Edip Ahmet Yükneki Kimdir? Hayatı, Eserleri

Edip Ahmet Yükneki (12. yüzyıl)

Yüknek’lidir. (Semerkand yöresinde bir köy). Eserini Emir Sipehsâlâr’a sunmuştur. Kitabın arkasına sonradan yazılan takrizde, şâirin anadan doğma kör olduğu, bu eser sayesinde sevgi ve saygı kazandığı bildirilir. Hayatı hakkında başka bilgi yoktur.

Atabetü’l Hakayık adlı eserinin telif tarihi bilinmemekle birlikte Kutadgu Bilig‘den yarım asır sonra yazıldığı tahmin ediliyor.

Emir Sipehsâlâr’ın, övgüsü ile eserin yazılış sebebini anlatan kısımlar kaside şekli ile, diğer bölüm mısralarla yazılmış, mesnevi ile yazılır feûlün feûlün feûl vezni kullanılmıştır.

Şâir âyet ve hadislere dayanarak dünyânın geçiciliğini, bilginin faydasını, cehaletin zararlarını; cömertlik, cimrilik, tevazu gibi İyi ve kötü huyları anlatan Dinî-didaktik bir eserdir.

Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır. Elyazması nüshalarının sayısı azdır. En iyi uygur harfli nüsha olup Ayasofya Kitaplığı’ndadır. İlk defa M. Necip Asım tarafından bulunmuş ve yayımlanmıştır (1918). En iyi neşri Reşit Rahmeti Arat’ın (önsöz, transkripsiyonlu metin. Türkiye Türkçesi’ne çeviri ve bibliyografyadan meydana gelen) baskısıdır; TDK yayınları arasında çıkmıştır (1951).

Atabetü’l Hakayık Özellikleri

1. Konusu din ve ahlaktır.
2. Allah’a Peygamber’e ve dört halifeye övgüler vardır.
3. Türk İslam Edebiyatının ikinci büyük eseridir.
4. Kelime anlamı ATEBETÜ’L = eşik, HAKAYIK = hakikat, hakikatlerin eşigi demektir.
5. Didaktik (öğretici) bir eserdir.
6. Gazel ve kaside denilebilecek tarzda şiirler vardır. Eser mesnevi tarzında yazılmıştır.
7. 46 beyit ve 101 dörtlükten oluşmaktadır.
8. Aruz ölçüsüyle (feûlün + feûlün + feûlün + feûl) yazılmıştır.
9. Arapça ve Farsça kelimeler vardır.
10. Telmih (hatırlatma) sanatı kullanılmıştır.
11. Eser 14 bölümden oluşur. Baştaki 5 bölüm giriş, şairin “nevi” adını verdiği 8 bölüm asıl konu, sondaki 1 bölüm de bitiriş bölümüdür.Giriş bölümleri kaside biçimiyle (aa ba ca da…), asıl konu ile ilgili bölümler ve bitiriş bölümü dörtlüklerle (aaba) yazılmıştır.
12. Giriş bölümünde 40 beyit, asıl konu ve bitiriş bölümlerinde 101 dörtlük vardır. Eserin tamamı 484 dizeden oluşur.
13. Eser geçiş dönemi edebiyatı ürünüdür.
14. Eserin dili Hakaniye Lehçesiyle’dir.

Ayrıca bakınız ⇓

Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı Eserleri (İlk İslamî Ürünler) şunlardır:

1. Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı
2. Kutatgu Bilig ve Özellikleri – Yusuf Has Hacip
3. Atabetü’l Hakayık ve Özellikleri – Edip Ahmet Yükneki
4. Divanu Lügat’it Türk ve Özellikleri – Kaşgarlı Mahmut
5. Divan-ı Hikmet ve Özellikleri – Ahmet Yesevi
6. Dede Kotkut Hikayeleri ve Özellikleri