Neden-Sonuç ve Amaç-Sonuç Cümleleri, Özellikleri, Örnekleri

Neden-Sonuç (Sebep-Sonuç) Bildiren Cümleler

İki yargının birbirine neden – sonuç ilişkisiyle bağlı olduğu cümlelerdir. Bu tür cümlelerde temel cümleye “Neden, Niçin, Niye?” soruları sorulur. “Niçin? Neden? Niye?” sorularına cevap veren bölüm, neden cümlesini; geriye kalan bölüm ise sonuç cümlesini oluşturur.

Neden – sonuç cümlesi “için, diye, den dolayı, -den ötürü, ile” edatlarıyla kurulabilir. Bu durumda edat olan kısma kadar olan bölüm temel cümlenin nedenini oluşturur.

» Hızlı konuştuğunuz için / ne dediğinizi anlayamadım. (neden- sonuç)

» Yaz geldi diye / karıncalar yuvalarından çıktı. (neden- sonuç)

» Hava karardığından dolayı / göz gözü görmüyordu. (neden- sonuç)

» Katkılarınızdan ötürü / bu güç durumdan kurtulabildik. (neden- sonuç)

Neden – sonuç anlamı tonlamayla da sağlanabilir:

» Kaliteli değil, / bu kumaşı kesinlikle almam. (neden- sonuç)

Bir cümlenin neden – sonuç cümlesi olup olmadığını anlamak için birleşik cümlenin ortasına (noktalama yerine) “çünkü” bağlacı getirilir. Eğer bu bağlaç cümleye uygun düşüyorsa o cümle neden – sonuç cümlesidir.

• Kuşlar, bir daha bahçeye gelmedi; benim avcı olduğumu duymuşlar.
• Kuşlar, bir daha bahçeye gelmedi (çünkü) benim avcı olduğumu duymuşlar.

Neden – sonuç cümlelerinde neden ile sonuç bölümleri yer değiştirmiş olabilir:

» Gökler ağlıyordu / sen yoksun diye. (sonuç- neden)
» Derse yetişemeyiz artık, / bu saate kadar zil çoktan çalmıştır. (sonuç- neden)

Örnek Soru-1

“Yazınsal türler arasında en çok anı okumayı severim.”

Aşağıdaki cümlelerden hangisi yukarıdaki yargının gerekçesi olabilir?

A) Sanatın her alanıyla ilgilenen biriyimdir ben.
B) Anı türünün de olmazsa olmazları vardır mutlaka.
C) Yazarın özel yaşamından ayrıntılar vardır anılarda.
D) Yazı türleri arasında net bir ayrım yapmak kolay değildir.
E) Her yazarın kaleme alacağı birçok anısı vardır mutlaka.

Cevap: Bir yargının gerekçesini bulabilmek için “çünkü” bağlacı kullanılabilir. Belirtilen gerekçenin de mantığa uygun olması gerekmektedir. Dolayısıyla seçeneklerdeki cümlelerden A, B, D ve E seçenekleri “soruda verilen cümleye “çünkü” bağlacıyla bağlanamaz, mantıklı cümleler ortaya çıkarmaz. Buna karşın “çünkü” bağlacını getirebildiğimiz C seçeneği aynı zamanda, diğer seçeneklerden farklı olarak, mantıksal olarak soruda verilen cümlenin gerekçesi olabilmektedir. Doğru seçenek C’dir.

Bir eylemin sonucu kimi zaman gerçek nedene değil başka bir nedene bağlanır. Böylelikle hüsn-i talil sanatı yapılır.

• Sen gülünce güller açar.
• Geldin diye erken doğdu güneş.

Örnek Soru-2

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden-sonuç ilişkisi yoktur?

A) Ders çalışmadığı için sınıfını geçemedi.
B) Maça gittiğim için size gelemedim.
C) Arkadaş bulamadığı için sinemaya gitmedi.
D) Seni sevdiğim için bir şey söylemedim.
E) Dostlarını kırmamak için onlarla tartışmaya girmedi.

Cevap: E

Örnek Soru-3

Aşağıdakilerin hangisinde “için” sözcüğü cümleye farklı bir anlam katmıştır?

A) Seni sevdiğim için sana yol gösteriyorum. (neden-sonuç)
B) Sınavda başarılı olabilmek için çok çalışmış. (amaç-sonuç)
C) Buraya gelebilmek için epey zaman harcadık. (neden-sonuç)
D) Yaptıklarımızın kalıcı olması için uğraşıyoruz. (neden-sonuç)
E) ödevlerimi bitirmek için erkenden kalktım. (neden-sonuç)

Cevap: B  şıkkındaki cümle amaç-sonuç bildirmekte; diğer şıklardaki cümleler, neden-sonuç bildiren cümlelerdir.

Amaç-Sonuç Bildiren Cümleler

İki yargının birbirine amaç – sonuç ilişkisiyle bağlı olduğu cümlelerdir. “Ne amaçla?” sorusunun cevabını oluşturan bölüm amaç – sonuç cümlesinin amaç bölümünü buldurur.

