İlahi Nedir? Özellikleri, Örnekleri
İlahi Nedir? İlahi Nazım Şeklinin Özellikleri, Örnekleri
İlahi, doğrudan doğruya dinî temalara bağlı tekke edebiyatı nazım şeklidir. İlâhî’nin kelime anlamı “Allah’a mahsus, Allah’a ait” demektir. Bu yüzden ilâhi türüne giren şiirlerde büyük ölçüde Allah sevgisi ve onun çevresinde her türlü dinî konu işlenir. Bu açıdan ilâhiler divan edebiyatının “tevhid” ve “münâcât’ları ile bir benzerlik gösterirler. Farklı olan yanı, ilâhilerin tekke ve dergâhlarda âyin sırasında belli bir makamla söylenmesindedir.
İlâhiler genellikle 7, 8, 11, 14 ve 16’lı hece ile yazılır. Bunlardan daha çok 7 ve 8 heceliler dörtlükler halinde; 11,14 ve 16 heceli olanlar ise beyit esasına göre yazılmışlardır. Dörtlük tarzında olanların kafiye düzeni koşma, beyit tarzında yazılanların kafiye düzeni ise gazellerdeki gibidir. Bazı tekke şairlerinin aruz vezniyle de ilâhiler kaleme aldıkları görülür.
Türk edebiyatı tarihinde en güzel ve başarılı ilâhileri yazan şairler cezbe halinde, kâinatın sırlarına ait bir şeyler duyarak yazabilenlerdir. Başta Yunus Emre olmak üzere onun peşinden giden bütün şairler ilâhi tarzında güzel şiirler söylemişlerdir.
İlâhîler, genellikle Allah’ın birliğini, ihtişam ve kudretini telkin eden şiirlerdir. Hem hece hem de aruz vezninin kullanıldığı ilâhîler, çeşitli tarikat çevrelerinde farklı isimlerle bilinirler. Bunlar şu şekildedir:
Âyin: Mevlevî tekkelerinde okunur.
Tapuğ: Gülşenî tekkelerinde okunur.
Durak: Halvetî tekkelerinde okunur.
Cumhur: Mevlevî ve Bektaşî tekke ve dergâhlarında okunur.
Nefes: Alevî-Bektaşî tekkelerinde okunur.
Deme (deyiş): Alevilerde Cem törenlerinde okunur.
- Yunus Emre,
- Kaygusuz Abdal ve
- Hacı Bayram Veli, ilâhî türünü en iyi kullanan Dinî-Tasavvufî Halk şairleri arasında gösterilmektedir.
İlahi Nazım Şekli Özellikleri (Özet)
1. Allah’ı övmek ve O’na yalvarmak için yazılan, Allah sevgisiyle, insan sevgisini bütünleştiren içten şiirlerdir.
2. Özel bir beste ile söylenir.
3. Hece ölçüsünün 7’li, 8’li ve 11’li kalıbıyla söylenirler.
4. Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı 3 ila 7 arasında değişir.
5. Genelde şiirin içinde şairin mahlası geçer.
6. İlahi denince akla Yunus Emre gelir.
7. İlahiler tarikatlara göre farklı isimler alır:
- Mevleviler’de âyin,
- Bektaşilerde nefes,
- Aleviler’de deme,
- Gülşeniler’de tapuğ,
- Halvetiler’de durak,
- öteki tarikatlar da cumhur gibi.
