Masal Nedir? Masalın Özellikleri

Masal Nedir?

Genellikle halkın yarattığı, ağızdan ağıza, kuşaktan kuşağa sürüp gelen, çoğunlukla olağanüstü durum ve olayları yine olağanüstü kahramanlara bağlayarak anlatan halk hikâyelerine masal denir.

Masal Türünün Özellikleri

• Masallar tamamiyle hayal gücü ürünüdür. Gerçekle organik bir bağ söz konusu değildir.
• Mensur bir yapıya sahiptir. Nazım-nesir (şiir-düz yazı) karışık olan masal örnekleri de vardır.
• Sunduğu evreni inandırıcı kılma gibi bir kaygı söz konusu değildir.
• Masallar, meydana geldiklerinde bir kişinin malıyken, yaygınlaştıkça, yöreden yöreye, ülkeden ülkeye geçtikçe halkın malı olur. Masal, anonim bir türdür.
• Masallarda genellikle iyilik – kötülük, doğruluk – haksızlık, adalet – zulüm, alçakgönüllülük – kibir… gibi zıt durumların temsilcisi olan kişilerin mücadelelerinden veya insanların ulaşılması güç hayallerinden söz edilir.
• Masallarda yer ve zaman kavramları belirsizdir. Mekan adı olarak genellikle “Hint, Yemen, Kaf Dağı, Çin, Maçin” kullanılır.
• Anlatımda genellikle geniş zaman veya öğrenilen geçmiş zaman kipi (-mişli geçmiş) kullanılır.
• Anlatım kısa ve yoğundur.
• Masal kişileri her tabakadan seçilebilir. Masallarda cinler, periler, devler de rol alır.
• Masalların bir kısmı hayvanlarla ilgilidir.
• Masalların çoğu ” bir varmış, bir yokmuş” ya da ” evvel zaman içinde, kalbur saman içinde” gibi ifadelerle başlar. Bunlara tekerleme ya da döşeme denir. Tekerlemeden sonra olay ve dilek bölümleri gelir. Türk masallarında dilek bölümü “Onlar ermiş muradına .. ” ya da ” gökten üç elma düştü.” biçiminde başlar.
• Masallarda milli ve dini motiflere hemen hiç yer verilmez.
• Masallarda genellikle bir eğitim amacı saklıdır; masallar bu yönüyle didaktik (öğretici) bir nitelik taşır.
• Günümüzde bellli bir kişinin ortaya koyduğu yapma masallar da yazılmaktadır. Türk masalları üzerinde, bizde Pertev Naili Boratav, Eflatun Cem Güney gibi kişiler çalışmışlardır. Eflatun Cem Güney, edebiyatımızda “masalcı baba” olarak anılır. Pertev Naili Boratav’ın masallarla ilgili yaptığı iki önemli çalışma “Az Gittik Uz Gittik” ve “Zaman Zaman içinde” adı ile yayımlanmıştır. Billur Köşk Masalları, Tahir Alangu’ya aittir.
• Masal türünün Hindistan’da doğduğu sanılmaktadır.
• Evrensel esaslara dayanır.
• Anlatımda secilere yer verilir.
• Metin hacmi olarak destandan ve halk hikayesinden kısadır.
• Masal metinlerinin içerisinde diğer halk edebiyatı ürünlerine yer verilmiş olabilir.
• Olağanüstülükler ön plandadır.
• Tasvir, soru – cevap, tekrar gibi yöntemler anlatımı şekillendiren hususlardır.
• Türk masalları, sembolik açıdan zengindir. Türk masallarında Hızır, derviş, pir gibi karakterlere yer verilir; bu karakterler genellikle dualarının kabul görmesi yönüyle anlatılırlar.
• Türk masalları ile ilgili derleme yapan ilk kişi Ziya Gökalp’tir.
• Türk masalları ile ilgili ilk önemli bilimsel çalışmalar ise lgnacz Kunos’a aittir.
• Behçet Necatigil‘e ait Üç Turunçlar ve Ziya Gökalp‘e ait Alageyik adlı eserler önemli manzum masal örneklerimizdendir.

Masalların Planı (Yapısı)

Not: Önce şu masalı okuyalım:  Masal Örneği: Limon Kız

Masallar, kendine özgü yapı özellikleri ve belli bir akış içinde oluşmuş bölümleri olan bir türdür. Masalın planı veya bölümleri şu başlıklar altında incelenebilir:

1) Döşeme: Masalın başlangıç bölümüdür. Bu bölüm giriş tekerlemesi ile başlar. Bu bölümde kısa veya uzun bir tekerleme ile dinleyici veya okurlar masalın olağanüstü dünyasına hazırlanır. Limon Kız adlı masalda “Bir varmış, bir yokmuş…” ifadesiyle başlayan paragraf metnin döşeme bölümünü oluşturmaktadır.

