EK-FİİLLER (EK EYLEMLER)

Tanım:

Ek-fiil (ek-eylem, imek fiili, cevher fiil), Türkçede isimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların yüklem olarak kullanılmalarını sağlayan, ayrıca basit zamanlı fiillerden birleşik zamanlı fiil yapan çekim ekleridir.

Bu tanımdan hareketle, ek-fiillerin iki görevi vardır:

1. İsim veya isim soylu kelimelerin sonuna gelerek, onları yüklem yapmak,
2. Basit zamanlı fiilleri, birleşik zamanlı yapmak.

Ek-fiiler “-idi”, “-imiş-, “-ise” ve “-dir“dir ancak sözcüklere bitişik olarak yazıldıklarında ses uyumlarına uyarak değişiklik gösterebilirler.

Ek fiiller Türkçede iki görevde kullanılırlar:

1. İsimleri ve isim soylu sözcükleri yüklem yapmak,
2. Basit çekimli fiillere eklenerek birleşik zamanlı fiil yapmak (-dir hariç).

* Ek- Fiilin Dört kipe göre çekimi vardır:

1) Ek-Fiilin Geniş zamanı (-ım/-im/-um/-üm; -dır/-dir/-dur/-dür)

2) -di’li (görülen, bilinen) geçmiş zaman (-dı/-di/-du/-dü; -tı/-ti/-tu/-tü)

3) -miş’li (duyulan, anlatılan, öğrenilen) geçmiş zaman (-mış/-miş/-muş/-müş)

4) Şart kipi (-sa/-se)

1- EK FİİLİN GENİŞ ZAMANI:

Eki: -ım/-im/-um/-üm; -dır/-dir/-dur/-dür

Ek fiilin geniş zamanında şahıs ekleri kullanılır. Sadece O ve Onlar şahıs zamirlerinde -dır eki kullanılır.

1. Tekil Şahıs (ben) ⇒ insanım,
2. Tekil Şahıs (sen) ⇒ insansın,
3. Tekil Şahıs (o) ⇒ insan(dır),

1. Çoğul Şahıs (biz) ⇒ insanız,
2. Çoğul Şahıs (siz) ⇒ insansınız,
3. Çoğul Şahıs (onlar) ⇒ insan(dır)lar”

• Ben bir küçük kelebeğim.
• Üstümüze doğan bir güneşsin sen.

Bu ek, fiillere getirildiğinde kesinlik veya olasılık anlamı katar.

• Ulaş şimdi tatil yapıyor(dur). (olasılık)
• Bu durumda işe gitmeyecek(tir). (kesinlik)

1. Ek Fiil Geniş Zaman Olumlu:

• Buraların havası temizdir.
• Benim babam askerdir.
• Ben bugün yorgun ve hastayım.

2. Ek Fiil Geniş Zaman Olumsuz:

Ek fiilin geniş zaman olumsuzu “değil” ve “yok” kelimesiyle yapılır.

• Biz artık buralarda değiliz.
• Benim babam artık bu okulun müdürü değil.
• Cebimde beş lira var.  → Cebimde beş lira yok.

3. Ek Fiil Geniş Zaman Soru:

Ek fiil geniş zaman soru, soru ekleri -mı, -mi, -mu, -mü getirilerek yapılır.

• Yarın hava karlı mı? (karlı mıdır)
• Arkadaşınız derslerinde başarılı mı? (başarılı mıdır)

Not: Ekfiilin geniş zamanında üçüncü tekil şahıstaki –dır, -dir, -dür, -dur (–tır, -tir, -tür, -tur) ekleri çoğu zaman düşer. Bu ekler kullanılmazsa cümlenin anlamında değişme olmaz.

Kullanımı: Bildirme eki cümleye kesinlik anlamı katar. Ama kullanılamadığı durumlarda cümlenin anlamı değişmez.

• Bu kalem. (Bu kalemdir.)

Dikkat! “p, ç, t, k, f, s, ş, h” (FıSTıKÇı ŞaHaP) sert ünsüzlerden sonra -tır, -tir, -tur, -tür ekleri gelir.

