Cümlede Anlamın Oluşması

Cümle, kelime ve kelime gruplarından yargı bildirme özelliği ile ayrılan bir anlam birimidir. Cümlede anlam, yükleme göre şekillenir, çünkü cümlenin özü yüklemdedir. Diğer öğeler yüklemin anlamlarını açmak, göz önüne sermek için vardır.

Cümle zaten kelime ve kelime gruplarının bir anlam ifade etmek üzere bir kurala uygun biçimde düzenlenmesiyle oluşan bir anlam birimidir. Bu düzenleme yüklem temel alınarak yapılır. Yüklemin bildirdiği anlam kişi, zaman, yer, nesne, durum, sebep gibi noktalardan zenginleştirilir:

“Yazdım.” kelimesi sadece yüklemden oluşan bir cümledir.

• Bu cümleye kişi eklenirse “Ben yazdım.”,
• zaman eklenirse “Ben gün boyu yazdım.”,
• yer eklenirse “Ben gün boyu evde yazdım.”,
• nesne eklenirse “Ben gün boyu evde bir hikaye yazdım.”,
• durum eklenirse “Ben gün boyu evde zorlukla bir hikaye yazdım.”,
• sebep eklenirse “Ben dergiye yetiştirmek için gün boyu evde zorlukla bir hikaye yazdım.” cümlesi elde edilir.

Aşağıdaki cümlede anlamın oluşumunu inceleyelim:

Elif’in dayısı durumu öğrenince açlık ve yorgunluktan sallanan adamı araba ile sıcak eve götürüverdi.

BAĞDAŞTIRMA

Dil tek tek kelimelerle konuşulmaz. Bir kavramı anlatmak için birden fazla kelime bir araya getirilerek bir şey anlatılır.

“Ben dergiye yetiştirmek için gün boyu evde zorlukla bir hikâye yazdım.”

cümlesindeki dil öğeleri (ben, dergi, yetiştirmek, için, gün boyu, ev, zorlukla, bir hikâye, yazmak) arasında anlam ilişkisi vardır.

“Hikâye” yazılan bir şeydir. Bir “yer”de yazılır, mesela “evde”… Öylesine de yazılabilir, bir yere “yetiştirmek için” de yazılabilir. Yetiştirilecek yer bir matbaa, öğretmen, arkadaş, okul da olabilir bir “dergi” de olabilir. Yazarken “zorluk” da çekilebilir, kolayca da yazılabilir.

İşte bu cümleyi oluşturan on bir kelimenin bir merkezde anlamlanmasına “bağdaştırma” denir.

Ayrıca bakınız ⇒ Cümle Bilgisi