Özne-Yüklem Uyuşmazlığından Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları

Öznenin tekillik çoğulluk ve şahıs bakımından uyuşması gerekir; aksi taktirde anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

a) Topluluk isimleri özne ise yüklem tekil olur; ancak topluluk isimleri çoğul eki alıyorsa yüklem de alabilir.

Bizim takım sahaya çıktılar. ⇒ Bizim takım sahaya çıktı.
Ordular uzun süredir savaşıyor. —veya— Ordular uzun süredir savaşıyorlar.
Takımlar nihayet sahaya çıktılar. —veya— Takımlar nihayet sahaya çıktı.

b) Bitki, hayvan, cansız varlık ve organ isimleri çoğul durumda özne ise yüklem tekil olur.

Nedense köpekler sabaha kadar havladılar. (Yanlış)
— Nedense köpekler sabaha kadar havladı. (Doğru)

Çiçekler sıcaktan kurumuşlar. (Yanlış)
— Çiçekler sıcaktan kurumuş. (Doğru)

Bu sıralar çok sağlam yapılmışlar. (Yanlış)
— Bu sıralar çok sağlam yapılmış. (Doğru)

Seni görünce gözlerim dolarlar. (Yanlış)
— Seni görünce gözlerim dolar. (Doğru)

Not: İnsan dışı varlıklar kişileştirme yolu ile çoğul özne ise yüklem de çoğul olabilir.

Martılar denize dalıp dalıp çıkıyorlar.
Martılar bize selam getirdiler.
Dağlar beyaz şallarını omuzlarına attılar.

c) Eylem isimleri, çoğul özne ise yüklem tekil olur.

Gülüşmeler çok uzun sürdü.
Tartışmalar sabaha kadar devam etti.

d) Çoğul sayılar özne ise yüklem tekil olur.

İki kişi bankayı soymuşlar. —değil— İki kişi bankayı soymuş.
Derse on öğrenci girmediler. —değil— Derse on öğrenci girmedi.
Bana beş soru bıraktılar. —değil— (O) Bana beş soru bıraktı.

e) Saygı, sitem, küçümseme gibi durumlar için özne tekil de olsa yüklem çoğul yapılabilir.

Ahmet Bey bizi hatırlamadılar.
Ayşe Hanım odasında yoklar.

f) Öznede belgisiz zamir ya da belgisiz sıfat varsa yüklem tekil olur.

Hiçbiri sizi görmüyorlar. —değil— Hiçbiri sizi görmüyor.
Herkes bu konuda aynı fikirdeydiler. —değil— Herkes bu konuda aynı fikirdeydi.
Birçok kişi aynı sorunu tartışıyorlar. —değil— Birçok kişi aynı sorunu tartışıyor.

g) Bir cümlede birden fazla özne varsa ve bu öznelerin biri 1. kişi ise yüklem 1. çoğul kişi (biz) olur.

Ali, Ahmet ve ben dün size uğramıştık.
Ben ve kardeşim size inanmıyoruz.

h) Birden fazla özneden biri 2.kişi ise yüklem 2.çoğul; öznelerin biri 3.kişi ise yüklem 3. çoğul olur.

Sen ve kardeşin derse girmemişsiniz.
Ahmetler o bu akşam gelecekler.
Ben, sen, o burada nöbet tutacağız.
O ve Murat bunu hemen yapacaklar.

Diğer Örnekler:

» Ayla ile Serap’ın anlatımında hem yanlışlar var hem de kitap diline hiç uygun değil. (Yanlış)
__ Ayla ile Serap’ın anlatımı hem yanlışlar var hem de kitap diline hiç uygun değil. (Doğru)

» Meteor yağmurları her yıl düzenli olarak tekrarlar. (Yanlış)
__ Meteor yağmurları her yıl düzenli olarak tekrarlanır.

» Bu gibi olayları saymakla bitmez. (Yanlış)
__ Bu gibi olaylar saymakla bitmez. (Doğru)

» O yıl eğlenceyi seven ne kadar öğrenciler varsa bu derslere ilgi gösterdi. (Yanlış)
__ O yıl eğlenceyi seven ne kadar öğrenci varsa bu derslere ilgi gösterdi.

» Ellerime uğur böcekleri konuyorlar. (Yanlış)
__ Ellerime uğur böcekleri konuyor. (Doğru)

Cümledeki özne çoğul hayvan adı veya çoğul bitki adı olursa, cümlenin yüklemi tekil olur. “konuyor” sözcüğü kullanılmalıdır.

» Bacakları tutmuyor, gözleri artık görmüyorlardı. (Yanlış)
__ Bacakları tutmuyor, gözleri artık görmüyordu. (Doğru)

Cümledeki özne organ adlarından birini gösteren çoğul bir sözcükse yüklem tekil olur. “görmüyordu” sözcüğü kullanılmalıdır.

» İşlerimiz artık çoğaldılar. (Yanlış)
__ İşlerimiz artık çoğaldı. (Doğru)

Cümledeki özne eylem bildiren çoğul bir özneyse yüklem tekil olur. “çoğaldı” sözcüğü kullanılmalıdır.

» Kamyonların gürültüleri bütün sokağı kaplıyorlardı. (Yanlış)
__ Kamyonların gürültüleri bütün sokağı kaplıyordu. (Doğru)

Özneleri çoğul cansız varlık olan cümlelerin yüklemi tekil olur. “kaplıyordu” sözcüğü kullanılmalıdır.

» Saniyeler geçmek bilmiyorlardı. (Yanlış)
__ Saniyeler geçmek bilmiyordu. (Doğru)

Saat, dakika, saniye, ay, yıl gibi zaman adlarından birini gösteren çoğul öznelerin yüklemi tekil olur. “bilmiyordu” sözcüğü kullanılmalıdır.

Ayrıca bakınız ⇒ Özne-Yüklem Uyumu, Uyumsuzluğu

Diğer Anlatım Bozuklukları

Ayrıca bakınız:

Etiketler

Özne-Yüklem Uyuşmazlığından Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları

Yapısına Göre Cümle Türleri

Tümleç Yanlışları-Eksiklikleri

Benzer İçerikler: