Özet Nedir? Özet Nasıl Hazırlanır? Özetleme, Özet Çıkarma Nasıl Yapılır?

ÖZETLEME – ÖZET ÇIKARMA

Özetleme, bir bakıma metni kısaltma işlemidir; ancak bu kısaltma metindeki temel hedefi, ana düşünceyi ve önemli bilgileri içerecek şekilde olmalıdır.

Okuduğunu anlamanın somut göstergesi özet çıkarabilmektir. Özetleme, öğrencinin ne öğrendiğini düşünmesine, mantıksal ve anlaşılabilir tarzda yazmasına ve kendi kelimeleriyle ne öğrendiğini açıklamasına yardım eder.

Özetleme, belli kuralları uygulamayı gerektiren bir işlemdir, öğrenci öncelikle kitaplardaki bölüm/ünite sonlarındaki özetleri okuma alışkanlığı edinerek, metin ile özeti karşılaştırarak bu konudaki becerisini geliştirebilir.

Bu konuda yapılması gerekenler aşağıdaki süreç içinde gerçekleştirilmelidir:

l. Özetlemeye Hazırlık

1. Metni dikkatlice okuyunuz.
2. Metni anladığınızdan emin olmak için kendinize metnin içeriği ile ilgili sorular sorunuz.

* Metnin başlığını inceleyiniz.
* Paragrafları inceleyiniz, tekrarlanan ifadeler, vurgulanan düşünceleri saptayınız.

II. Özetleme

Özetleme yaparken aşağıdaki kuralları uygulayınız:

1. Metinde liste halinde verilenleri kısaltınız,
2. Tekrarlanan bilgileri, düşünceleri atınız.
3. Önemsiz bilgileri, gereksiz ayrıntıları atınız.
4. İlgisiz cümleleri, örnekleri atınız.
5. Konu cümleleri (ana düşünceyi özetleyen cümleler) varsa kullanınız.

* Konu cümleleri yoksa siz bulunuz.

III. Özeti Gözden Geçirme

• Özetinizi okuyunuz ve metni tekrar gözden geçiriniz.
• Yazılan özetle metinde tartışılan düşüncenin, bilginin tutarlılığını kontrol ediniz.

Hafızayı (Belleği) Güçlendirme

Hafıza (bellek) öğrenilmiş olanların beyinde saklandığı varsayılan bölgeye verilen isimdir. Öğrenilmiş olan bilgiler, kazanılmış olan yaşantılar belleğe kaydedilir. Daha sonra duyu organları ile alman uyaranlarla bellekteki bilgiler arasında ilişki kurulur ve çağrışım yoluyla bilgi zihinde canlanır. Buna “anımsama” diyoruz. Sınavdaki soruyu okursunuz. Yanıt, bellek mekanizmalar] tarafından aranır, bulunamazsa eğer bilgi “silinmiş” ya da “karışmış” olabilir. Diğer bir ifade ile “unutma” meydana gelmiştir.

İyi anımsamak için öncelikle unutmanın nedenlerine bakmak gerekir. Unutmanın nedenleri şunlardır (Baltaş 1998):

1. Bir olay veya bilginin içine gerektiği kadar girmemekten ötürü zayıf bir izlenim alınması (Yetersiz öğrenme, eksik kayıt).
2. Tekrarlanmadığı için izlenimin kaybolması (silinme)
3. İzlenime başka izlenimlerin karışması (bozucu etki)
4. Hatırlamaktan hoşlanmadığınız anıların bastırılması.

