ATATÜRK VE EDEBİYAT

Atatürk’ün aydın bir insan ve devlet adamı olarak, en çok üzerinde durduğu iki mesele vardır:
1. İyi hitabet
2. Güzel ve edebî yazı yazmak.

Bir akşam toplantısında söz edebiyat üzerine açılmıştı, yıl 1937 ve konuşma şu sorularla başladı:

Edebiyat nedir? Osmanlı devrinde ve bugüne kadar Cumhuriyet rejiminde edebiyat medlulünden (kavramından) ne anlaşılıyor? Mekteplerde edebiyat nasıl okutuluyor? Cumhuriyet çocuklarına edebiyat ne yolda hangi gaye ile tedris olunmalıdır?

Hazır bulunanlardan biri, bugünkü edebiyat tedris (=öğretim) sistemine muarızdı. (karşıydı) Bugünün programını edebiyattan beklenen hizmete uygun bulmuyordu; ona göre bugünkü edebiyat tedrisatı, fikre ve ruha hitap etmeyen bir şekilde yapılmaktadır; hâlbuki edebiyatın rolü bu değildir; onun daha geniş ve şamil (=kapsayıcı) bir hizmet sahası vardır.

Atatürk, bunun üzerine o arkadaşına, edebiyatın nasıl okutulması ve ne suretle programlaştırılmasının muvafık olacağını sordu. Bu arkadaşının cevabı, kara tahta üstüne, şu suretle tespit edilmiştir:

1. Ona, tahlil ve terkip (=sentez) kabiliyeti vermek
2. Ona, dünyayı, insanlığı anlatmak
3. Onu, bir üslûba malik kılmak (üslup sahibi yapmak)
4. Onu, başlı başına ve yardımcısız çalışabilir hâle koymak
5. Onu, bütün bu vasıf (=özellik) ve kıymetleriyle, mensup olduğu sosyeteyi (=toplumu) yükseltebilecek surette (=şekilde) yetiştirmek.

Beşeriyette (=insanlık) en müspet (=pozitif) ilim ve en ince teknik esaslarına dayanan hayatla ve kanla karşılaşmak kendileri için mukadder olan askerlik gibi yüksek bir idealist meslek dahi, kendini içinde bulunduğu içtimaî (=toplumsal) heyete anlatabilmek ve bu büyük insanlık ve kahramanlık yolculuğunu hazırlayabilmek için, uyandırıcı, hedeflendirici, yürütücü ve nihayet fedakâr ve kahraman yapıcı vasıtayı edebiyatta bulur.

Bu itibarla, edebiyatın her insan cemiyeti ve bu cemiyetin hâl ve istikbalini (=geleceğini) koruyan ve koruyacak olan, her teşekkül için, en esaslı terbiye vasıtalarından biri olduğu, kolaylıkla anlaşılır.

Prof. Dr. Afet Inan (Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1968)