamonu’da Nazikler gazetesinde 27 temmuz 1927’de yayımlandı.
1930’da Kastamonu Muallim Mektebi’ni bitirdi, altı yıl ilkokul öğretmenliği yaptı. Bu arada 1934’te 14 ay süren askerlik görevini tamamladı, aynı yıl Akçakoca’daki görevine döndü, “Ilgaz” soyadını aldı.
Ekim 1938’de Gazi Eğitim Enstitüsü Türkçe Bölümü’nii bitirdi, tüberkülozunun ilerlemesi üzerine de İstanbul’a gitti ve Yakacık Sanatoryumu’na yattı. 1940’ta Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nde okumaya başladı. Burada Hasan Tanrıkut, Salah Birsel, Sabahattin Kudret Aksal’la tanıştı.
İlk kitabı olan “Yarenlik”i kendisi yayımladı (1943). İkinci kitabı “Sınıf”, şubat 1944’te Sıkıyönetim kararıyla toplatıldı. Eylül 1948’de “Yaşadıkça” adlı şiir kitabı bakanlar kurulu kararıyla toplatıldı.
1953’te “Devam” adlı şiir kitabını kendi olanaklarıyla yayımladı. Adapazarı, İstanbul ve Boğazlıyan ortaokullarında Türkçe öğretmenliği yaptıktan sonra hayatını gazetecilik, mizah ve oyun yazarlığıyla kazandı.
23 şubat 1956’da İlhan Selçuk’un yönetimindeki Dolmuş mizah gazetesinin yazı kadrosuna katıldı. İlk yazısı 8. sayıda yer alan “Aslan Payı” adlı öyküsüdür. Dolmuş’un yazarları “Vites”, “Dişli” gibi adlarla yazıyorlardı, o da “Stepne” adını aldı. Burada değişik mizah yazıları yayımladı.
Hababam Sınıfı yazılarını İlhan Selçuk’un önerisiyle kitaplaştırdı (mayıs 1957). Ama “Rıfat Ilgaz” değil, dergideki “Stepne” imzası kullanıldı.
Arkadaşı Süavi’yle birlikte Gar Yayınları’nı kurup Bizim Koğuş’u yayımladı. Bu kitap yüzünden Adapazarı’na sürgüne gönderilecekken 27 Mayıs 1960 devrimiyle bundan kurtuldu.
1965’te Karamürsel’de Hababam Sınıfı’nın tiyatroya uyarlanışını kaleme aldı. Ulvi Uraz Küçük Sahne’de üç ay kapalı gişe oynadı. Bu arada Orhan Günşiray ile Atıf Yılmaz’ın sahibi olduğu Yerli Film Yapımevi, Hababam Sınıfı’mn çekim hakkını satın aldı.
Eylül 1968’de Oktay Akbal ile Asya-Afrika Yazarlar Birliği’nin Özbekistan’ın başkenti Taşkent’teki toplantısına davetli olarak katıldı. Aynı ay içinde bu kez Moskova Yazarlar Birliği’nin toplantısına katılıp Konstantin Simenov’dan sonra bir konuşma yaptı. Konuşmasını Türkolog Radi Fiş çevirdikten sonra “Aydın mısın?” şiirini Türkçe okudu.
1974’te Ertem Eğilmez-Umur Bugay’ın ısmarladığı Hababam Sınıfı senaryosunu sansürden geçirdi. Bunun üzerine Hababam Sınıfı adıyla altı film daha yapıldı.
6 aralık 1982’de İstanbul Şan Müzikholü’nde “55. Sanat Yılı ve 70. Yaş Günü” kutlandı.
“Yıldız Karayel” romanına Orhan Kemal Roman Armağanı verildi. “Karartma Geceleri” romanı, 1990’da Yusuf Kurçenli tarafından senaryosu yazılıp filme çekildi. Film çeşitli ödüller aldı.
Kastamonu Belediyesi 2 Mayıs 1991’de, öğrenciliği sırasında oturduğu Karaağaçlı Sokağı’na “Rıfat Ilgaz Sokak” adını verdi. 19 Kasım 1991’de son şiirini yazdı. 6 Ekim 1993’te Kültür Bakanlığı tarafından Bakırköy Kütüphanesi’ne “Rıfat Ilgaz” adı verildi. Haziran 1993’te Edebiyatçılar Demeği Onur Ödülü’nü Ankara’da bir törenle aldı.