Belleği güçlendirmek, kapasitesini artırmak için birçok yöntem önerilir. Çeşitli egzersizler, bilgiyi kodlama sistemi, bilgiyi saklama stratejileri, bellek geliştirme teknikleri gibi konularda kitaplar yazılmakta, seminerler düzenlenmektedir. Burun bu stratejileri açıklamak bu konunun sınırlan içine sığmayacak kadar geniştir. Ancak burada öğrenciler için başarılı olma konusunda “anahtar” olan birkaç noktayı vurgulamakla yetinilecektir. Unutmayı azaltmak için:

• Etkin Öğrenme yöntemlerini kullanınız. Bilgiyi öğrendiğinizden emin olunuz.
• Öğrendiklerinizi ilk 24 saat içinde kısa bir göz atma ile pekiştiriniz.
• Aralıklı  tekrarlar yapınız (bir hafta sonra, bir ay sonra).

Sonuç olarak unutmayı engellemenin en güvenilir yolu: İyi öğrenmek ve tekrar etmektir! UNUTMAYIN!

————————————————-

ÖZETLEME YÖNTEMİ (Açıklama-2)

Dr. Guy Spielmann, Türkçeye Uyarlama: Prof. Dr. Rıza Filizok

Bir metni özetleme basit bir iş değildir. Bununla birlikte öğrenciler için en yararlı tekniklerden birisidir, çünkü onlara meslek hayatında olsun, akademik hayatta olsun birçok alanda başarılı olma imkânı sağlar.

Başarılı bir özet yapmak için metinlerin sistemli, doğru yorumlanması gerekir:

1. Anlama (La compréhension): Bir metni özetleyebilmek için onu iyi anlamak gerekir.
2. Çözümleme, Tahlil (L’analyse): Özetlemek için metnin temel fikirlerini arayıp bulmak gerekir.
3. Birleştirme, Terkip (La synthèse): İyi bir özet yapmak için, esaslı olanı, ayrıntı olandan ve gerekli olanı, gereksiz olandan ayırt etmek gerekir. Bu işlem yapılırken metnin anlamı bozulmamalı, niteliği ve özü değiştirmemeli, özet, özlü ve veciz olmalıdır.
4. Denge: İyi bir özet, asıl metinde yer alan çeşitli konulara verilmiş olan önem derecelerine sadık kalır.
5. Düzenlemelerin ve Eklemlemelerin Korunması: İyi bir özet, metindeki fikirlerin yahut delillerin birbirine nasıl bağlandığını, fikir zincirinin nasıl kurulduğunu, oldukça açık ve anlaşılır biçimde -çok zaman asıl metinden de iyi- göstermek zorundadır.
6. Anlatım Tarzı: Özet yapmak , metinden seçilip koparılmış cümlelerin art arda sıralanması değildir. Özet, bir metnin istenilen oranda kısaltılarak ve içeriğine sadık kalınarak tekrar yazılmasıdır. Bir metin, ihtiyaca göre %25, %10, %5 vb. oranlarında kısaltılabilir. Özet, gerek anlatımı ve gerek biçimiyle özgün yani orijinal olmalıdır, diğer taraftan ise içeriğiyle asıl metne tamamen uygun olmalıdır.

İYİ BİR ÖZET YAPMAK İÇİN TEMEL ADIMLAR

1. Özet yapmaya başlamadan metni iyi anladığınızdan emin olunuz:

Metni iyi anlamak için, dikkatle okuyunuz, bilmediğiniz terim ve kelimeleri öğreniniz, yazının kuruluş şemasını, yapısını araştırınız. Metni iyi anlamazsanız, özetiniz anlaşılmaz olacaktır, yahut en azından tutarsız olacaktır.

Özet yaparken anlamadığınız bölümleri, anlamış gibi görünmek için, metni biraz değiştirerek aktarma gibi kurnazlıklara girişmeyiniz. Özeti değerlendiren kişi, bu kurnazlığı kolayca farkedecek ve özetinizi başarısız bulacaktır.
Özetleme, görüldüğü gibi, her şeyden önce sistemli bir okuma alıştırması, okuma egzersizidir.

