Refik Durbaş Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Refik Durbaş (d. 10 Şubat 1944, Pasinler, Erzurum – ö. 1 Aralık 2018, İstanbul) Şair, yazar.

Refik Durbaş, 10 Şubat 1944’te Erzurum’un Pasinler ilçesinde doğdu. İzmir Necatibey İlkokulu, Karataş Ortaokulu ve İzmir Namık Kemal Lisesi’nden mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’ndeki öğrenimini bitirmeden ayrıldı. 1965-1968 arasında çeşitli işlerde çalıştı. Yeni İstanbul ve Cumhuriyet gazetelerinde düzeltmenlik yaptı. 1983’te Cumhuriyet gazetesinin düzelti şefi oldu.

İlk şiiri İzmir’de Ege Ekspres gazetesinin sanat sayfalarında yayınlandı. Devinim, Gösteri, Sanat Olayı, Soyut, Papirüs gibi dergilerdeki şiirleriyle dikkat çekti. Arkadaşlarıyla birlikte 1962-1964 arasında “Evrim” dergisini, 1967’de de “Alan 67” dergisini yayınladı. “Yeni A” dergisinin yazı işleri müdürlüğünü yaptı. Gazetelerde sanat sayfaları hazırladı.

İkinci Yeni esintisi ile başladığı şiir yaşamı, zamanla toplumcu yönelim kazandı. Kendine özgü dili ve benzetmeleriyle, baştan beri tavrını ve varlığını keskinleştiren, anlam kadar biçime de önem veren şiirler yazdı.

Çarşıların, işçi kızların, pazar yerlerinin, çay evlerinin dünyasını yansıtan şair olarak tanındı. Şiirinde günlük konuşma dili içine ustaca serpiştirilmiş eski sözcükler de kullandı.

Refik Durbaş’ın Eserleri

Şiirleri

• Kuş Tufanı (1971)
• Hücremde Ayışığı (1974)
• Çırak Aranıyor (1978)
• İkinci Baskı (1979)
• Çaylar Şirketten (1980)
• Denizler Sincabı (çocuklar için şiirler,1982)
• Kırmızı Kanatlı Kartal (çocuklar için şiirler, 1982)
• Nereye Uçar Gökyüzü (1983)
• Siyah Bir Acıda (1984)
• Bir Umuttan Bir Sevinçten (1984, toplu şiirler 1)
• Yeni Bir Defter-Şiirler-Meçhul Bir Aşk (1985)
• Adresi Uçurum (1986, toplu şiirler 2)
• Geçti mi Geçen Günler (1989)
• Menzil (1992)
• Kimse Hatırlamıyor (1994, toplu şiirler 1)
• Nereye Uçar Gökyüzü (1994, toplu şiirler 2)
• İki Sevda Arasında Kara Sevda (1994)
• Tilki Tilki Saat Kaç (1995)
• Düşler Şairi (1997)
• İstanbul Hatırası (1998)

Röportaj

• Ahmet Arif Anlatıyor: Kalbim Dinamit Kuyusu (1990)

İnceleme

• Şair Cezaevi Kapısında (1992)
• Galata Köprüsü (1995)
• İlhami Bekir’den Mektup Var (1997)

Deneme

• Yazılmaz Bir İstanbul (1988)
• İki Sevda Arasında Karasevda (1994)
• Yasemin ve Martı (1997)

Antoloji

• Türk Yazınında Cezaevi Şiirleri (1993)
• Öykülerle İstanbul (1995)

Yenileştirme

• Yedi İklim Dört Bucak (1977, Evliya Çelebi’den çocuklar için)
• Şakaname (1983, Evliya Çelebi’den çocuklar için)
• Mavi Alacalı Baston (1983, Muallim Çelebi’den çocuklar için)

Ödülleri

• 1979 Yeditepe Şiir Armağanı Çırak Aranıyor ile
• 1983 Behçet Necatigil Şiir Ödülü Nereye Uçar Gökyüzü ile
• 1993 Halil Kocagöz Şiir Ödülü Menzil ile

Refik Durbaş’ın Şiirlerinden Örnekler

ÇIRAK ARANIYOR

Elim sanata düşer usta
Dilim küfre, yüreğim acıya
Ölüm hep bana
Bana mı düşer usta?