2) Serim: Bu bölüm olay, kişi, zaman ve mekân ile ilgili temel unsurların ortaya konulduğu bölümdür. Bu bölümde olay örgüsü içinde yer alan kişiler tanıtılır ve masalı kuracak ve geliştirecek olayın/olayların ne olduğu ve nasıl başladığı anlatılır. Limon Kız adlı masalda döşemeden sonraki bölüm serim bölümünü oluşturur ve şehzadenin Limon Kız’ı arayış yolculuğu metni kuran bir unsurdur.

3) Düğüm: Bu bölüm, masalda anlatılan olayların düğümlendiği ve bir çıkmaza girdiği bölümdür. Bu bölümde olaylar, dinleyici veya okuyucunun ilgisini, merakını arttıracak bir hâle gelir. Limon Kız adlı masalda şehzadenin Limon Kız’ı bulup bulamayacağına yönelik gerilim metnin düğüm bölümünü oluşturmaktadır.

4) Çözüm: Bu bölüm, düğüm bölümünde ortaya konulan sorunun bir çözüme kavuş-turulduğu bölümdür. Bu çözümde genellikle olağanüstü veya olağan bir kişi veya varlığın yardımı söz konusudur. Limon Kız’da şehzade ile Limon Kız’ın buluşması metnin çözüm bölümüdür. Bu çözüm sürecinde çeşitli varlıklar (at, köpek, gül vb.) bazı olayların çözümüne yardımcı olmaktadır.

5) Dilek: Masalın olumlu bir sonuca bağlandığı bölümdür. Bu bölüm genellikle bitiş tekerlemesiyle son bulur. Bu bölümde hem masal kişilerine hem de dinleyicilere yönelik iyi dilekler sunulur. Limon Kız’ın son cümlesi metnin dilek bölümünü oluşturmaktadır.

Masallarda yer alan bazı ana karakterler ve sembolize ettiği değerler:

• Keloğlan ⇒Şans ve zeka
• Üvey anne ⇒ Zulüm
• Üvey kız kardeş ⇒ Kıskançlık
• En küçük kardeş ⇒İyilik, başarı, zeka
• Yaşlı adam ⇒ İyilik, yardım
• Köse ⇒ Hainlik, kötülük

Masal türü için yapılan belli başlı adlandırmalar:

• Kuzey ve Güney Azerbaycan bölgesinde ve Kafkaslarda: nağıl
• Hazar Denizi’nin doğusundaki Türk coğrafyasında (Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızıstan, Uygur Özerk Cumhuriyeti): erteg, ertegi
• Türkiye ve Balkan coğrafyasında: mesel, hekat (hekâyat), masal, hikaye

Masala olağanüstülük karakterini kazandıran temel unsurlar:

• Tayy-i zaman
• Tayy-i mekan
• Şekil değiştirme
• Öldükten sonra dirilme

Tayy-i zaman ve tayy-i mekan: “Daha çok ermişlerin geçmiş, gelecek ve şimdiki zamanda yolculuk etmesi, uzun mesafeleri kısa sürede gitmesini ve mekanı ortadan kaldırarak aynı anda birden fazla yerde görünmesini ifade eden olağanüstü eylem.” (Saim Sakaoğlu)

Masal, Mit ve Efsane arasındaki farklar:

Masalların Kökeni ile ilgili Temel Görüşler

1. Mitolojik Görüş – Tarih Öncesi Görüş – Kablettarih Nazariyesi: Bu görüşe göre masalların kaynağı mitolojidir. Mitolojik görüşü ortaya atan en önemli isim G. Huet’tir. Masalların kökeni Hint mitolojsinde yani veda’larda aranmalıdır. Bu görüşün diğer savunucuları G. Grimm, Dasent, Max Müller, George Cox gibi isimlerdir.

2. Tarihi Görüş – Hindoloji Okulu – Tarihi Nazariye: Bu görüşe göre masalların çıkış yeri Hindistan’dır. Bir başka ifadeyle ünlü Hint masal kitapları masalların kaynağını oluşturmaktadır. Pançatantra, Vetalapancavincati, Çakasaptati görüşe kaynaklık eden önemli masal kitaplarıdır.

