Dilek (Tasarlama) Kipleri
Dilek (Tasarlama) Kipleri Nelerdir? Özellikleri, Örnekleri
Zaman anlamı taşımayan fiillerdir. Bu kiplerle çekimlenen fiiller, bir tasarı, dilek hâlinde olduğundan zaman kavramı taşımaz.
1. İstek Kipi (-e, -a)
2. Dilek-Koşul Kipi (-se, -sa)
3. Gereklilik Kipi (-meli, -malı)
4. Emir Kipi (-)
Fiile istek, niyet, arzu kavramları veren bir tasarlama kipidir. Yapılan işin istendiğini veya o işe niyet edildiğini gösterir. Fiil kök ve gövdelerine “-a, -e” ekinin getirilmesiyle yapılır. Olumsuzu -ma,-me ekiyle yapılır.
- gel-e-y-im
- gel-e-s-in
- gel-e
- gel-e-l-im
- gel-e-s-iniz
- gel-e-ler
Örnek:
- Kul hizmetçi getireyim, hüner göstereyim.
- Ben bu gece burada kalmayayım da, yola çıkayım.
Bir oluş ve kılışı “şart”a veya “dilek, istek ve niyet”e bağlayan bir tasarlama kipidir. Fiil kök ve gövdelerine -se,-sa eki getirilmesiyle yapılır. Olumsuzu “-ma,-me” ekiyle yapılır.
- gel-se-m
- gel-se-n
- gel-se
- gel-se-k
- gel-se-n-iz
- gel-se-ler
Örnek:
- Kim o üç canavarı bastırsa, yense, öldürse kızımı ona veririm.
- Bu olanları görmesem daha iyiydi.
Fiilin yapılmasının gerekli, zorunlu olduğunu ifade eder. Fiil kök ve gövdelerine -malı/-meli eki getirilmesiyle yapılır. Olumsuz “-ma, -me” ekiyle yapılır.
- gel-meli-y-im
- gel-meli-s-in
- gel-meli
- gel-meli-y-iz
- gel-meli-s-iniz
- gel-meli-ler
Örnek:
- Bu sözü sen bana dememeliydin.
- Yalnız görmeliyim nerde hekim, nerde ilâç.
Emir kipi, yapılması istenen işi kesinliğe bağlayarak emir biçiminde ifade eden kiptir. Fiil kök veya gövdesine getirilen kip eki aynı zamanda şahsı da karşıladığından, kipe ayrıca şahıs ekleri getirilmez. Bu kip I. tekil ve çoğul kişilere yönelik kullanılmaz. Olumsuzu “-ma,-me” ekiyle yapılır.
- (ben) I. Tekil – (çekimi yoktur.)
- (sen) II. Tekil → yaz
- (o) III. Tekil → yazsın
- (biz) I. Çoğul – (çekimi yoktur.)
- (siz) II. Çoğul → yazın veya yazınız
- (onlar) III. Çoğul → yazsınlar
Örnek:
- Yoksa evdeki kıza razı olsun.
- Tanrım, sen sağlığımızı bağışla, işimizi gücümüzü rast getir, namerde muhtaç etme!
Ayrıca bakınız:
