Göstermeye Bağlı Edebi Metinler (Tiyatro)

Göstermeye Bağlı Edebi Metinler (Tiyatro) – Türk Tiyatrosu

Göstermeye bağlı edebî eserler tiyatrolardır.

Olmuş ya da olması düşünülmüş birtakım olayların sahne üzerinde, gerçeğe uygun bir şekilde oyuncular tarafından gösterilmesine tiyatro denir.

Tiyatro türü, Yunanlıların MÖ 6. yüzyıldaki dinsel törenlerinden (Bereket tanrısı Dionysos adına düzenlenen şenliklerden) doğmuştur.

Tiyatronun ögeleri:

Tiyatronun ;

seyirci,
oyuncu,
sahne,
eser,
dil
ifade

gibi öğeleri vardır.

Tiyatro eserlerinde oyunun temeli konuşmaya (diyaloğa) dayanır. Bu bakımdan tiyatroda konuşma üslubu ağır basmaktadır.

Tiyatro eserinin diğer temel özelliği okunmak için değil, oynanmak için yazılmış olmasıdır.

Türk Tiyatrosunu iki grupta ele alabiliriz:

1. Geleneksel Türk Tiyatrosu
2. Modern Türk Tiyatrosu

1. GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU TÜRLERİ, ÖZELLİKLERİ

Çağlar boyunca sürüp geldiği ve doğrudan doğruya Türk kültürünün ürünü olduğu için geleneksel Türk tiyatrosu adı verilen tiyatro türleri şunlardır:

KARAGÖZ

Bir beyaz perdenin arkasına konulan bir ışıkla ve bu ışığın önünden geçirilerek perdeye yansıtılan şekillerle oynanan bir perde oyunudur.

Oyunun kahramanlarından Karagöz; saf ve temiz ruhlu, olayların gülünç taraflarını büyük ustalıkla yakalayan, zeki, okumamış fakat irfan sahibi insan tipini temsil etmektedir.

Hacivat ise medrese tahsili görmüş, görgülü, yabancı kelimelere sıkça yer veren bir tiptir.

Karagöz oyunu, seyircileri güldürmeyi fakat güldürürken düşündürmeyi amaçlar.

Karagöz gölge oyunu 4 bölümden oluşur:

1. Giriş (Mukaddime): Hacivat’ın müzik eşliğinde perdeye geldiği kısımdır. Bu bölüm, Hacivat ile Karagöz’ün kavga etmesine kadar sürer.

2. Muhavere (Söyleşme): Oyunun ana tipleri olan Karagöz ve Hacivat arasında geçer. Bu bölüm yanlış anlaşılmalarla gelişir. Olmayacak bir olay gerçekmiş gibi anlatılır, sonra bunun bir rüya olduğu anlaşılır.

3. Fasıl: Asıl oyunun bulunduğu bölümdür. Bu bölüme Zenne, Tuzsuz Delibekir, Efe gibi tipler de katılırlar.

4. Bitiş: Oyundan çıkartılacak dersin söylenip, kusurlar için özür dilendiği bölümdür.

ORTA OYUNU

Dört bir yanı seyircilerle çevrilmiş bir meydanda, herhangi bir yazılı metne bağlı kalmadan oynanan oyundur. XIX yüzyılda Karagöz ve meddah oyunlarının gelişmesiyle ortaya çıkmıştır.

Oyunun kahramanlarından Pişekar, Karagöz oyunundaki Hacivat’ın; Kavuklu da Karagöz’ün karşılığıdır.

Orta oyunu dört bölümden oluşur:

1. Giriş: Pişekârın müzik eşliğinde oyunu takdim ettiği bölümdür.

2. Tekerleme: Pişekârla Kavuklu arasında geçen ve Kavuklu’nun gerçekleşmesi mümkün olmayan hayalî bir olayı ( genellikle rüyayı) olmuş gibi anlattığı kısa konuşmadır.

3. Fasıl: Asıl oyunun ortaya konulduğu bölümdür. Bu bölümde Pişekâr ve Kavuklu’nun yanısıra zenne, Kayserili, Külhanbeyi, Cüce ve Kambur, Laz, Arnavut, Çelebi, Rumelili gibi oyunun diğer kahramanları da yer alır.

4. Bitiş: Pişekâr ile Kavuklu, kendi aralarında kısa bir konuşma yaptıktan sonra “Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola” diyerek bir sonraki oyunun adını ve yerini belirtirler ve oyun sona erer.

Karagöz oyunundan tek farkı, Karagöz oyununun perdeye yansıtılan gölgeler tarafından, orta oyununun ise canlı kişiler tarafından sergilenmesidir.

Gerek Karagöz oyunu, gerekse ortaoyununda konu ve olayın ana hatları bellidir. Fakat yazılı bir metin olmadığı için oyuncular kendi yetenekleri doğrultusunda doğaçlama olarak oyunu sergilerler.

