Bir Kompozisyon Konusu Nasıl Planlanır ve Yazılır?

Verilen bir yazma konusunun planlanmasına geçmeden önce, yapılacak ilk iş, konunun “ana maddesi“ni,”görüş açısı“nı kavramak ve hangi “tür“de yazılacağını öğrenmektir. Bunlar kompozisyonun temel ilkeleridir.

Sözgelimi, konumuz “Kimlerle Arkadaş Olmalıyız?” olsun. Bizden, sorunun “makale” şeklinde genişletilerek açıklanması istensin. Yapacağımız ilk iş, konunun, ana maddesini, görüş açısını ve türünü saptamaktır:

1) Konunun ana maddesi: Arkadaşlık.
2) Konunun görüş açısı: Arkadaş olacağımız kişilerin özellikleri.
3) Yazı türü: Makale

Bundan sonra, konuyla ilgili bildiklerimizi, düşündüklerimizi ve bunları destekleyen örnekleri, alt alta yazmaya başlarız:

1) Arkadaşlık nedir?
2) Arkadaşlığın faydaları
3) Niçin arkadaş oluruz?
4) İyi arkadaş nasıl olur?
5) Kötü bir insanla arkadaş olmanın zararları nelerdir?
6) Tek taraflı arkadaşlık olmaz vb.

Verilecek örnekler:

1) İnsanı kötü yola düşürecek bir arkadaşlık örneği,
2) “Arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim”
3) “Kır atın yanında bulunan ya huyundan, ya suyundan
4) “Üzüm üzüme baka baka kararır”
5) “Dost kara günde belli olur” vb. gibi atasözleri.

Yapılan bu rastgele sıralama işine “yığınak yapma” adı verilir. Tıpkı ev yapacak bir adamın taş, kireç, kum, demir tuğla, tahta gibi malzemeleri bir araya getirmesi gibi biz de yazıda kullanacağımız çeşitli düşünce gereçlerini bir araya toplamış olduk. Şimdi yapılacak iş, yığın haline getirilen bu düşünceleri, makale planına uygun olarak birbirini bütünleyecek şekilde, bir sıraya koymaktır.

1) GİRİŞ (Konunun ortaya atılması):

• Arkadaşlık nedir?

2) GELİŞME (Konunun açıklanması ):

•   Niçin arkadaş oluruz?
•   Arkadaşlığın faydaları.
•   Rasgele arkadaş seçilmez.
•   Kötü arkadaşların zararları.
•   Tek yönlü arkadaşlık olmaz.
•   İyi bir arkadaşlığın özellikleri.

3) SONUÇ (Açıklananların bir sonuca bağlanması):

•   Arkadaş seçimine dikkat etmeliyiz.
•   İyi kimselerle arkadaş olmalıyız.

Böylece, yazacağımız yazının planı genel çizgileriyle belirlenmiş olur. Sıra yazmaya gelir. Şunu da belirtelim ki, plan yapmak kişisel bir iştir. Örnek olarak yaptığımız rasgele yığınak ve bunların sıraya konulması, yazılması herkese göre değişir. Maddeler işlenirken ,yer değiştirebilir.

Plan yapmada ve yazmada değişmeyen yön,düşüncelerin mutlaka bir mantıksal sıraya konulması, her şeyden önce bir plan uygulamasını gerektirir.

Örnek Kompozisyon:

KİMLERLE ARKADAŞ OLMALIYIZ

Birbirimizle iyi ilişkiler kurup bunu dostça devam ettirmemize arkadaşlık denir.

Huyları ve anlayışları bize benzeyen kişilere yakınlık duyarız. Onlarla konuşmak, anlaşmak, ortaklaşa bazı işler yapmak isteriz. Aynı istekler onlarca da duyulursa arkadaşlık başlamış olur.

Arkadaşlık bizi yalnızlıktan kurtarır. Çevremizdekilere sevgi ile bakmayı öğretir. Çalışmayı ve yaşamayı sevdirir.

Mutluluklarımızı arkadaşlarımızla paylaşır, karşımıza çıkan birçok hayat güçlüklerini onların yardımı ile çözümleriz. Ana baba ve kardeşlerimizden sonra, en yakınlarımız arkadaşlarımızdır.

Arkadaşlığın olumlu tarafları yanında, olumsuz tarafları da vardır. Kötü arkadaşlık yüzünden bazen hayatımız altüst olabilir. Öyleleri vardır ki, bizi suç işlemeye, yanlış yollara götürebilir. Atalarımız: ‘Üzüm üzüme baka baka kararır; kır atın yanında bulunan ya huyundan, ya suyundan’’ demişler. Bu sözler, arkadaş olan kimselerin birbirinden etkileneceğini anlatır. Bu etkilenme ,olumlu yönde olabileceği gibi, olumsuz yönde de olabilir.Hırsızla arkadaş olan, zamanla hırsızlığa alışır. Çevremizdekiler tarafından, arkadaş olduğumuz kimselere göre değerlendirilmemiz nedensiz değildir. ‘Arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim’’ diye boşuna dememişler.

Arkadaşlık karşılıklı sevgiye ve çıkara dayanır. Sevinçler ve acılar birlikte yaşanmıyorsa, orda arkadaşlık yok demektir. Sevinçli zamanımızda yanımızdan ayrılmayan, acılı günlerimizde ise görünmeyenler, iyi arkadaş değildir. Atalarımızın belirttiği gibi, gerçek dostlar, kara günlerimizde bize ellerini uzatanlardır.

İyi bir arkadaş, hep kendini düşünmez. Çıkarına göre davranmaz. Bizi yanlış yola sürüklemez.Bir yanlışlığımız olursa bizi uyarır.

Onun için arkadaşlarımızı seçerken dikkat etmeli; bize zararlı değil yararlı olacak kişilerle arkadaş olmalıyız.