Sevda ne yana düşer usta
Hicran ne yana
Yalnızlık hep bana
Bana mı düşer usta?

Gurbet ne yana düşer usta
Sıla ne yana
Hasret hep bana
Bana mı düşer usta?

PUSULA

Annemin öldüğü yaşı çoktan geçtim
suyun vefası ve acılar
-bir de gökyüzü
çocuklarım olsa da

Babamın öldüğü yaştayım artık
gurbeti sıla, sılası hicran
Bir de yalnızlık
arkadaşım olsa da

Rüzgârlar yazsın aşkımı

Ama gönlüm hâlâ
oğlumun âşık olduğu yaşta
-sevdanın pusulası
anılarım olsa da

İki güvercin ey ömrüm
yılların omuzuna tünemiş
biri hayat, öteki ölüm
yaşadığım olsa da

Biri Refik, öteki Durbaş aslında

MENZİL

Onlar ki aydınlık üzre
ecel toprağına
umut
ektiler. Ay dolandı vay deli gönlüm

Ölüm şaşırdı menzilini

Onlar ki karanlık üzre
korku mazgalına
zulüm
serdiler. Ay dolandı vay deli gönlüm

Ölüm şaşırdı menzilini

Onlar ki cehennem üzre
yürekten
cennet
süzdüler. Ay dolandı vay deli gönlüm

Ölüm şaşırdı menzilini

AĞITLAR

Gözleri bir umudu, bir dalgınlığı yaşıyor
Ağzında kalabalık bir öpüşme ormanı
-Kalbindeki katiyyen ben değilim
yüzünde küçük inzal kuşları.

TUZAK

Nefretin adresini mi soruyorsun
cinnet yağmurunda kimsesiz kuşların
rüzgârı çalınmış yalnızlığımı mı
sevdanın adresini mi soruyorsun
ayrılığı mavi, hüznü beyaz uçan

Yüzüne ay doğmakta. Seviyorum seni
sensin çılgınlığımın zalım kaynağı
elemin aşktan damıtılmış alevi
taşarken yüzünden hicranın ırmağı
zulmetin vahasını mı arıyorsun
bakışı gül sesi, gülüşü yaz açan

Yüzüne ay doğmakta. Seviyorum seni

Fırtınası çalınmış işte umudun
gençliğimin şafağı da haczedilmiş
acının ve aşkın tarihini yazmadan
su menzilinde akşam mı avlıyorsun
ikindisi kumral, baharı az olan

Yüzüne ay doğmakta. Seviyorum seni

Çile kuşatılmaz demedim mi sana
nur heykeli, gün avcısı, ay alevi
yüzü bereketli sevdalar tuzağı
kalbimin adresini mi soruyorsun
soyadı hüzünlü, adı naz anılan

Yüzüne ay doğmakta. Seviyorum seni

HÜCREMDE AYIŞIĞI

Sesimi sesinin üstüne koyma
kara gecede, karanlıkta, acılı
yüreğimde yeşerdiyse de alevi ölümün
kan boğmadı daha korkuyu
kırılmadı kin ve öfkenin fidanı

Sesini sesimin üstüne koyma
ağzımda prangası tutuklu rüzgâr

Yanlış arama ölümden başka
kurşuna dizilen resimlerde
acıyla örülmüşse cesetler
ve ağlıyorsa hücremde ayışığı
üzgün değilim, hüzünlü asla

Yanlış arama ölümden başka
sırtımda falakası tutuklu rüzgâr

Yüreğimde mezarlar açma artık
kazıdım hücremin duvarına çünkü
zamanı kucaklayan öfkemi
acıdan üretilen sesimi
gençliği damıtılmış günlerimi