Amaç – sonuç ilgisi “-mek için, -mek üzere, diye, ile” edatlarıyla sağlanabilir.

• Sıcak bastırmadan yürüyüş yapabilmek için/ sabah erkenden uyanıyorum. (amaç-sonuç)
• Elindeki tüm tiyatro biletlerini satmak üzere/ derneklere, okullara gitti. (amaç-sonuç)
• Onun gönlünü alabileyim diye/ istediği her şeyi aldım. (amaç-sonuç)
• Birikmiş faturaları bankaya yatırmak için/ dışarı çıktı. (amaç-sonuç)
• Londra’ya yabancı bir dil öğrenmek üzere/ geldim. (amaç-sonuç)
• Daha iyi yaşam koşullarına sahip oluruz düşüncesiyle/ İstanbul’a yerleşmişler. (amaç-sonuç)

Örnek Soru-1 

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “amaç – sonuç” ilgisi yoktur?

A) Kitap okuru sayısını arttırmak için çeşitli illerde paneller düzenlendi.
B) Çekimi tamamlanan film insanların beğenisini ölçmek üzere önce küçük bir gruba izletildi.
C) Dergide yayımlanacak ürünleri seçmek üzere saat üçte toplanacağız.
D) Makale yarışmasında dereceye girmek için iyi bir araştırma yapması gerekti.
E) Teknolojinin alıştırdığı kolaycılıktan dolayı roman ve şiire duyulan ihtiyaç son sıralarda yer alıyor.

Cevap: A, B, C ve D seçeneklerinde amaç – sonuç söz konusudur. Buna karşın E’de amaç değil, neden – sonuç anlamı vardır. Doğru seçenek E’dir.

Örnek Soru-2

Aşağıdakilerden hangisinde kullanılan “için” cümleye amaç anlamı katmamıştır?
A) İyi bir planlama yaptığı için sorun yaşamadı.
B) Konsere katılmak için İstanbul’a gittiler.
C) Her şeyin daha güzel olması için çalışıyorum.
D) İçine sinen bir elbise bulmak için mağazaları dolaşıyor.
E) Sinirlenmemek için elimden geleni yapıyorum.

Cevap: “İçin” edatı cümleye çeşitli anlamlar katar. B, C, D ve E seçeneklerinde kullanılan “için” edatı cümlelere amaç anlamı katmışken, A’da neden (sebep) anlamı katmıştır. Doğru seçenek A’dır.

Örnek Soru-3

Aşağıdaki sorulardan hangisinin cevabı, bir “amaç” içermektedir?

A) — “Sağ Salim Kavuşsak” adlı romanınızı nasıl tanımlıyorsunuz?
— İlle de bir tanım gerekiyorsa, “biyografi” diyebilirim.

B) — Mutlu bir çocukluğunuz oldu mu?
— Evet , babamın ölümüne kadar uçarı, kabına sığmaz bir çocuktum.

C) — Balıkesir ve Akhisar dışındaki kentler niye kitabınızda yer almıyor?
— Kitap, çocukluğumla sınırlı olduğundan öbür kentler kitabımda yer almadı.

D) — Son yıllarda okulları gezip dolaşmanız mı sizi çocuklar üzerine yazmaya yöneltti?
— Sanırım bunun payı var; çünkü beş yıldır birçok öğrenciyle bir araya geldim.

E) — Romanınızda neden özellikle dedenizi anlattınız?
— Hayatıma farklı ufuklar açan o insana vefa borcumu ödemek için anlattım.

Çözüm: A; B; C; D seçeneklerindeki soruların cevapları amaç içermekten uzak. E’deki soruya cevap veren sanatçı, romanı yazma amacını açıklamış. Doğru cevap (E) seçeneğidir.

Neden-Sonuç Cümleleri ile Amaç-Sonuç Cümleleri Arasındaki Fark Nedir?

• Her amaç-sonuç cümlesi aynı zamanda bir “neden” de bildirir. Ancak her neden-sonuç cümlesi amaç bildirmez.
• Ayrıca, neden – sonuç cümlelerinde “neden” gerçekleşmiştir; ancak amaç – sonuç cümlelerinde “amaç” henüz gerçekleşmemiştir.

• “Bayramda giymek üzere kendine güzel bir pantolon aldı.” cümlesi amaç-sonuç cümlesidir. Amaç (bayramda giyme) henüz gerçekleşmemiştir. Ancak bu cümlede “neden” anlamı da vardır.

• “İnsanlar sıcaktan bunaldığından dolayı denize dökülmeye başlamışlardı.” cümlesi neden-sonuç cümlesidir, “neden” (sıcaktan bunalmak) gerçekleşmiştir.

Dikkat! Bir soruda birden fazla seçenekte “neden?” sorusuna cevap alabiliyorsak, öncelikle “hangi amaçla?” sorusunu sorup eleme yapmalıyız. “Hangi amaçla?” sorusunun cevabı bize amaç-sonuç cümlesini verecektir.