Kazan-Tatar Türkleri Edebiyatı

* Kültürel varlıklarını koruyarak yaşayan Kazan-Tatar Türkleri’nin edebiyatı, önceleri İslâmlık öncesinde ve sonrasında gelişen sözlü ve yazılı Türk edebiyatıyla ortaktır.

* Zamanla bu edebiyat, daha çok sözlü halk edebiyatı olarak, genel Türk edebiyatıyla ortak karakteristikler göstermiştir.

* Ancak, 19. yüzyılda görülen yenilik hareketleri onları da etkilemiştir. Böylece Kazan yazı dili belirlenmiş, Kazan Türkleri edebiyatı da bu yüzyılın ikinci yarısında kendini göstermeye başlamıştır.

* Bu edebiyatın doğuşunda bazı yenilik hareketleri vardır. 18. yüzyılda Ruslar’ın çevirmenler yetiştirmek üzere açtığı lisede Kazan lehçeleri de öğretilmiştir. Bu gelişmeler gençliğe kimlikleri, geçmişleri üzerine sorular sordurmuş; onlarda bir yazı dilinin, bir ulusal edebiyatın oluşması gerektiği düşüncesini uyandırmıştır.

* Çevirileri ve kimi yayınlarıyla ünlenen Fâtih Halıdı, tiyatro eserleri yazan Abdurrahman İlyasi bu gençler alasından çıkmıştır. Bunlar arasında Kayyum Nairi çok etkili olmuştur. O, Kazanlılar için bir yazı dili ve yazılı bir edebiyat oluşturmayı baş amaç edinmiştir. Onun ulusçu çalışmaları ardından birçok genç yeni edebiyatta ürünler vermeye başlamıştır. Öyküler, piyesler, biyografiler yazan ulusçu yazarlar çoğalmıştır.

*20. yüzyıl başlarında bile Kazan Türkleri, gazete ve dergi çıkarma izni alamamıştır. Abdürreşit İbrahim Efendi, bu boşluğu bazı seri eserlerle doldurmaya çalışmıştır.

* Kazan şairleri, başlangıçta Osmanlı ve Çağatay şairlerinden etkilenmişlerdir. Eski tarz şiirleriyle tanınan Meçit Gafuri, Abdullah Tukay gibi şairler giderek Kazan edebî diliyle ürünler vermeye başlamışlardır.

* Sovyet döneminde kimi sanatçılar baskılar yüzünden yazarlığı bırakmıştır. Bu dönemde Fatih Emirgan, Kerim Tinçura, Alimcan İbrahim, Aziz Ubeydullah, Abdurrahman Sadi gibi yazarlar; öykü, roman, tiyatro, edebiyat tarihi, kültür tarihi, sözlük… alanlarında ürünler vermişlerdir.

* Sovyetler Birliği’nin çözülmesinden sonra öze dönüş hareketiyle bir canlanma görülmektedir.

Ayrıca bakınız ⇒

Türkiye Dışındaki Çağdaş Türk Edebiyatı