Yüreğimde mezarlar açma artık
elinde kırbaçları tutuklu rüzgâr

Çıplak taş, demir kapı, sessizlik
korkuyu mu bekliyor o nöbetçi
niçin hiç konuşmuyor yıldızlar
şafak söktüyse nerde kar filizleri
uyusam uyansam her yerde bahar

Çıplak taş, demir kapı, sessizlik
sesimde zincirleri tutuklu rüzgâr

Tek değilim artık, çoğaldım ölüme
deli rüzgâr, çıplak suyun rahminde
artık ne hücrem, ne yalnızlık
eskisinden düşmanım karanlığa
ama hâlâ yanıyor yüreğimde işkence

Tek değilim artık, çoğaldım ölüme
yüzümde kelepçesi tutuklu rüzgâr

-Söyle kim hak kazandı ölüme

ÖZETİ

Kuşların dilini öğrettin bana
çiçeklerin dilini
özlemlerin, eylüllerin, gurbetlerin
akarsuların ve zamanın
ateşi sönmeyen zamansızlığın bir de

Rüzgârın koynunda gündüzün
erguvan burcundan gecelerin

Bir bunun için mi sevmedim seni?

Yalnız ve yalnızca sürgünlerde
nice karasevdaların müebbetinde
çığlıkla çılgınlığım arasında bir
her zaman unutmak isterdim seni
her zaman hatırlamak bir de

Sonsuz beyazlığında iklimlerin
çırılçıplak lekesiz kentlerin

Bunun için de mi sevmedim seni?

Soruları yanıtlanmış aldanışlar adına
yanıtları belirsiz alışkanlıklar adına
yazlar ve kışlar, elvedalar adına
bir daha bir daha kavuşmalar adına
anılarını taşıyan her şey adına

Yolunu şaşırmış gitmelerin
korkunç ve güzel gelmelerin

Nasıl ve niçin mi sevmedim seni?

ANIT

Halkın ulusu, rüzgârın kardeşiydi onlar
ateşin övündüğü üç alınteri nebisi
bir şafak vakti zulmün dehlizinde
yiğitlik anıtı süsledi bedenleri

Biri engin denizlerle arkadaş
biri inancın cömert efendisi
biri sabrın korkusuz aslanıydı
onurun mescidi şimdi cesetleri

Halkın ulusu, rüzgârın kardeşiydi onlar
ölüme taviz vermedi hiç biri

BİN KUŞ AYIŞIĞINDA

Şimdi senin soluğunda akşam
çiçekler ve sular kadar yalnızım
bir o kadar da esmer saçların
bin kuş esiyor sanki ayışığından

Ölümünün Ardından …

Müzisyen-Yazar Zülfü Livaneli: Çok üzgünüm çünkü Refik Durbaş benim şiirlerini beste yaptığım, uzun yıllardır dostum olan biriydi. O unutulmaz ‘Çırak Aranıyor’ şiirini bestelemiştim. Bizim kuşak yavaş yavaş elveda diyor dünyaya. Yahya Kemal’in bir şiirinde söylendiği gibi “Evvel giden ahbaba selam olsun”, Refik’e de selam olsun…

Şair Ataol Behramoğlu: Refik 1960 kuşağının en iyi, en özgün şairiydi. Gerçek anlamda bir halk çocuğu, halkın çocuğuydu. Bir önceki dönemin şiiri de içinde olmak üzere çağdaş şiirimizin bütün inceliklerini bilen ve kendi şiir tezgâhında işleyen bir şiir sevdalısı ve ustasıydı. Onun mizahını, çalışkanlığını, dürüstlüğünü yaşadığımız sürece hep anımsayacağız. Şiirleri ise çağdaş şiirimizdeki özgün ve sağlam yerini hep koruyacak.

Yayıncısı ve yakın dostu Fahri Özdemir:Türk şiirinin en önemli kilometre taşlarından biri daha aramızdan ayrıldı… Yayıncısı olmanın ötesinde benim için bir dost, bir baba, bir sırdaş hepsinden önemlisi iyi bir yoldaştı… Yalansız, çıkarsız bir dünyanın insanıydı. Meyhaneleri çok sevmesine karşın meyhanede soytarılık yapan şairlerden değildi. Kısacası Refik Durbaş, insandı. Anısı önünde saygıyla eğiliyorum..

