Parantez (Yay Ayraç) İşareti ( ) ve Kullanıldığı Yerler

» Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgisi olmayan, yazının ve sözün aslında olmayıp, sonradan eklenmiş olan açıklayıcı kelimeleri ve söz gruplarını göstermek için kullanılır:

• O tarihte (1980) henüz sen yoktun.
• Türk edebiyatının üç kolu da (halk edebiyatı, divan edebiyatı, yeni Türk edebiyatı) büyük farklılıklar gösterir.
• Sanatçının bu eseri hatıra (Anı demek daha doğru olur.) türünün en iyi örneklerindendir.
• Türkçede bazı ekler (-yor, -ken, -leyin, -mtırak, -ki) büyük ünlü uyumu kuralına aykırıdır.
• Hakkında açıklama yapılan söze ait ek, ayraç kapatıldıklarn sonra yazılır:
• Yunus Emre (1240?-1320)’nin

» * “yani” ile yapılan açıklamalar yay ayraç içine alınmaz.

• Babasından, yani okumasında büyük emeği geçen insandan daha ne isteyebilirdi ki?

» Sözün söylendiği anda olup biteni, konuşanın hareketlerini ve durumunu  belirtmek için kullanılır. Özellikle tiyatro eserlerinde çokça kullanılır:

• İhtiyar __ (Yerinden doğrulur.) Şimdi ne olacak?
• Kaymakam__(hiddetle) Ne olacak baba…Oğlunun katili ecnebi tebaasıymış…

» Alıntıların yapıldığı eser ve yazar adı yay ayraç içinde verilir:

• Asıl konuşan Hasan’dı, altı aydan beri susan Hasan… Durmadan, dinlenmeden, nefes almadan, yanakları sevincinden pembe pembe, dudakları titreyerek taze, gevrek, billûr sesiyle biteviye konuşuyordu. Aklına ne gelirse söylüyordu. Eskici hem çalışıyor, hem de, ara sıra “Ha! Ya? Öyle mi?” gibi dinlediğini bildiren sözlerle onu söyletiyordu; artık erişemeyeceği yurdunun bir deresini, bir rüzgârını, bir türküsünü dinliyormuş gibi hem zevkli, hem yaslı dinliyordu; geçmiş günleri, kaybettiği yerleri düşünerek benliği sarsıla sarsıla dinliyordu.

(Refik Halit Karay, Eskici)

» Herhangi bir metinden alınan cümlenin öncesi ve sonrası olduğunu, aralarda da alınmayan kısımlar olduğunu belirtmek için üç noktayla birlikte kullanılabilir:

• “(…) Annelerinin esvaplarını kızlar giyer, büyükannelerinin mücevherlerini torunlar takardı. Sırmalı çedik pabuçlar, kırmızı feraceler… Ah hele kırmızı feraceler… Baharın yeşil çimenleri üzerinde, seyir yerlerinde kadınlar tıpkı birer gelincik çiçeği gibi parlarlardı. (…)” (Bahar ve Kelebekler; Ömer Seyfettin)

» Bir bilginin şüpheyle karşılandığı veya kesin olmadığı durumlarda soru işaretiyle birlikte yay ayraç kullanılır:

• Ankara’dan Konya’ya 1,5 (?) saatte gitmiş.
  1496 (?) yılında doğan Fuzuli…

» Söze alay etme, hafife alma, küçümseme, inanmama, kinaye anlamları katmak için Ünlem işaretiyle birlikte kullanılır:

• İsteseymiş bu kitabı bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş.
• Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.
• Enflasyonun nasıl düşeceğini bilmeyen ekonomi bilginlerimiz (!) var.
• Gençliğinde 100 metreyi 10 saniyede koşarmış (!).

» Yabancı kelimelerin okunuşları parantez içinde verilir:

• Rousseau (Ruso) Fransız edebiyatında romantizmin önemli temsilcilerinden biridir.
• İngiltere’de Lord Byron (Lord Bayron), Shelley (Şelli) ve Shakespeare (Şekspir) romantizmin kaynağı sayılırlar.

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Ayrıca bakınız ⇒ Noktalama İşaretleri

1. Nokta ( . )
2. Virgül ( , )
3. Noktalı Virgül ( ; )
4. İki Nokta İşareti ( : )
5. Üç Nokta İşareti ( … )
6. Soru İşareti ( ? )
7. Kesme İşareti ( ‘ )
8. Tırnak İşareti ( ” ” )
9. Tek Tırnak İşareti ( ‘   ‘)
10. Parantez İşareti (  )
11. Ünlem İşareti ( ! )
12. Kısa Çizgi ( – )
13. Köşeli Parantez [  ]
14. Uzun Çizgi ( __ )
15. Eğik Çizgi ( / )
16. Denden İşareti ( //)
17. Düzeltme (şapka) İşareti ( ^ )