Muallim Naci Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Muallim Naci (d.1850, İstanbul – ö. 13 Nisan 1893, İstanbul)

Muallim Naci, 1850’de İstanbul’da doğdu. 13 Nisan 1893’te İstanbul’da yaşamını yitirdi. Dilin yalınlaştırılmasını savunan Tanzimat Dönemi‘nin önemli şair ve yazarı. Asıl adı Ömer. 7 yaşındayken babasını kaybetti. Varna’ya dayısının yanına gönderildi. Orada medrese öğrenimi gördü. Bir yandan da Arapça, Farsça, Fransızca ve hat öğrendi. “Hulusî” mahlasıyla yazılar yazdı. Bir süre Varna Rüştiyesi’nde öğretmenlik yaptı. Sait Paşa’nın özel kâtibi olarak Rumeli ve Anadolu’nun birçok kentini dolaştı.

İlk şiirlerini “Nacî” mahlasıyla 1867’den başlayarak yazdı. Küçük yaşlardan itibaren şiire ilgi duyan Muallim Naci, dönemin önemli gazetelerinden biri olan Tercüman-ı Hakikat’e gönderdiği şiir ve yazılarla edebiyat dünyasına ilk adımlarını atmıştır. Muallim Naci, bu dönemden sonra basın hayatındaki faaliyetleri ile adından söz ettirecektir. Geçen zamanla birlikte Muallim Naci, Ahmet Mithat Efendi’nin ısrarları üzerine Tercüman-ı Hakiat gazetesinin edebiyat kısmının yönetmeni olmuştur.

Tercüman-ı Hakikat’ten sonra Şeyh Vasfi ve Necib Nadir ile birlikte İmdadü’l Midad adlı bir gazete çıkarırlar. Daha sonra sırasıyla Saadet, Teavün-i Aklami Mürüvvet gazetelerinde yazı hayatına devam etmiştir. Muallim Naci ayrıca tek başına 58 sayı Mecmua-i Muallim adlı bir dergi çıkarmıştır.

Muallim Naci’nin Edebi Kişiliği

• Tanzimat sonrası Türk edebiyatının ikinci kuşağı içerisinde yer alan şair, yetişme tarzı ve zevk bakımından klasik edebiyat (Divan edebiyatı) anlayışı dairesinde yer almaktadır.
• Ziya Paşa gibi klasik şiiri iyi bilen, özellikle şekil ve zevk bakımından bu edebiyata geniş olarak dayanan Muallim Nâci, tam anlamı ile klasik şiire bağlı kalmamıştır.
• Sanat hayatının ilerleyen döneminde Batı edebiyatını tanıdıkça Batı tecrübesi ve Batılı anlayış çerçevesinde klasik şiiri yenileme çabası içerisinde değerlendirilmektedir.

• 1883’te Ahmed Mithad Efendi‘nin önerisiyle Tercüman-ı Hakikat gazetesinin edebiyat sayfasını yönetmeye başladı.
• “Mesud-ı Harabî” takma adıyla yayınladığı aruzla yazılmış gazelleriyle ün yaptı.
• 1884’te Ahmed Mithad’ın kızıyla evlendi. Kayınpederi tarafından Tercüman-ı Hakikat’i eski edebiyat yanlılarının sözcüsü durumuna getirmekle suçlanınca istifa etti.
• Yazılarını, Saadet, Tarik, Mürüvvet, Mirsad, İmdadü’l Midad gazeteleriyle, kendi çıkardığı Mecmua-i Muallim dergisinde sürdürdü.
• Galatasaray Lisesi ve Mekteb-i Hukuk’ta edebiyat dersleri verdi.
• Aruzla ve divan edebiyatının hemen her türünde yazdığı şiirler yüzünden eski edebiyatın temsilcisi sayıldı. Ama yeni edebiyata karşı çıkan, eskiyi savunan bir yazar olmadı, divan şiiri kurallarını da tam olarak uygulamadı.
• Eleştirilerini dilbilgisi ve aruz kurallarına bağlı kalınması noktasında yoğunlaştırdı.
• Recaizade Mahmut Ekrem ve çevresindeki genç şairlerle giriştiği tartışmalar, döneminde Türk edebiyatına yeni bir soluk getirdi.
• Servet-i Fünun yazarlarını önemli ölçüde etkiledi.
• Edebiyat tarihi ve sözlük çalışmalarıyla da ilgi çekti.
• Victor Hugo, Sully Prudhomme, Alfred de Musset ve Emile Zola‘dan Türkçe’ye çeviriler yaptı.

Muallim Naci’nin Şiirle İlgili Görüşleri

• Şiir, en beliğ sözdür.
• Şiirde vezin ve kafiye hataları olmamalıdır.
• Şiirde hayal unsuru çok iyi kullanılmalıdır. Çünkü hayal hakikati süsler.
• Şair, ilerleyen ve gelişen bilimsel verilerden faydalanmalıdır.
• Bir edebiyatçının asıl vazifesi, milletin fikirlerini terbiye etmek ve yükseltmeye çalışmaktır.
• Şair, şiirde hicve ve hezeliyata sıcak bakmaz.
• Harabatiliğe hoş bakmaz.
• Türk şairinin Arap ve Acem edebiyatlarından yararlanması gerektiğini savunur.
• Milli bir bakış açısı taşımalı, milli karaktere aykırı eserleri çevirip taklit etmemelidir.
• “Köylü Kızların Şarkısı” adlı eseri köy yaşamından bahseden ilk önemli şiir olarak kabul görmüştür.
• Muallim Nâci halk edebiyatını bayağı bulmuş, çok fazla değer vermemiştir.

