Garip Akımı (Birinci Yeni Edebiyat Akımı) ve Özellikleri

Garip (1. Yeni) Akımı ve Şairleri

Türk Edebiyatında 1940’lara gelindiğinde, biçim açısından serbest şiire yoğun bir ilgi vardır.

Heceyi, hemen hemen yalnızca Behçet Kemal Çağlar sürdürmekte; Ahmet Kutsi Tecer, Ülkü dergisi çevresinde halk şiiri geleneğinin yaygınlaşmasına çalışmaktadır.

Ahmet Muhip Dıranas, Cahit Sıtkı Tarancı, Cahit Külebi gibi değişik çizgilerdeki şairler de serbest şiirler yazmaktadırlar. Sonradan “Birinci Yeni” olarak adlandırılacak Garip akımı bu ortamda doğar.

Eski şiire tepkisi olan Garip Akımı üç şairin adına bağlanır:

• Orhan Veli Kanık,
• Oktay Rifat Horozcu,
• Melih Cevdet Anday.

Üç arkadaş Varlık dergisinde ölçüsüz, uyaksız, şairanelikten uzak yeni bir şiir akımı başlatır (1941), Bu yoldaki şiirlerini Garip adlı bir kitapta toplarlar. Garipçiler adıyla anılmalarının nedeni de budur. Yeni akımı özellikle Nurullah Ataç destekler. Garip akımı birçok genç izleyici bulduğu gibi, dönemin ünlü şairlerini de etkiler. Orhan Veli’nin yazdığı “Garip” önsözü bir bakıma bu yeni şiir deviniminin bildirisidir. Ama üç ozanın birlikteliği uzun sürmez. Kitabın ikinci basımı yalnız Orhan Veli’nin şiirleriyle yayımlanır (1945). Ayrıca Orhan Veli, kitabına “Garip İçin” başlıklı ikinci bir önsöz eklemek gereğini duyar. Nitekim Garip devinimi sonraları, gerek bu nedenle, ama asıl Melih Cevdet ve Oktay Rifat’ı şiiri ayrı bir çizgide sürdürmeleri sonucu Orhan Veli’nin adına bağlanmıştır.

Ayrıca bakınız ⇒ Garip Önsözü

Garip Akımı’nın Temel Özellikleri

1. Ölçü ve kafiyeye karşı çıkmışlardır.
2. Günlük konuşma dilini şiire uygulamaya çalışmışlardır.
3. Mecaza, süse ve yapaylığa karşı çıkıp; sâdeliğe/yalınlığa önem verdiler.
4. Halk şiirinin anlatım ve deneyimlerinden faydalandılar.
5. O güne kadar şiirimizde kullanılmayan bir takım sözcükleri kullandılar.
6. Sıradan insanlar şiire konu olmuştur.
7. Yaşama sevinçlerini fazlasıyla şiire yansıtmışlardır.
8. Kaynağını batı şiirinden alan Garip akımı eskiye ait olan her şeyin karşısında olup özellikle şairane söyleyişin karşısında olmuşlardır.
9. Şiirde söz ve anlam oyunları bırakılmıştır.

Ama Orhan Veli’nin kendisi de kitabının ikinci basımında sanat anlayışını gözden geçirmek gereğini duyacaktır. Özellikle şiirsel gelenek, biçim konularında daha esnek bir tutuma girmiştir. Nitekim ikinci kitabı Vazgeçemediğim’den (1945) başlayarak şiirini değiştirdiği görülür. “Kimi şiirlerde akıl çizgisinden duygu çizgisine kayılır, mizah ve şaşırtma bırakılır, yer yer uyağa ve sıfata başvurulur, sözcük tekrarlarından, müzikten yararlanılır. Hepsinden önemlisi, halk şiirinin dil ve deyişine özenilir” (Asım Bezirci). En ilginç gelişme ise özdedir: Toplumcu şiire yaklaşır Orhan Veli de.

Garip akımı, gerek ilk yıllarında, gerekse sonraları, değişik sanat anlayışlarına bağlı olanlarca değişik biçimlerde değerlendirilmiştir. Geleneğe bağlı olanlar, Orhan Veli ve arkadaşlarını şiiri ayağa düşürmekle suçlarken; toplumcular, Garipçileri, toplumcu şiiri engelleyen, yozlaştırmayı amaçlayan ve küçük burjuva duyarlığını geliştirmeye çalışan bir devinimin başlatıcısı olarak gördüler. Yazın tarihçileri ise, Garip akımını genellikle yeni şiirin başlangıcı saydılar.

Bugün de bu tutumların pek değiştiği söylenemez. Ama nesnel bir değerlendirmeyle, Garip deviniminin Türk şiirinin gelişim sürecinde önemlice biryeri olduğunu söylemek gerekmektedir. Orhan Veli ve arkadaşlarının “serbest nazım” anlayışıyla şiirler yazmaları, bu alanda en çok Nurullah Ataç’tan destek görmeleri sanatın siyasal dışı tutulması eğiliminin iktidarca da desteklenmesi sonucudur. Türk şiiri yeni biçim ve söyleyiş olanaklarıyla zenginleştirilmiş, sokaktaki insanın duyarlılığına açılmıştır.

Ayrıca bakınız ⇒

Cumhuriyet Dönemi Akımlar

• Yedi Meşelaciler
• Beş Hececiler
• Garip Akımı (I.Yeni Şiiri)
• İkinci Yeni Şiiri
• Maviciler
• Hisarcılar
• Cumhuriyet Dönemi