2. Metni Parçalara Bölünüz:

Her metnin belirli bir parçasında temel bir fikir ortaya konulur ve geliştirilir. Bir metindeki temel fikirlerin sayısı sınırlıdır. Metni bu temel fikirlerin sınırlarını gösterecek biçimde sayfa üzerinde kalemle bölümlere ayırınız, ayırdığınız her parça ele alınan ve geliştirilen bir temel fikrin bulunduğu yer olmalıdır. Kural olarak çok kısa metinlerde her paragraf yeni bir fikri gösterir. Çok zaman aynı fikir birçok paragraf içinde de geliştirilebilir, fikrin geliştirilmesi örnekler yoluyla, açıklamalarla vb. yapılabilir.

Okuyup anlama işini bitirdikten sonra özetlenecek metnin yapısını ve planını yeniden kurmanız gerekmektedir. Metnin yapısını bir sahife üzerinde çizerek şemalaştırmadan özeti yazmaya başlamayınız. Metnin planını bir sahife üzerinde bir şema yardımıyla göstermek çok iyi bir yöntemdir. Bu şema üzerinde değişik elementler arasındaki ilişkileri, sayılarla, oklarla vb. gösterebilirsiniz.

Özeti yazmaya başlamadan önce özetlenecek metnin planını çıkarmak, temel yapısını şemalandırmak zorunludur, kaçınılmazdır.

3. Temel fikirleri bulunuz ve onları kendi cümlelerinizle ifade ediniz.

Metnin her bölümünde bir cümle ile ifade edilebilecek bir fikir, bir kavram, bir delil anlatılır. Özet çıkarırken metinden bu fikri en iyi ifade eden cümleyi bulup onu almak ve özetinize koymak doğru değildir, yapılması gereken daha doğru şey o fikri kendi cümlenizle ifade etmektir.

Özetleme aynı zamanda yazılmış bir yazıyı, tekrar yazma, yeniden yazma, daha kısa yazma alıştırmasıdır. Bundan dolayı, yazma alıştırmaları yapmak ve bu yolla yazı sanatını öğrenmek isteyenler için özetleme, iyi bir fırsattır.

Böylece metnin iskeletini çıkardıktan sonra metni tekrar okumak ve temel fikirlerin doğru olarak sıralanıp sıralanmadığını kontrol etmek gerekir. Yardımcı fikir gibi görünen ikinci derecedeki bir fikir, bir temel fikir olabilir, yahut bunun tersi doğru olabilir.

Özet yapanlar, asli ve temel unsurları doğru tespit edebilmek için metni oluşturan elementleri hiyerarşik bir şekilde sıralama görevini üstlenmek zorundadır.

4.Temel Fikirleri Düzenleyiniz:

Eğer okuduğunuz yazar usta ise metin iyi düzenlenmiş olacaktır, dolayısıyla metnin iç düzenini kavramanız kolay olacaktır. Bu durumda kolayca metnin nasıl organize olduğunu fark edeceksiniz. Yine de özet bazen fikirleri daha etkili tarzda ortaya koyabilmek için yeniden düzenlemeyi gerektirebilir, bu durumda metni yeniden düzenlerken bağlaçlardan, açık ve mantıki bağlardan faydalanılmalıdır.

Özetlenen metnin aslı iyi düzenlenmiş olsa bile özetlerken bazen yeniden düzenleme zorunludur. Özetlerde bağlantılar asıl metinden de iyi bir tarzda ifade edilmelidir: Bunlar, sebep ilişkileri, sonuç ilişkileri, amaç ilişkileri, tezat ilişkileri, denklik vb. ilişkileridir.

Asıl metnin yapısı, özette bazen daha açık bir tarzda ortaya konulmak zorundadır.

5. Asıl Metnin Oranlarına Sayı gösteriniz:

Asıl metnin bölümleri arasındaki oranı bulunuz, bu oranı özetinize yansıtınız. Özetten bazı bölümleri keyfi olarak çıkarmayınız. Bu, yine de metni paragraf, paragraf özetlemeniz anlamına gelmez: Temel fikir sayılmayan örnekleri, gereksiz tasvirleri tamamen özetlemeniz gerekmez.

