Kafiye Düzenleri (Kafiye Şeması-Kafiye Örgüsü)

Mısraların son seslerine bakılarak bir dörtlüğün kafiye düzeni çıkarılır. Kafiye düzenlerinin, mısralarının son seslerindeki düzene göre çeşitleri vardır.

1. Düz Kafiye:

Kafiye şeması: “a a a b”, “bbbc”; “cc”; “a a b b”; aaba (aaxa) olmalı.

Beyitlerin kendi arasında kafiyeli olmasıdır. Divan edebiyatının mesnevi nazım biçiminde de bu düzen kullanıldığından “Yeni mesnevi düzeni” olarak da adlandırılır. “ikili” olarak da adlandırılır. Divan şiirinde özellikle uzun şiirlerde görülür. Yeni mesnevi düzeninin mesnevi düzeninden farkı cümlelerin bir sonraki dizeye de sarkmasıdır.

Örnek-1

İftardan önce gittim Atik-Valde semtine  (a)
Kaç defa geçtiğim bu sokaklar, bugün yine, (a)
Sessizdiler, Fakat Ramazan maneviyyeti (b)
Bir tatlı intizara çevirmiş sükûneti (b)

Örnek-2

Bursa’da eski bir cami avlusu, (a)
Küçük şadırvanda şakırdayan su. (a)
Orhan zamanından kalma bir duvar… (b)
Onunla bir yaşta ihtiyar çınar (b)
Eliyor dört yana sakin bir günü. (c)
Bir rüyadan arta kalmanın hüznü (c)
İçinden gülüyor bana derinden. (d)
Yüzlerce çeşmenin serinliğinden (d)
Ovanın yeşili göğün mavisi (e)
Ve mimarilerin en ilahisi. (e)

Örnek-3

Sabahın çisesine (a)
Uyandım yar sesine (a)
İsmini yaz sevdiğim (x)
Halının köşesine (a)

Örnek-4

Çepeçevre bahar içinde bir yer gördük (a)
Ferhat ile Şirin’i beraber gördük (a)
Baktık geceden fecre kadar ellerde (x)
Yıldızlara yükselen kadehler gördük (a)

2. Çapraz Kafiye:

Kafiye şeması: “a b a b” “cdcd” olmalı.

1’inci ile 3’üncü, 2’nci ile 4’üncü dizelerin kafiyeli oluşudur.

Örnek-1

Hayran olarak bakarsınız da (a)
Hülyanızı fetheder bu hali (b)
Beş yüz sene sonra karşınızda (a)
İstanbul fethinin hayali (b)

Örnek-2

Evet her şey bende bir gizli düğüm: (a)
Ne ölüm terleri döktüm, nelerden! (b)
Dibi yok göklerden yeter ürktüğüm, (a)
Yetişir çektiğim mesafelerden.”(b)

3. Sarma (Sarmal) Kafiye:

Kafiye şeması: “a b b a” “cddc” olmalı.

1’inci ile 4’üncü, 2’nci ile 3’üncü dizelerin kafiyeli oluşudur.

Örnek-1

İhtiyar, elini bağrına soktu, (a)
Dedi ki: “İstanbul muhasarası (b)
Başlarken aldığım gaza yarası (b)
İçinden çektiğim bu oktu. (a)

Örnek-2

“Su değil, mevsimin havası akan, (a)
Duyduğun yaprağın, dalın sesidir, (b)
Suda yıldızların parıltısıdır, (b)
Bu karanlıkta, bazı bazı çakan.” (a)

4. Örüşük Kafiye

Kafiye şeması:

…………….. a
…………….. b
…………….. a

…………….. b
…………….. c
…………….. b

…………….. c

Örnek:

KAVAL

Bir dereden kopardım (a)
Bu incecik kamışı (b)
Ve bir bıçakla yardım (a)

Pek solgunsa da dışı (b)
Sesinde gizli, berrak (c)
Pınarların akışı: (b)

Dinle, ne şakrıyor, bak!

Ali Mümtaz Arolat