Şair Betül Dünder: Refik Durbaş’ın ölümü şiir antolojimizin bir döneminin yazılı olduğu bölümü de kapattı. Orada Ahmet Oktay’ı, Ülkü Tamer’i, ve onu hep yan yana düşündüm, andım ve gördüm. Kendiliğinden bir doğallık, söylem ve olanın şiiri. Hayatın her hali; emeğin, alın terinin ve düşsel olanın birbiri içine girdiği şiirler. Bu haya başka türlü yaşanmaz dediğiniz bir ömür. Şiir içinde, insan içinde, emek içinde ve iyilik içinde. Kalemini bırakmadan, inatla, dirençle sürdürülen bir yazma eylemi içinden uğurladık onu. Pes etmeyen, gülümsemeyi unutmayan, “bir şiir işçisi, yürek işçisi” olarak…

Onunla aynı zamanı paylaşmaktan onur duyuyorum. Anısına saygıyla…

Yaşar Miraç: Refik Durbaş, 1960 kuşağının Türk şirindeki en önde gelen ozanlarından biridir ve Türk şiirinde usta bir ozandır. Şiirimizin halklaşmasında büyük emeği vardır. Ne yazık ki entel birtakım İstanbul takımının kastı ona gerektiği kadar önem vermemiştir ve değerlendirmemiştir. Şu an en son örneği ise TÜYAP Onur Ödülü’nün aslında Refik Durbaş’a verilmesi lazımdı. İzmir’de onu aday yaparak, sanki İzmirliymiş gibi hakkı yenildi. Bu sene ona yakışırdı ve onun için çok anlamlı olurdu. Bu içimde uhde kaldı bunu söylemek istiyorum. Refik Durbaş’ı zorla kabul etmişlerdir. Çünkü halk çocukları her zaman böyle zorluklarla karşı karşıya kalır kendini birtakım ‘entel’ sanan çevreler nedeniyle. Refik halk çocuğuydu, halk ozanıydı ve öyle yaşayacaktır halkın temsilcisi olarak.

Şair Haydar Ergülen: Çok sevdiğim, aslında herkesin çok sevdiği bir şair. Bunu söylemek lazım. Bence bütün şairlerin “Refik Ağabey” siydi o. Cemal Süreya’dan sonra belki de ağabeyliği bu kadar hak eden ikinci şair o’dur. Çünkü Cemal Süreya bizim “Cemal Ağabey”imizdi ondan sonra da ‘Refik Ağabey’imiz oldu. Aynı meşrep, aynı ahlak, aynı tevazu, aynı gençlik, aynı iyilik, aynı yerellik, aynı evrensellik. Bütün bunları toplamıştı. O yüzden çok kıymetli bir şairdi. Ustaydı ama hep ‘çırak’ gibi davrandı. “Çırak ağabey” yani. Hep içinden geldiği toplumu, işçi sınıfını, köylüleri yoksulları, çırakları, uykusuzları, mülksüzleri hiç unutmadı. Hep onların şiirini yazdı. “Çaylar Şirketten” gibi şiirler gerçekten Türk şiirine Refik Durbaş’ın çok büyük armağanıdır. Şiire yepyeni bir tat kattı. Ve bence çok etkileyici bir şiir dili yarattı. Kendi dili de çok tatlıydı. Türk edebiyatına kattığı tat çok farklıydı. Şiir dışında son yıllarda özellikle BirGün’de yazıyordu. Yazılarında anılarını anlatıyordu. Edebiyatımızın güler yüzlü tarihçisiydi. Şimdi öyle biri yok. Ben bunu şimdi öldüğü için söylemiyorum. Tarihi o tatminde yazan kimse yok artık. Ben de çünkü 63 yaşındayım ve yaşlandım, bu kuşağı biliyorum. Refik Durbaş, son edebiyat tarihçisi oldu diyebilirim.