Özetinizde, asıl metnin oranlarına bağlı kalınız, ancak metnin paragraflarına aynen bağlı kalma zorunluluğu yoktur.

6. Sorulardan Kaçınınız:

Eğer metinde sorulmuş sorular varsa ve bu soru aslî bir elementse, soruyu aynen tekrarlamayınız, dolaylı bir anlatımla ondan söz ediniz: (Okumanın yararlarının ne olduğu soruluyor ve bu soruya cevap aranıyor…gibi.).

7. Ancak Çok Zorunlu Hallerde Alıntı Yapınız:

Yazarlar, bazen kendi fikirlerini mükemmel olarak özetleyebilir, bu özetler bazen o kadar yoğun, o kadar açık, o kadar güzel olur ki onları değiştirmenin içerik kaybından başka bir işe yaramadığını farkedersiniz. Böyle bir durumda dahi kendi kelimelerinizi ve cümlelerinizi tercih ediniz, yoksa metni özetlemek yerine kısmen kopyalamış olursunuz. Bazen metindeki bazı anahtar kelimeleri kullanmak zorunlu olsa bile, cümleleri yahut cümlecikleri bütün halinde aynen alarak meselenin içinden sıyrılma kurnazlığına kalkışılmamalıdır. Bunlar, özetinizde birer yapıştırma ve kopya etkisi yaratır.

Aslına bakarsanız, kendi bağlamları, kontekstleri dışında metinlerden koparılmış parçalar, sizin özetiniz içinde anlamlarını büyük ölçüde kaybederler, ayrıca yeni metinde yer alırken söz dizimi güçlükleri çıkarırlar. Bir alıntı yapılırken bu alıntının yeni bağlamında yani sizin metniniz içinde de aynı anlama geldiğindiğinden emin olmalısınız. Daha iyisi, uyumsuzluğu gidermek için o cümledeki fikri yeniden kendi bağlamınız içinde ifade etmek ve alıntı yapmaktan vazgeçmektir.

En emin yöntem, alıntı yapmamaktır, bu kural sadece yazar oldukça orijinal bir formül ifadede ediyorsa bozulmalıdır. Alıntılarda yeni terimler, sanatlı kelimeler ve ifadeler varsa bunları mutlaka tırnak içinde gösteriniz, tırnak işareti kullanmazsanız, kelimenin eş anlamlısını kullanarak yanlış anlamaları önleyiniz.

Özetlenen metinden alıntılar yapmak doğru değildir. Bu kural, sadece alıntı olarak alınacak sözün biçimi özel bir anlam taşıyorsa çiğnenmelidir.

8. Özette ileri sürülen fikirlerin yazara ait olduğunu belirtmek yararsızdır:

Bir özette doğrudan yahut dolaylı olarak ileri sürülen fikirlerin tamamı, asıl metnin yazarına aittir. Sizin kendi sesiniz, onunkinin ardında tamamen ortadan silinmelidir, siz yorum yapmamalı ve kendi bakış açınızı özete yansıtmamalısınız. Yapılacak en iyi şey, yazarın dediklerini mümkün olan en iyi biçimde yansıtmaktır.

Özetinizde, sizin müdahalenizin hiçbir izi bulunmamalıdır.

Özet Nedir? (Açıklama-3)

Tanıtıcı bir özet (Abstract-Kısa Özet), metnin içeriğinin paragraf formunda olan şeklidir; okurlar için genel bir haritadır.  (Michael Alley)

Kısa Özete, makalenin küçültülmüş bir biçimi olarak bakılmalıdır. Kısa Özet (Abstract) makalenin ana kısımlarının (Giriş, Malzeme ve Yöntemler, Sonuçlar, Tartışma) herbirinin kısa bir özetini vermelidir.