3. Etnografik Görüş – Antropoloji Okulu – Etnografik Nazariye: Bu görüşü savunanlara göre masalların mitoloji ve Pançatantra ile ilgisi yoktur. Masallar, doğrudan doğruya gerçek hayatın yansımalarıdır. Masallar, büyük ölçüde geçmişe ve dönemine ait kültürün izlerini taşır. Bu görüşün temsilcileri arasında A. Lang, Edward Tylor, M. Lennan gibi etnograflar vardır.

Masal Türünün Önemli Eserleri

1. Hint Masal Kitapları

• Pançatantra: “Beş masal kitabı” anlamına gelmekte olup, Hint masal kitaplarının en eskisidir. Eserin yazarı belli değildir.
• Kathasaritsagara: Türkçe, Masal Okyanusu anlamına gelen Kathasaritsagara, Hindistan’ın kuzeyindeki Keşmir bögesinde yazılmış olan eser, 22. 000 beyittir ve Labaka adı verilen 18 bölümden meydana gelmektedir. Hint masal kitaplarının en büyüğüdür.
• Vetalapancavincati: Vetala’nın 25 hikayesi anlamına gelen eserde 25 masal bulunmaktadır.
• Çakasaptati (Sukasaptati): Dilimizde Tutiname ‘bir papağanın ağzından anlatılan 70 hikaye’ diye bilinen eserin özgün metnidir.

2. Arap Masal Kitapları

• Binbir Gece Masalları (Elf Leyle ve’I­Leyle) : 11.yüzyıldan itibaren anlatılan ve derlenen Binbir Gece Masalları’nı Avrupa’ya ilk defa 18. yüzyılda Fransız Antoine Galland tanıtmıştır. Binbir Gece Masalları’nın kökeni olarak daha çok Hindistan ve Mısır gösterilir. Masalın kahramanları Şehriyar adlı bir şehzade ile Şehrazat adlı eşidir. Masalların konusu ise Şehriyar’ın kadınların ihanetine uğraması sonucu her gece sonunda bir kadını öldürmesiyle başlar. Dilimize ilk çevirisi, Camasbname adıyla bir bölüm olarak Abdi tarafından yapılmıştır. İlk önemli çevirisi ise Cezayirli Ahmed Nazif tarafından yapılmıştır.

3. İran Masal Kitapları

• Binbir Gündüz Masalları: Bu eser, adeta Arapların Binbir Gece Masalları’na karşı yazılmış gibidir. Binbir Gece Masalları’nda kadınların, Binbir Gündüz Masalları’nda ise erkeklerin vefasızlığından söz edilmektedir. Binbir Gündüz Masalları’ndaki metinler, Binbir Gece Masalları’na göre daha uzundur.

4. Avrupa Ülkelerinin Önemli Masal Kitapları

• Aisopos (Ezop): Aisopos (Ezop), MÖ 6. yüzyılda yaşadığı varsayılan eski bir Yunan masalcısıdır. Kendi adıyla anılan hayvan masallarıyla ünlenen Ezop’un hayatıyla ilgili bilgiler kesin değildir. Aisopos masallarının kitap haline getirilmesi ise 14. yüzyıla rastlar. Aisopos, dilimize Nurullah Ataç tarafından Aisopos Masalları adıyla kazandırılmıştır.
• La Fontaine: Fransa sahasında yetişen masalcıların başında La Fontaine gelmektedir. Hayvan masalları şeklinde hazırlanmıştır. Bugün hemen hemen bütün dünya dillerine çevrilmiştir. Bizdeki ilk La Fontaine çevirileri Şinasi ve Ziya Paşa ile başlar. La Fontaine masallarının büyük bir bölümü Orhan Veli Kanık tarafından “La Fontaine’nin Masalları” adıyla 1948 yılında çevrilmiştir. Masalların tamamını ise Sabahattin Eyuboğlu “La Fontaine / Masallar” adıyla 1969 yılında çevirmiştir.
• Grimm Kardeşler: Grimm Kardeşler (Jakob Ludwig Karl Grimm ve Wilhelm Grimm) Alman edebiyatına ilişkin masalları derlemiştir. Bu derleme, masal türünün bilimsel yönünün öne çıkarılması açısından önemlidir. Grimm Kardeşler’e ait bu çalışmanın adı Çocuk ve Aile Masalları’dır. Grimm Kardeşlerin yapmış olduğu masal derlemesini Türkçeye “Şeytanın Altınları” adıyla çeviren yazar Ülkü Tamer‘dir.

Benzer konular:

• Çocuk Edebiyatı ve Metin Türleri (Masal)
• Türk Masalları kitap özeti
• Masal ve Destan’ın Karşılaştırılması