Dizin, İndeks, Fihrist Nedir?

dizin ( endeks, indeks, fihrist)
isim
1. isim Bir kitabın veya derginin kişi, konu, yer adı vb. bakımından içindekileri yer numarasıyla belirten ve eserin arkasında yer alan alfabetik liste, endeks, indeks, fihrist

2. Belli bir konuda çıkan kitap ve dergideki yazılarla ilişkiyi sağlayan ve ayrı bir kitap veya süreli yayın biçiminde çıkan eser

3. Kitaplık, belge vb. için düzenlenen belli bir bilginin veya belgenin bulunduğu yeri gösteren düzenli liste

TDK Güncel Türkçe Sözlük
———————————-

Dizin (indeks); kitap, ansiklopedi, dergi gibi bilgi kaynaklarının içindeki bilgi parçacıklarına ulaşmak için konu, başlık, yer adları, kişi adları gibi erişim uçlarına ulaşmak için kullanılan ayrıntılı alfabetik listedir.

Dizin genellikle yayımlanan eserin sonuna konulur. Dizinin amacı eserin içinde bulunanan kavramların kolay bir şekilde bulunmasına yardımcı olmaktır. Dizin basılı kaynak olan kitaplarda kullanılması dışında bilgisayarlarda da kullanılmaktadır. Dizin; yazar adı dizini, makale adı dizini, konu dizini ve yayın tanıtım dizini olarak dörde ayrılmaktadır.

Bir kitabın sonunda yer alan Dizin kitabın standart bölümlerinden biridir. Kitapta geçen bütün kelimeler ve kavramlar dizinde yer alır. İki şekilde yazılabilir: Genel Dizin şeklinde tek, veya Ad dizini ile konu dizini ayrılmış şekilde. Dizinin biçimi alfabetiktir ve her kelimenin karşısında bulunduğu sayfanın numarası yer alır. Eğer kelime dipnottaysa dn. kısaltmasıyla gösterilir.

Dizin, bir kitabın baskıya hazır son çıkışı üzerinden hazırlanır. Genel kural olarak bir dizine bütün kelimeler alınır. Sosyal bilimlerde yapılan dizinlerde kelimeler tek tek sıralandığı gibi, hiyerarşik olarak sıralanabilir. Bunlara ait komutları Microsoft Word’da Insert menüsündeki Reference dügmesinden Index and Tables’e basarak gelen penceredeki Index sekmesinde görebilirsiniz.

Dizinin hazırlanmasında artık bütün kitabı okuyup elle tek tek kelimeleri çizerek bunları dizgi yoluyla biçimlendirmek yerine otomatik dizin programları, dizin yazılımları kullanılmaktadır. Concordance türü yazılımlarda metin text olarak açılıp taratıldığında bütün kelimeler sıralanmaktadır. Sadece bunların ayıklanması, düzenlenmesi yazara kalmaktadır. Bazı yazılımlar, metni verdikten sonra küçük büyük harf ayrımına göre sıralamakta, türe göre bulmaktadır.

Aslında dizin işini KÖ ve KS, yani kelime işlemcilerden önce, kelime işlemcilerden sonra diye ikiye bile ayırmak mümkündür. Microsoft Word gelişmiş özellikleriyle bütün basit masaüstü yayıncılık işleri için komutlar sunmaktadır. Özel olarak yayın işinde kullanılan Quark ve Indesign da en çok kullanılan yazılımlardır.

Bir kelime işlemcide veya text editöründe öncelikle aranacak komut Sort (Sırala) komutudur. Word’da bu Table başlığı altındadır. Metni seçip sort ettiğinizde A’dan Z’ye sıralar.

Bir kitapta dizin bölümü sağ sayfadan başlar. Sayfa düzeni iki sütunludur. Maddeler bir satır arayla yazılır. Punto, küçüktür, 8-10 punto. Numaralar sağa bloktur. Maddeler özel isim değilse küçük harfle başlar. Maddeler hiyerarşikse 0.63’lük tab yapılır. Maddeden sonra virgül konulur ama kullanmayanlar da vardır. Bkz. ve ayr.bkz. kısaltmaları italik yazılır. Alfabetik sıralamada bazı programlarda Türkçe ı ve i harflerinin yeri değişik olabilir. Dizinin uzunluğu yazara, yayıncıya bağlıdır, basit olarak iki formalık bir kitap için bir sayfa yeterlidir.