“İyi hazırlanmış bir Kısa Özet, okuyucunun, belgenin içeriğini kısa zamanda ve hassasiyetle belirlemesine, kendi ilgi alanlarıyla ilişkisini saptamasına ve böylece belgeyi bütünüyle okumaya ihtiyaç duyup duymayacağına karar vermesine imkân verir.”

Kısa Özet 250 kelimeyi geçmemeli ve makalede neyle uğraşıldığını açık olarak tanımlayacak şekilde tasarlanmalıdır. Birçok kişi Kısa Özeti, özgün dergide veya Biological Abstracts, Chemical Abstracts gibi ikincil yayınlarda okuyacaktır.

Kısa Özet;

• Araştırmanın kapsamını ve esas amaçları belirtmeli
• Kullanılan metodolojiyi tanımlamalı
• Bulguları özetlemeli ve ana sonuçları belirtmelidir.
• Sonuçların önemi, genellikle üç kez verilmesi gerçeğiyle gösterilir: Kısa özette bir kere, tekrar Girişte ve tekrar (muhtemelen ayrıntılı) tartışmada.

Kısa Özetin çoğu veya tamamı, yapılmış çalışmaya atıf olduğu için, geçmiş zamanda yazılmalıdır.

Kısa Özet asla yeni bilgi veya makalede belirtilmeyen sonuçları vermemelidir. Eserlere kaynak gösterme kısa özette yapılmamalıdır (önceden yayımlanmış bir yöntemin değiştirilmiş şekli gibi nadir haller dışında).

KISA ÖZET TİPLERİ

Yukarıdaki kurallar, temel dergilerde ve çoğunlukla değişiklik olmaksızın ikincil servislerde (Chemical Abstracts, v.b.) kullanılan Kısa Özetler için geçerlidir. Bu tür Kısa Özet, bilgilendirici Kısa Özet olarak anılır ve makaleyi çok küçük boyuta sığdırmak için hazırlanır. Problemi, problemi incelemek için kullanılan yöntemi, ana veriler ve sonuçları kısaca belirtebilir ve belirtmelidir. Çoğunlukla, Kısa Özet, makalenin tümünü okuma ihtiyacı doğurur. Bilim adamları böyle Kısa Özetler olmaksızın, araştırmanın aktif alanlarını izlemekte güncel kalamazlardı.

Diğer çok bilinen Kısa Özet tipi, belirtici Kısa Özettir (bazen tanıtıcı Kısa Özet de denir). Bu tür Kısa Özet, potansiyel okuyucuya makaleyi okuyup okumama kararını vermeyi kolaylaştırarak, konuyu belirtmek için oluşturulmuştur. Bununla beraber, ağırlıklı içerikten ziyade görsel içerik verdiği için, nadiren makalenin yerini tutar. Bu nedenle, belirtici Kısa Özetler, araştırma makalelerinde “başlangıç” Kısa Özetleri olarak kullanılmamalıdır. Fakat, diğer tür yayınlarda (tarama/değerlerdirme makaleleri, konferans raporları, devlet raporları, v.b.) kullanılabilir; böyle Kısa Özetler kaynak kütüphanecileri için çok önemlidir.

Kısa Özetlerin çeşitli kullanımları ve türlerinin, sonuçları tekrarlanmaya değer etkin bir tartışması, McGirrde verilmiştir: “Kısa Özeti yazarken, kendi başına yayımlanacağını hatırlayın. Dolayısıyla, Kısa Özet kendi kendine yeterli olmalıdır. Yani hiçbir bibliyografi, şekil veya tablo kaynağı ihtiva etmemelidir…. Dili okuyucuya yakın olmalıdır. Karanlık kısaltmalar ve akronimleri bir kenara bırakın. Eğer mümkünse, Kısa Özeti yazmadan önce makaleyi yazın”.

Uzun bir terim Kısa Özet içinde birkaç defa kullanılmadıkça, terimi kısaltmayın. Bekleyin ve metin içinde (belki Girişte) ilk kullanıldığı yerde uygun kısaltmayı yapın.

