Çekim Ekleri. Çekim Eklerinin Özellikleri, Türleri, Görevleri, Örnekleri

ÇEKİM EKLERİ

A) İSİM ÇEKİM EKLERİ

1. Hal (Durum) Ekleri
   – Yaklaşma Durumu Eki
   – Bulunma Durumu Eki
   – Ayrılma Durumu Eki
   – Belirtme Durumu Eki
2. İyelik Ekleri
3. İlgi zamiri -ki
4. Çokluk Eki (-lar/-ler)
5. Soru Eki (mi)
6. Ekfiil Ekleri
7. Tamlayan (=ilgi) Eki (-ın,-in,-un,-ün)
8. Eşitlik Eki (-ca/-ce)
9. Vasıta Eki (-la/-le)

B) FİİL ÇEKİM EKLERİ

1. Kip Ekleri
2. Şahıs Ekleri
3. Olumsuzluk Eki (-ma/-me)
4. Soru Eki
5. Ek-fiil

Türkçe eklemeli (sondan eklemeli) bir dildir. Türkçede değişmez kökler, onlardan türetilen gövdeler ve kök ve gövdelere eklenen yapım ve çekim ekleri vardır.

Dilimizi kullanışlı hâle getiren; aynı kelimelerle farklı anlamlar ifade edilmesini, kelime haznesinin genişlemesini sağlayan, eklerdir.

Ek Nedir?

Kelimelerle cümleler kurmak, onlara cümle içinde görev yüklemek ve kelimelerden yeni kelimeler türetmek amacıyla onlara eklenen seslere/hecelere ek denir.

Kelimelere cümlede görev yüklenirken ve onlardan yeni kelimeler türetilirken öncelik yapım eklerinindir. Yapım eklerinin üzerine çekim ekleri gelir. Ama bir iki ek haricinde çekim ekinin üzerine yapım eki getirilemez.

• mİ: Gelmedi mi?
• i(mek): Gelecek idi, gelecekti

Ekler yapım ve çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılır. Yapım ekleri anlam; çekim ekleri de görev belirler.

ÇEKİM EKLERİ

Kelimelerin çekimlenerek değişik yerlerde ve görevlerde kullanılmasını sağlayan eklere çekim eki denir.

Çekim ekleri, kelimelerin diğer kelimelerle bağ kurmasını, kelimelerin cümlede görev almasını, hâlini, sayısını, zamanını, şahsını belirtir. Kısaca çekim ekleri kelimelerin cümle içerisinde kullanılmasını sağlar.

• “Kardeş kitap yer sor.”

Bu kelime dizisi bu hâliyle ancak bir kelime yığınıdır. Bir maksat, duygu, fikir, haber, bilgi ifade etmez. Ancak “bu kelimelerle ne söylenmek istenebilir”, sorusundan hareketle bir şeyler uydurulabilir ki bu yolla bu kelimelerin ne için söylendiği kesin olarak bilinemez.

Öyleyse bu kelime yığınını anlaşılır hâle getirmek içinçekim eklerine ihtiyaç vardır. Çeşitli çekim ekleriyle bu kelimelerden anlamlı cümleler çıkarabiliriz:

• “Kardeşine kitabın yerini sor.”
• “Kardeşimden kitapların yerini soracağım.”
• “Kardeşin kitabının yerini sordu.”

Çekim ekleri eklendiği kelimenin anlamını değiştirmez. Çekimekleri yeni kelimeler türetmeye yarayan ekler değildir; yani bu ekler kelimenin anlam ve türlerini değiştirmeyen eklerdir. Yukarıdaki örnekte değişik çekimlere rağmen kelimelerin anlamlarının değişmediği görülür.

Çekim ekleri getirildikleri kelimenin türüne göre ikiye ayrılır: 

1. İsim çekim ekleri
2. Fiil çekim ekleri

KONU TESTİ

1. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi ad kökü değildir?
a. Sizin sözlerinizden hiç etkilenmedim.
b. Defterini almayı unutma.
c. Dolabın gözüne bakabilirsin, aradığın şeyin orada olduğunu göreceksin.
d. Bu yıl ekinler çok geç olgunlaştı.
e. Çorbaya yeterince tuz atılmamış.

2. Aşağıdaki sözcüklerin hangisi diğerlerinden farklı bir ek almıştır?
a. kapının
b. gençlik
c. sizleri
d. çocukların
e. sözler

3. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi hem yapım eki hemm çekim eki almıştır?
a. kulağımda
b. gözlükçü
c. kışta
d. evcilik
e. yazıyı

4. Türkçedeki yapım ve çekim ekleriyle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
a. Türkçede bir sözcük köküne birden fazla ek gelebilir.
b. Genellikle yapım ekleri çekim eklerinden önce gelir.
c. Çekim ekleri sözcüğün anlamını değiştiren eklerdir.
d. Bir ekin işlek olup olmadığı ekin sık kullanılıp kullanılmamasına bağlıdır.
e. Bir sözcükte birden fazla çekim eki olabilir.

5. Aşağıdakilerin hangisinde “küçük” sözcüğü görevce diğerlerinden farklıdır?
a. Küçük, büyükten daha zeki.
b. Küçük dağları kendisinin yarattığını sanıyor.
c. Küçük kızım, bugün sınava girecek.
d. Bu küçük ağaç bu sene çok meyve verdi.
e. Küçük, şirin bir araba almışlar.

6. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi, hem ad hem de eylem türetmeye elverişlidir?
a. Duvarların rengini değiştirmek için boya almamız gerekiyor.
b. Yaşlı insanlan çok seviyorum.
c. Onun gözüne girmek için çok çalışıyor.
d. Damlaya damlaya göl olur.
e. Çok güzel bir elbise aldım.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün aldığı ek, çekim eki değildir?
a. Yarın toplantıda kimler konuşacak?
b. Ne güzel, birbirimizi kısa sürede tanıdık.
c. Çocuklara kumdan kaleler yaptık.
d. Yemekler çok güzel pişmiş.
e. Yakacak odunumuz kalmamış.

8. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi diğerlerinden farklı bir ek almıştır?
a. yolculuk
b. öğretmen
c. gözlem
d. defterim
e. bilgin

9. Aşağıdakilerden hangisi birleşik sözcük değildir?
a. niçin
b. utangaç
c. gecekondu
d. hanımeli
e. dedikodu

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde -lık(-lik, -luk, -lük) ekiyle türetilmiş sözcük, yer bildirmektedir?
a. Aldığım aylık, masraflarımı karşılamıyor.
b. Kışlık yiyeceklerimizi şimdiden alıyoruz.
c. Yarın çamlığa doğru gezintiye çıkacağız.
d. Gençliğimde yapmadığım iş kalmadı.
e. Güzellik dediğin nedir ki gelip geçici bir şey.

CEVAP ANAHTARI

1.D 2.B 3.E 4.C 5.A 6.A 7.E 8.D 9.B 10.C

Ayrıca bakınız ⇒

Yapı (Şekil) Bilgisi:

• Türkçede Sözcük Kökü Kavramı
• Çekim Ekleri
• İsim Çekim Ekleri
• Fiil Çekim Ekleri
• Yapım Ekleri