Muallim Naci’nin Şiir Kitapları:

• Ateş-pâre
• Şerâre
• Füruzân
• Sünbüle
• Yadigâr-ı Nâci
• Terkîb-i Bend
• Mirât-ı Bedâyî

Manzum Destanlar:

• Gazi Ertuğrul Bey
• Musa Bin Ebu’l Gazan yahut Hamiyyet

Roman:

• Mehmed Muzaffer Mecmuası

Tiyatro:

• Heder

Mektup:

• Yazmış Bulundum
• İntikad
• Muhaberât ve Muhaverât

Hatıra:

• Ömer’in Çocukluğu

Eleştiri:

• Demdeme

Dil Çalışmaları:

• Lügat-i Nacî Kamus-i Osmanî
• Edebiyat-İnceleme Araştırma
• lstılahât-ı Edebîyye

Muallim Naci’nin Eserlerine İlişkin Değerlendirmeler

Ateş-pâre

Divan edebiyatından uzaklaşan ve yeni edebiyat anlayışına yaklaşan şiirlerini, manzum öykülerini, çeşitli olaylara ilişkin yazılmış not niteliğindeki metinlerini içerir. Bu eser de Victor Hugo’dan ve Prudhomme’dan tercümeler de vardır.

Şerare

Divan şiiri tekniğine ve anlayışına bağlı olarak kaleme aldığı şiirlerinden oluşmaktadır.

Füruzan

Tıpkı Şerâre gibi Divan şiiri tekniğine ve anlayışına bağlı olarak kaleme aldığı şiirlerden oluşmaktadır.

Sünbüle

Nazım – nesir karışık bir yapıya sahiptir. Nesir kısmı “Ömer’in Çocukluğu” adını taşır. Nazım kısmı eski şiir anlayışıyla kaleme aldığı metinlerden oluşur.

Yadigâr-ı Nâci

Muallim Naci’nin ölümünden sonra Şeyh Vasfî tarafından derlenen şiirlerden oluşan eserdir.

Musa Bin Ebu’l Gazan yahut Hamîyyet

Manzum destan örneğidir. 226 beyitten oluşmaktadır. Endülüs Emevi Devleti’nin yıkılışı sırasında büyük bir vatanseverlik ve kahramanlık örneği sergileyen Musa Bin Ebu’l Gazan’ın kişiliği etrafında meydana getirilmiş bir kahramanlık anlatısıdır.

Gazi Ertuğrul Bey

356 mısralık bir metindir. Ertuğrul Bey’in hayatı etrafında ortaya konuşmuş bir trajedi denemesidir. Bu manzume, Abdülhamit tarafından ödüllendirilmiştir.

Mehmed Muzaffer Mecmuası

Roman türünde bir eserdir. İlginç bir yapısı ve hikâyesi vardır. Bu eserin çeşitli bölümleri (toplam 74 sayfa) başta dönemin önemli gazetelerinden biri olan Saadet olmak üzere çeşitli gazetelerde tefrika edilmiştir. Daha sonra 90 sayfalık bir bölüm ilave edilerek bu çalışma kitaplaştırılmıştır. Muallim Naci, bu eserini aslında sahaflardan satın alır. Eser; ezhâr-ı efkâr, ezhâr-ı efkârın menşei, ezhâr-ı efkârın güşâyişi olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Bu kitaptaki en ilginç bölüm ezhâr-ı efkârın menşei adıyla yer alan ikinci bölümdür. Bu bölümde Şeyh Galip’in hayatı anlatılmıştır.

Ömer’in Çocukluğu

Bu eser Sünbüle’nin bir bölümünü oluşturmaktadır. Muallim Nâci’nin 8 yaşına kadarki yaşamını anlatmaktadır.

Demdeme

Bu eser Recaizade Mahmut Ekrem’in Naci’ye hakareti içeren Üçüncü Zemzeme Mukaddimesi ve Tâkdîr-i Elhân’ına karşılık yazılmış eleştiri yazılarından oluşmuştur.

Istılahât-ı Edebîyye

Divan edebiyatı anlayışına bağlı belagat kurallarını ve edebi sanatları açıklayan bir eserdir. Bu eserinde edebiyat terimleri ile ilgili açıklamalar, tanımlamalar yapmıştır.

Muallim Naci’nin Eserleri

ŞİİR:

• Terkib-i Bend-i Muallim Naci
• Ateşpare (1883)
• Şerâre (1884)
• Fürûzan (1885)
• Sümbüle (1889)
• Yadigâr-ı Naci

ELEŞTİRİ:

• Muallim (1886)
• Demdeme (1886)

ANI:

• Medrese Hatıraları (1885)
• Ömer’in Çocukluğu (1890-1969)

SÖZLÜK:

• Lügat-ı Naci (1891-1978)

ARAŞTIRMA:

• Osmanlı Şairleri (1890-1986)
• İstilahât-ı Edebiyye (1890-1984)
• Esâmi (1890)

MEKTUP:

• Muhaberat ve Muhaverat (1884)
• Şöyle Böyle (1884)
• Mektuplarım (1886)

OYUN:

• Heder (ölümünden sonra, 1908)

Ayrıca bkz. ⇓

Tanzimat Edebiyatı

• Yenileşme Dönemi
• Tanzimat Edebiyatı Oluşumu
• Tanzimat Dönemi Sanatçıları ve Eserleri
• Tanzimat Dönemi Şiir
• Tanzimat Hikaye-Roman
• Tanzimat Öğretici Metinler
• Tanzimat Edebiyatı Çeviri
• Tanzimat Tiyatrosu
• Tanzimat Gazeteciliği
• Tanzimat Dönemi Tiyatrosu ve Temsilcileri
• Tanzimat Edebi Metinler
• Tanzimat Edebiyatı Genel Özellikleri