• Onlar ağaç. (Onlar ağaç-tır.)

Dikkat! Ek fiil geniş zaman ile iyelik ekleri birbirine karıştırılmamalıdır.

• Ben-im (Tamlayan eki) öğretmen-im (İyelik eki)
• Ben öğretmen-im. (Ek fiil)

Dikkat! Ek fiilin görülen geçmiş zaman, Ek fiilin duyulan geçmiş zaman ve Ek fiilin şart kipinde ekler kelimelere şu şekilde gelir.

1. Ek fiil kelimeye ayrı yazılırsa –idi, imiş, -ise şeklinde yazılır.

• Geçen hafta çok hasta idi.
• Yeni aldığı bilgisayar bozuk imiş.
• Yarın tatil ise seninle sinemaya gelirim.

2. Sessiz harfle biten bir kelimeye Ek fiil bitişik yazılırsa –di, miş, -se şeklinde yazılır.

• Geçen yıl okuduğumuz kitaplar çok güzeldi.
• Yorgunsan biraz dinlen.
• Soru yanlışsa iptal edelim.
• Bugün kafası bozukmuş.

3. Sesli harfle biten bir kelimeye Ek fiil bitişik yazılırsa –ydi, ymiş, -yse şeklinde yazılır.

• Sınavda çok heyecanlıymış.
• Matematik sınavında çok başarılıydı.
• Arkadaşınız hastaysa mutlaka ziyaret edin.

2- EK FİİLİN GÖRÜLEN GEÇMİŞ ZAMANI:

Tanım: Geçmişte kalmış bir durumu anlatır. İsimlere -idi getirilerek yapılır.

1. Ek Fiil Görülen Geçmiş Zamanı Olumlu:

• İki gün önce İstanbul’daydım. (İstanbul’da idim)
• Geçen hafta hava karlı ve soğuktu. (soğuk idi)

2. Ek Fiil Görülen Geçmiş Zamanının Olumsuzu:

 “değil” sözcüğüyle yapılır.

• O çocuk, benim arkadaşım değildi.
• Annem ve babam bu hafta evde değildi.

3. Ek Fiil Görülen Geçmiş Zamanı Soru:

Ek fiil soru ekleri –mı, -mi, -mu, -mü getirilerek yapılır.

• Sen geçen sene de bu okulda mıydın?
• Senin baban mühendis miydi?

3- EK FİİLİN DUYULAN GEÇMİŞ ZAMANI:

Tanım: Geçmişte kalmış bir durumu ve hali anlatır. İsimlere -imiş getirilerek yapılır.

1. Ek Fiil Duyulan Geçmiş Zamanı Olumlu:

• Buralar on yıl önce ormanmış. (orman imiş)
• Geçen yıl bu şehir ilçeymiş. (ilçe imiş)

2. Ek Fiil Duyulan Geçmiş Zamanı Olumsuz:

Ek fiilin olumsuzu “değil” kelimesiyle yapılır.

• Öğrenciler dün de okulda değilmiş.
• Dün okul tatil değilmiş.

3. Ek Fiil Duyulan Geçmiş Zamanı Soru:

Ek fiil soru ekleri –mı, -mi, -mu, -mü getirilerek yapılır.

• Sabah Türkçe dersi yok muymuş?
• Bugün bize gelen sana yardım eden adam mıymış?

4- EK FİİLİN DİLEK-ŞART KİPİ:

Tanım: Cümleye şart anlamı katar. İsimlere -ise getirilerek yapılır.

1. Ek Fiil Dilek-Şart Kipi Olumlu:

• Hava güzelse şehirde biraz gezebiliriz.
• Hava yağmurluysa şemsiyemizi yanımıza alalım.

2. Ek Fiil Dilek-Şart Kipi Olumsuz:

Ek fiilin olumsuzu “değil” kelimesiyle yapılır.

• İş yeriniz uzak değilse yürüyerek gidelim.
• Sorular kolay değilse değiştirelim.