Feridun Andaç: Refik Durbaş 1960 Kuşağı’nın önemli şairlerinden birisi. Kendine özgü bir şiir duyarlılığı, poetik yolculuğu olan bir şairdi. Ben onun şiirini değerlendirirken, hep Doğu anlatıcılarının söz dağarcığını, arkaik duyarlılığını bugüne taşıyan şair olarak nitelendiriyorum. Yani ‘Kuş Tufanı’ndan ‘Hücremdeki Ayışığı’, ‘Çırak Aranıyor’ ki şiirinin ana damarını belirleyen bu üç kitap. Gerçekten onun poetik yolculuğunu hem 60 kuşağının farklı bir ses farklı bir duyarlılık olma özelliğini taşıyor. Başlangıçta İkinci Yeni’nin etkileri şiirlerinde görülse de daha çok 1940 Kuşağı, Nâzım Hikmet’in şiiri, yaşanan dönem. Hatta hatta Türk şiirinde pek görülmeyen bir gerçeklik, özellikle bu göç olgusu. Göç olgusunun büyük şehirlerde yarattığı insan tipolojisi, bizim Sait Faik’te Orhan Kemal’de gördüğümüz o küçük insanın serüveni ilk kez denilebilir ki Refik Durbaş’ın şiiriyle şiire girdi. Bu kendine özgülük 60 Kuşağı’nın İkinci Yeni kuşağının bir özelliği yani aynı dönemde yaşasalar da aynı siyasal, toplumsal olayların gölgesinde kendi varoluşlarını ortaya koysalar da başlı başına Türk şiirinin geleneksel damarı divan şiiri de var bunun içerisinde, halk şiiri de var, modern Türk şiiri de var, Yahya Kemal de var, Ahmet Haşim de var, Nâzım Hikmet de var. Bu yolculuğun kılcal damarlarını iyi özümsemiş bir şairdi aslında. O özümsediği için bunların üzerine kendi şiirini var etti. Hatta anlatımcı bir şiire doğru evrildi şiir yolculuğu. Bu da onun belki gazeteciliğinden, düzyazıya olan ilgisinden kaynaklanan bir şey. Çünkü Refik Durbaş’ın şiirinde masalların ve hal hikâyelerinin yani sözlü edebiyatın da ipuçlarını da görürüz. Onu böyle nitelendirmek gerekiyor.

PEN Türkiye Yönetim Kurulu: “Refik Abi sen beni niye ağlattın?” Ahmet Erhan böyle yazmıştı. Refik ağabey bugün bizi ağlattı. Şiirimizin ustalarından, ama her zaman ‘çırak’ gibi davranan Refik Durbaş. Şiiri yurdu gibi, yurdunu şiir gibi sevdi. Bu yüzden en çok yurtsuzların, kimsesizlerin, gurbetçilerin şiirini yazdı. Şiirimize her dilde rahatça söylenebilecek yerel tatlar kattı. Kendi dili de öyle tatlıydı. Açık ve Erzurum yaylası gibi geniş bir yürekle sevdi insanları, şairleri, yazarları. Biz de onu, şiirini, dilini, kişiliğini çok sevdik. O hepimizin Refik Ağabey’siydi, bugün bizi ağlattı. Üyemiz, canımız, değerli arkadaşımız Refik Durbaş, eserleriyle yaşayanlar arasına katıldı. Önünde sevgiyle saygıyla eğiliyoruz.

Eray Canberk: Refik çok eski arkadaşımdı. Hem arkadaşımı hem de çok sevdiğim bir şairi yitirdim. Refik’in şiirlerini şu açıdan çok önemserim, bir Anadolu insanının ama büyükşehirde yaşayan bir Anadolu insanının bütün gözlemlerini ve duygularını yansıtır. O açıdan çok önemserim, çok severim. Onun dışında söyleyecek çok şey var ama Refik, ‘Mecnun’ Refik’ti ve aynı zamanda Refik’im Refik’ti. (Kaynak: birgun.net)