24 Haziran 1993’te Bartın’a geldi. Azim Kitabevi’nde imzaya katıldı. Rahatsızlandı. Otele çekildi. Saat 21.00’de Millet Meclisi’nde söyleşiye çıktı. Bu etkinlikler son imzası ve son söyleşisi oldu. 2 temmuz 1993 Sivas olaylarını akşam öğrendi. Olayları izlemeye başladı. 7 temmuz 1993’te 83 yaşında yaşama gözlerini yumdu. Haydarpaşa Hastanesi “Akciğer embolisi”nden öldüğünü açıkladı. 8 temmuz 2003 günü Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi.
İlk şiirleri Kastamonu’da Nazikler ve Açıksöz gazetelerinde çıktı (1927). Çığır, Oluş, Yücel, Varlık, Hamle dergilerinde (1937-1942) duygusal şiirler yayımladı. 1940-1950 yıllarında güçlenen toplumcu şiirin ön saftaki temsilcilerinden biri oldu. Rıfat Ilgaz, 1940 kuşağının toplumcu kesiminde yer aldı. Kuşağı içinde yer alan şairlerden farklı bir yaşam çizgisi yanında, farklı bir şiir anlayışı da geliştirdi. Toplam 5 yıl, 5 ay, 25 gün hapis yatması onun hiç kuşku yok ki özgürlük-özgürsüzlükle kurtulamadığı tüberküloz ölüm-hayat konularını öne taşıdı.
Rıfat Ilgaz, Yürüyüş dergisinde 1942’de yazdığı bir yazıda sanat anlayışını şöyle açıkladı:
“…Sanatkâr her şeyden önce muhitini, cemiyetini kavrayabilecek ileri düşünce sistemine sahip olmalıdır. Ancak bu seviyeye ulaşan sanatkâr, kendinden bekleneni verebilir.”
O, Nâzım Hikmet şiiri içindeki ya da 1940 kuşağı içindeki yeri için de şöyle dedi:
“Benim 1940 toplumcu kuşağına bağlı bir şair olarak ayrıca yapmak istediğim, Nâzım Hikmet akımı içinde yeni, kişisel bir değişimin olmasıdır. Dize kurmayı günlük konuşma diline oturtup geliştirmek, diri Türkçeyi, biçimini bulmuş söz dizileriyle pekiştirip bu şiir diliyle de halka yaklaşmak, şiirin özüne, sözünü sözüne uydurmak, konusuna yakarış söyleyiş biçimleri getirmek.”
Hürriyet Gösteri dergisine yazdığı bir yazıdaki;
“1940 kuşağından olmak, zaman zincirinde yer tutmak, yaşam koşulları içinde İkinci Dünya Savaşı’nın yoksulluklarını, acılarını, baskısını, bunalımlarını yaşayıp günü gününe yansıtmak demektir. Bir çağı tümüyle değerlendirmek, yarına yine o dönemde belgesel olarak aktarmak demektir”
biçimindeki sözleriyle 1940 kuşağına daha geniş bir boyut kazandırdı.
Rıfat Ilgaz’ın Eserleri
Şiir:
- Yarenlik (1943): 1946’da ikinci basımı yapıldı.
- Sınıf (1944): Kovuşturmaya uğradı. 6 ay hapis yattı.
- Yaşadıkça (1947): Toplatıldı.
- Devam (1953): Toplatıldı.
- Üsküdarda Sabah Oldu (1954)
- Soluk Soluğa (1962): Yeni şiir çok azdır, genellikle derleme.
- Karakılçık (1969)
- Uzak Değil (1971)
- Güvercinim Uyur mu (1974)
- Kulağımız Kirişte (1983)
- Ocak Katırı Alagöz (1987)
- Çocuk Bahçesi (1995): Çocuklar için şiirler
- Bütün Şiirleri (1983): 9 cilt olarak
- Bütün Şiirleri: 1927-1991 (2004)
Romanları:
- Hababam Sınıfı (1957): Önce dizi hikâye olarak Dolmuş dergisinde yayınlandı. Sonradan roman olarak toplandı. Film uyarlamalarına esin kaynağı oldu. Ayrıca tiyatroda da sahnelendi.