MEDDAH

Bir tek kişinin bir olayı veya hikâyeyi seyirci önünde hareket ve taklitlerle canlandırması sanatına meddahlık denir. Bu sanatı sergileyene de meddah denir.

Meddahlık hareketten çok ses taklidi, jest ve mimiklere dayanan bir sanattır. Meddah her türlü insan sesini, ağlama, gülme gibi her türlü duyguyu, hareketi, doğayla ilgili türlü durumları başarıyla taklit eder.

Aksesuar olarak kullandığı mendil ve sopasıyla bir iskemleye oturarak söze, nükteye ve taklide dayanan hünerini sergiler.

KÖY SEYİRLİK OYUNLARI

Köy seyirlik oyunları; yılın belli günlerinde, düğünlerde, bayramlarda, kutlama törenlerinde oynanan köy oyunlarıdır.

Bu oyunlarda da ana öge taklittir ve yazılı bir metin bulunmaz. Oyuncular da halktan insanlardır. Oyun belli bir olay seçilerek hiç hazırlık yapılmadan sergilenir. Amaç birlikte eğlenerek hoş vakit geçirmektir.

Köy oyunlarının Karagöz ve orta oyunundan farklı yönü, oynadıkları yörelerin özelliklerini taşımalarıdır. Yöre insanının yaşayış biçimi, gelenekleri, mizah anlayışı oyunlara büyük ölçüde yansır.

2. MODERN TÜRK TİYATROSU

Türk edebiyatında ilk tiyatro eseri örneği Tanzimat Döneminde Batı etkisiyle verilmiştir. İlk tiyatro eseri, Şinasi‘nin “Şair Evlenmesi” adlı oyunudur.

Modern tiyatro eserleri konularına göre üçe ayrılır:

Trajedi
Komedi
Dram

1. TRAJEDİ

İlk tiyatro türünün adıdır. Klasik dönem trajedisinin özellikleri şunlardır:

Manzum olarak yazılır.
Konularını mitoloji ve tarihten alır.
Oyun kahramanları soylu kişilerden seçilir.
Trajediler erdem ve ahlâk temeli üzerine kurulur.
Vurma, yaralama, öldürme olayları sahnede gösterilmez; konuşmalarla duyurulur.
Sade, açık, anlaşılır bir dil kullanılır. Halk diline yer verilmez.
Üç birlik kuralı (Konunun bir günle, bir mekânla ve tek bir olayla sınırlandırılması) uygulanır.

2. KOMEDİ

İnsanların ve olayların gülünç yanlarını göstermek için yazılan tiyatro türüdür. Klasik komedyanın özellikleri şunlardır:

Kişilerde ya da toplumda görülen aksaklıklar, gülünç taraflar sergilenerek seyirciyi hem güldürmeyi hem de düşündürmeyi amaçlar.
Kişiler toplumun her kesiminden olabilir.
Her türlü olay sahnede canlandırılır.
Konuşma dili kullanılır.
Nazım ve nesir olabilir.
Üç birlik kuralına uyulur.
Yalnız güldürme amacı güden komedilere vodvil (entrika komedisi), abartılı hareketlerle sivri esprilerle güldürmeyi amaçlayan komedilere fars (kaba güldürü), gerçekte güldürücü olmayan bir olayı gülünçleştirerek işleyen komedilere parodi, yergiye dayanan komedilere satir, bir kişinin karakterini ortaya koymak için yazılan komedilere karakter komedisi denir.

3. DRAM

Dramlarda, trajedilerde işlenen acıklı olaylarla komedi oyunlarında işlenen güldürü unsurları bir arada işlenir.

Bu türün özellikleri şunlardır:

Hem acıklı hem de güldürücü olaylar, hayatta olduğu gibi bir arada bulunur.
Olaylar tarihten ve günlük olaylardan alınır.
Kişiler toplumun her kesiminden olabilir.
Üç birlik kuralına uyulmaz.
Nazım ya da nesir şeklinde olabilir.
Kahramanlar ait oldukları çevrenin diliyle konuşurlar.
Perde sayısı sınırlı değildir.

Başlıca dram çeşitleri şunlardır:

Melodram: Heyecan verici, acıklı ve duygusal olaylara dayanan müzikli drama melodram denir.
Feeri: Masalımsı oyunlara feeri denir.

Modern tiyatro ile geleneksel Türk tiyatrosu arasındaki farklılıklar:

1. Modern tiyatro, bir metne dayanılarak hazırlanır. Geleneksel Türk tiyatrosunda ise metin yoktur, tespit edilmiş bir olay vardır ve bu olay metinsiz ve hazırlıksız olarak sahnede canlandırılır.

2. Modern tiyatroda, sergilenmeden önce defalarca prova yapılır. Geleneksel Türk tiyatrosunda ise prova yapmadan sahnelenme söz konusudur.

Benzer Diğer Konular