KELİME TASARRUFU

Arada bir, bilim adamı önemli bir noktayı Kısa Özette atlayabilir. Fakat bugüne kadar en çok rastlanan hata, konuyla ilgisiz ayrıntıların verilmesidir.

Bir keresinde, maddenin enerjiyle bağıntısı hakkında çok karışık teorisi olan bir bilim adamı duymuştum. O zamanlarda çok karmaşık bir makale yazmıştı. Ancak bilim adamı, editörlerin limitlerini bildiğinden, makale kabul edilecekse Kısa Özetin basit ve kısa olmak zorunda olduğunun farkındaydı. Böylece Kısa Özetini yontarak saatler harcadı. Nihayet bütün kelimeler ortadan kalkıncaya kadar kelime kelime eledi. Geride . kalan, şimdiye kadar yazılmış Kısa Özetlerin en kısasıydı: “E = mc²”

Bugün bilimsel dergilerin çoğu her makale ile birlikte bir başlık Kısa Özeti yayımlıyor, tek paragraf (ve öyle hazırlanması gerekir) olarak basılıyor. Kısa Özet, makaleden önce geldiği için ve ayrıca editörlerle makale değerlendirmesi yapanlar biraz yönlendirme sevdiklerinden, gözden geçirme sırasında metnin, hemen hemen evrensel olarak, okunan ilk kısmıdır. Bu nedenle, Kısa Özetin açık ve basit yazılmasının çok önemi vardır. Eğer değerlendirme yapanın dikkatini Kısa Özette çekemezseniz, amacınıza ulaşamayabilirsiniz. Çoğu zaman değerlendirmeyi yapan, sadece Kısa Özeti okuduktan sonra metin hakkındaki görüşüne tehlikeli bir şekilde yakın olabilir. Bu, değerlendiricinin kısa bir dikkat sürecine sahip oluşundandır (çoğu zaman böyledir). Fakat eğer tanım olarak en basit şekliyle Kısa Özet bütün makalenin kısaltılmış şekli ise, değerlendiricinin olgunlaşmamış bir sonuca ulaşması mantıklıdır ve bu sonuç da büyük bir ihtimalle doğru bir sonuçtur. Genellikle iyi bir Kısa Özeti iyi bir makale izler; kötü bir Kısa Özet, gelecek dertlerin habercisidir.

Başlık Kısa Özeti, pek çok dergi tarafından zorunlu olarak istendiğinden ve toplantı Kısa Özetleri birçok ulusal ve uluslararası toplantıya katılımda gerekli olduğundan (katılım bazen sunulan Kısa Özetlere dayanılarak belirlenmekte) bilim adamlarının Kısa Özet hazırlamanın temel ilkelerinde uzmanlaşmaları gereklidir. Bu amaç için, Cremminsin (20) kitabını öneririm.

Kısa Özeti yazarken, her kelimeyi dikkatlice inceleyiniz. Eğer hikâyeyi 100 kelime içinde anlatabilirseniz, 200 kelime kullanmayın. Ekonomi açısından, kelime israfının anlamı yoktur. Bilimsel makaleyi yayımlamak için her kelime 12 sente ve her defa bu kelime yeniden bir özetleme yayınında diğer bir 12 sente malolur ve toplam iletişim sistemi ancak bu ölçüde kelime israfını kaldırabilir. Sizin için daha da önemlisi, açık ve önemli kelimelerin kullanımının editör ve değerlendirme yapanları (okuyucular cabası) iyi etkilemesidir. Buna karşın, anlamı gizli kelime kalabalığı oluşturulması çok büyük olasılıkla, değerlendirme formunda “ret” kutusunun işaretlenmesine kışkırtma nedeni olacaktır.

Veya, Napolyonun son sözleriyle “Beni musalla taşında kısa tutun”.