İlahi Örnekleri
AŞKIN ALDI BENDEN BENİ
Aşkın aldı benden beni
Bana seni gerek seni
Ben yanarım dün ü günü
Bana seni gerek seni
Ne varlığa sevinirim
Ne yokluğa yerinirim
Aşkın ile avunurum
Bana seni gerek seni
Aşkın aşıklar oldurur
Aşk denizine daldırır
Tecelli ile doldurur
Bana seni gerek seni
Aşkın şarabından içem
Mecnun olup dağa düşem
Sensin dünü gün endişem
Bana seni gerek seni
Sufilere sohbet gerek
Ahilere ahret gerek
Mecnunlara Leyla gerek
Bana seni gerek seni
Eğer beni öldüreler
Külüm göğe savuralar
Toprağım anda çağıra
Bana seni gerek seni
Cennet cennet dedikleri
Birkaç köşkle birkaç huri
İsteyene ver anları
Bana seni gerek seni
Yunus’durur benim adım
Gün geçtikçe artar odum
İki cihanda maksudum
Bana seni gerek seni
( Yunus Emre )
ÇAĞIRAYIM MEVLAM SENİ
Dağlar ile taşlar ile
Çağırayım Mevlâm seni
Seherlerde kuşlar ile
Çağırayım Mevlâm seni
Sular dibinde mâhiyle
Sahralarda âhû ile
Abdal olup yâhû ile
Çağırayım Mevlâm seni
Gök yüzünde İsâ ile
Tûr dağında Mûsâ ile
Elimdeki asâ ile
Çağırayım Mevlâm seni
Derdi öküş Eyyûb ile
Gözü yaşlı Ya’kûb ile
Ol Muhammed mahbûb ile
Çağırayım Mevlâm seni
Hamd ü şükrullah ile,
Vasf-ı Kulhüvallah ile
Daima zikrullah ile,
Çağırayım Mevlam seni
Bilmişim dünya halini
Terk ettim kıyl ü kâlini
Baş açık ayak yalını
Çağırayım Mevlâm seni
Yûnus okur diller ile
Ol kumru bülbüller ile
Hakkı seven kullar ile
Çağırayım Mevlâm seni
Yunus Emre
ŞOL CENNETİN IRMAKLARI
Şol cennetün ırmakları akar Allah deyü deyü
Çıkmış İslam bülbülleri öter Allah deyü deyü
Salınur Tüba dallan Kur’an okur hem dilleri
Cennetde huri kızları gezer Allah deyü deyü
Kimi yiyüp kimi içer hep melekler rahmet saçar
İdris Nebi hulle biçer biçer Allah deyü deyü
Hep nurdandur direkleri gürnişdendür yaprakları
Uzandukça budakları biter Allah deyü deyü
Aydan arıdur yüzleri misk ü anberdür sözleri
Cennetde hüri kızları gezer Allah deyü deyü
Hakk’a aşık olan kişi akar gözlerinün yaşı
Pür-nür olur içi taşı söyler Allah deyü deyü
Ne dilersen Hak’dan dile kılavuz ol toğri yola
Bülhül aşık olmış güle öter Allah deyü deyü
Açıldı gökler kapusı rahmetle toldı hepisi
Sekiz cennetün kapusı açar Allah deyü deyü
Rıdvan durur kapı açan hulle tonlarını biçen
Kevser şarabını içen kanar Allalı deyü deyü
Miskin Yunus var yarına koma bu güni yarına
Yann Hakkun didarına varur Allalı deyü deyü
Yunus Emre
ALLAH TANRI YARADAN
Allah Tanrı Yaradan
Gel içegör cur’adan
Yâr ile yâr olagör
Çıksın ağyar aradan
Bekle gönül bostanın
Su sığırı girmesin
Key sakın uçurursun
Kandili minareden
Fil yükün karıncaya
Yükletme çekebilmez
La’l ü gevher kıymetin
Umma seng-i hareden
Hacca vardım der isen
Kanda vardın hacca sen
Kılavuzsuz kuş uçmaz
Bunca dağ ü dereden
Hacca varan kişinin
Gönül yapmak işidir
Gönül Hakk’ın beytidir
Sakın sen emmareden
Sen özünü bil nesin
Hak sende sen kandesin
Hakk’ı bilmek dilersen
Geç ağ ile hareden
Dünya ahret demegil
Biliş ü yad demegil
Uzak savaşa düşme
Geç kuru sehhareden
Tıfıllayın dembedem
Dambu dumbu söyleme
Mansur’layın olursun
Bilmezsen müdareden
İnsan nur-ı kadimdir
Hasta değil hekimdir
Sen dahi insan isen
Anla bu esrareden
Âşık olan bu yolda
Can ile baş oynadır
Sen dahi âşık isen
Bakma gel kenareden
Sen insanı sorarsan
Hak’tan ayrı değildir
Sıfatı zat-ı mutlak
Hırkası çar pareden
Aklına akıl deme
Sözüne delil deme
Çünkü kurtaramazsın
Nefsini emmareden
Kaygusuz’un hüneri
Helva vü biryan yemek
Andan özge hüneri
Umma bu biçareden
Kaygusuz Abdal
HALK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ
Âşık Edebiyatı Nazım Biçimleri
Tasavvuf Edebiyatı Nazım Biçimleri
Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri
HALK EDEBİYATI
- Halk Edebiyatı Özellikleri
- Âşık Edebiyatı
- Anonim Halk Edebiyatı
- Tekke-Tasavvuf Edebiyatı
- Tasavvuf Edebiyatı Şairleri
- Yüzyıllara Göre Ozanlar
- Halk Şairleri Özellikleri
- Türk Halk Şiiri
- Aşıklık Geleneği
- Âşık Şiiri
- Alevi-Bektaşi Edebiyatı
- Halk Şiiri-Hece Ölçüsü
