Mizah Nedir? Kara Mizah Nedir?

MİZAH

Çeşitli şekillerle, basitçe, gülme refleksinin ortaya çıkarılması için yapılan şeylerin tümüne mizah denir.  Mizahta temel hedef güldürmedir, bu sebeple de düşünceler şaka ve nüktelerle süslenerek anlatılır. Bu anlatım yazı ile yapılabileceği gibi sözel olarak da yapılabilir.

TÜRK EDEBİYATINDA KISACA MİZAH

Mizah hem Türk tarihinde hem de dünya tarihinde daima başat bir rol üstlenmiştir. Gerek sadece eğlenmek için gerekse hayatın zorluklarından kaçabilmek için ya da hayatın zorluklarına tepki gösterebilmek için daima tercih edilen bir unsur olmuştur mizah. Türk Edebiyatına baktığımız zaman İslamiyet öncesi dönemden bilgiler alabildiğimiz Divanü lügati’t-Türk’ten başlayarak her döneme dair mizahi unsurlar bulunabilir. Örneğin Divanü lügati’t-Türk’te “eliklemek (alay etmek), katurmak (sevinmek), gülmek, yaltga (bir şeyle alay etme)” gibi sözcükler bunun bir göstergesidir. Divan edebiyatına bakıldığında da aynı şey görülebilir örneğin Şeyhi’nin Harname’sinde zayıf bir eşeğin besili öküzlere imrenmesi tahkiyesi ve mizah kullanılarak didaktik bir eser oluşturmuştur. Aynı şekilde halk edebiyatında tuluat, meddahlık, karagöz gibi türlerin olması da mizahın hayatın her kademesine etki ettiğinin ve buna ek olarak her kademeden üretiminin de olduğunun bir göstergesidir.

Bu tarz yazılı ve sözlü ürünlerin dışında günümüzde fazla etkisi kalmamış olsa da karikatürler de mizah için sıklıkla kullanılmıştır.

KARA MİZAH

Kara mizah veya diğer adıyla kara komedi, hayatın anlamsızlığını veya boşluğunu vurgulayan, ölümcül veya ürkütücü unsurları komik öğelerle bir araya getiren bir türdür.

Kara komedide genellikle saçmalık, düşük komedi ögeleri kullanılması söz konusudur.

Kara mizah terimi ilk olarak Fransız sürrealist Andre Breton tarafından 1940’da Anthologie de l’humour noir adlı kitabında karşımıza çıkar ancak yaygın olarak kullanılması 1960’lardadır.

KARA MİZAH ÖRNEKLERİ

“Hiçbir işe yaramayan insanlar bile, örneğin merdivenlerden aşağı ittiğinizde yüzünüze bir gülümseme getirme kapasitesine sahiptir.”

“Bir rahip elektrikli sandalyede ölüm cezasına çarptırılmış bir katile son bir isteğiniz var mı diye sorar. Evet diye cevap verir katil lütfen elimi tutar mısın?”

“Hasta: Doktor, çok gerginim, bu benim ilk operasyonum
Doktor: Endişelenme. Benim de.”

“Satılık: Paraşüt. Bir kere kullanıldı, açılmadı, küçük bir lekesi var”

“Hasta: Beni nereye götürüyorsun doktor?
Doktor: Morga
Hasta: Ne? Ben daha ölmedim ki?
Doktor: Biz de daha morga varmadık zaten.”

“Bir adam yıllarca kaldığı komadan uyanır. Eşi siyah kıyafetlerini değiştirir ve sinirlenerek ‘Sana hiçbir konuda güvenemem, değil mi?’ der.”

“Kız arkadaşım peri masalı gibi bir evlilik hayal etti, ben de ona bir ekmek verip ormanın ortasında bıraktım”

Bu örneklere bakıldığında rahatlıkla görülebilir ki normalde bir araya getirilmesi üzüntü verebilecek, korkutabilecek yani kısaca güldürme dışında hisler uyandıracak unsurlar bir araya getirilerek mizah yaratılmıştır. Kara mizahın tercih edildiği şakalarda, film/dizilerde, edebi ürünlerde saldırgan, ağır, acımasız ya da iğrenç olarak nitelendirilebilecek unsurlar kullanılarak espri yapılır.

Örneğin, Game Night (Oyun Gecesi, 2018), The Dictator (Diktatör,2012), Jojo Rabbit (Tavşan Jojo, 2019), Inglourious Bastard (Soysuzlar Çetesi, 2009), Dr. Strangelove (Dr. Garipaşk, 1964), Parasite (Parazit, 2019) gibi filmler kara mizahın kullanıldığı filmlerdir.

Hazırlayan:
Kader Kayhan, Yıldız Teknik Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.