- Pijamalılar (Bizim Koğuş) (1959): Önce Bizim Koğuş adıyla yayınlandı. Daha sonra 1973’te Pijamalılar olarak çıktı.
- Karadenizin Kıyıcığında (1969)
- Halime Kaptan (1972)
- Meşrutiyet Kırathanesi(1974)
- Karartma Geceleri (1974): Yusuf Kurçenli tarafından filmi çekildi. Başrolünü Tarık Akan oynadı.
- Sarı Yazma (1976)
- Yıldız Karayel (1981)
- Apartıman Çocukları (1984)
- Hoca Nasrettin ve Çömezleri (1984)
- Hababam Sınıfı İcraatın İçinde (1987)
Öykü:
- Radarın Anahtarı (1957)
- Don Kişot İstanbul’da (1957)
- Kesmeli Bunları (1962)
- Nerde O Eski Usturalar (1962)
- Saksağanın Kuyruğu (1962)
- Şevket Ustanın Kedisi (1965)
- Garibin Horozu (1969)
- Altın Ekicisi (1972)
- Palavra (1972): Önceden Don Kişot İstanbul’da adıyla yayınlandı.
- Tuh Sana (1972)
- Çatal Matal Kaç Çatal (1972)
- Bunadı Bu Adam (1972)
- Keş (1972)
- Al Atını (1972)
- Hababam Sınıfı Uyanıyor (1972)
- Hababam Sınıfı Baskında (1972)
- Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı (1972)
- Rüşvetin Alamancası (1982)
- Sosyal Kadınlar Partisi (1983)
- Çalış Osman Çiftlik Senin (1983)
- Şeker Kutusu (1990)
Hatıra (Anı):
- Yokuş Yukarı (1982)
- Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra (1986)
- Dördüncü Bölük (1992): Damian Croft tarafından İngilizce’ye çevrildi, Milet Publishing tarafından yayınlandı.
Köşe Yazıları:
- Nerde Kalmıştık
- Cart Curt
Tiyatro Oyunları:
- Hababam Sınıfı Ulvi Uraz Tiyatrosu tarafından sahnelendi 1965
- Hababam Sınıfı Uyanıyor: Filme çekildi.
- Hababam Sınıfı Baskında
- Hababam Sınıfı Sınıfta kaldı: Filme çekildi.
- Türk Çocukları Türk Çocukları: Çatalzeytin Festivalinde öğrenciler tarafıdan sahnelendi.
- Çatal Matal Kaç Çatal (1972): Daha sonra Uzun Eşek Oyunu olarak yeniden yazıldı. Çatal Matal 1972’de Ordu Belediyesi Karadeniz Tiyatrosu tarafından, Uzun Eşek ise Cide’de sahnelendi.
- Abbas Yola Giden: 1993’de Kartal Rıfat Ilgaz Sahnesi Oyuncuları tarafından sahnelendi.
- Bacaksız Kamyon Sürücüsü
- Bacaksız Okulda
- Bacaksız Paralı Atlet
- Bacaksız Tatil Köyünde
- Bacaksız Sigara Kaçakcısı
- Öksüz Civciv
- Küçük Cekmece Okyanusu
- Cankurtaran Yılmaz
- Kumdan Betona
- Çocuk Bahçesi(Şiir)
Ödülleri:
- 1982 Yıldız Karayel ile Madaralı Roman Ödülü
- 1982 Yıldız Karayel ile Orhan Kemal Roman Armağanı
- 1987 Ocak Katırı Alagöz ile Ömer Faruk Toprak Şiir Ödülü
- 1993 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü.
Yazar hakkında ayrıntılı biyografi : İndir ⇒ Rıfat Ilgaz’ın ayrıntılı yaşam öyküsü
Türk Edebiyatı
- İslamiyet Öncesi Edebiyat
- İslamiyet Sonrası Edebiyat
- Halk Edebiyatı
- Divan Edebiyatı
- Tanzimat Edebiyatı
- Servet-i Fünun Edebiyatı
- Fecr-i Ati Edebiyatı
- Milli Edebiyat
- Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı
- Türkiye Dışı Edebiyat
- Edebiyatımızda İlkler
- Dünya Edebiyatı
- Batı Edebiyatı
