Bilimsel Metinler ve Özellikleri

Bilimsel Metinlerin Özellikleri

• Bilimsel araştırmalarda elde edilen bulguları, bilimsel bir buluşu ve araştırmaların sonuçlarını ortaya koymaya yarayan objektif (=nesnel, tarafsız), kısa ve özlü bir dille kaleme alınan metinlere “bilimsel metinler” denir.
• Bu yazılarda açıklık ve kesinlik önemlidir.
• Alanında gerekli donanıma sahip kişilerce kısa, öz ve hemen anlaşılabilir tarzda yazılır.
• Bu yazıların en önemli amacı bilimsel iletişimi gerçekleştirmektir.
• Bilimsel metinler; bilimsel makale, tarama, değerlendirme yazıları, konferans raporları, toplantı özetleri olarak gruplandırılabilir.
• Bu metinler; başlık, özet, giriş, asıl metin, sonuç ve tartışma bölümlerinden oluşur.
• Çalışmada ele alınan konuyla ilgili daha önceki yayımlar ele alınır, çalışmanın gerekliliği ortaya konur.
• Bilimsel araştırmada nasıl bir yöntem izlendiği, bu yöntemin niçin seçildiği belirtilir. Araştırmada ulaşılan ana bulgular ortaya konur ve araştırmanın sonuçları belirtilir. “Araştırma” sonucunda özgün bir sonuç ortaya çıkar.
• “Tarama ve değerlendirme makaleleri” ise daha önce yayımlanmış makalelerin değerlendirmesi niteliğindedir, bundan dolayı özgün değildir.
• Bilimsel yazılarda da makalelerde de anlatılanları kanıtlama amacı vardır.
• Açık ve yalın bir dil kullanılır. Sözcükler gerçek anlamlarında kullanılır. Devrik cümlelere yer verilmez.
• Bilimsel yazılar, makalelere göre daha geniş araştırmalara dayanır, daha uzman, birikimli bir okura seslenir. Makaleler geniş kesimlere hitap edebilir.
• Makale ve bilimsel yazılarda, verilen bilgilerin kaynakları dipnot ve kaynakçayla gösterilir.
• Alıntı yapılan cümlelerin kaynağı, alıntının bitiminde sıra numarası verilerek sayfanın altında verilir.

BİLİMSEL YAZILAR

Bilimsel bir buluşu veya araştırmayı toplumla paylaşmak amacıyla yazılır. Bilimsel bir yazının en önemli özellikleri açıklık ve kesinliktir. Bu metinler, alanlarında gerekli donanımlara sahip kişiler tarafından kısa, öz ve hemen anlaşılır bir nitelikte yazılır.

Bilimsel metinlerin deneme, fıkra, makale gibi öğretici yazılara göre daha ciddi bir üslubu vardır. Dergi ve gazetede yer alan bu türlerde ise okuyucuyla sohbet edermişçesine bir üslup kullanılır. Bilimsel metinler, bilimin ciddiyetini taşır. Deneme, fıkra ve makale gibi türlerin yazılış amacı bilgi vermektir. Ancak okuyucuyu düşündürmek bir adım öne çıkar. Bilimsel metinlerde ise amaç, açık ve kesin bir şekilde bilgi vermektir. Bu kesinlik bakımından bilimsel yazılar makaleye yaklaşır, çünkü makalelerde de kanıt ve kesinlik vardır.

Bir yazar, düşüncelerini edebi metin şeklinde ortaya koyarken bir düşünür felsefi metin yazmayı tercih eder. Bir ilim adamı ise bilimsel yazılar yazar. Felsefi ve bilimsel metinler öğretici metinler grubuna girer. Bunların amaçları bilgi vermektir. Edebi metinler ise yoruma açıktır. Bir şeyler öğretme amacını gütmez. Bilimsel metinlerde ise anlam herkes için aynıdır.

Bilimsel yazılarda, araştırılan konuyla ilgili yapılmış daha önceki çalışmalardan yararlanılır. Daha önce bu konu üzerinde çalışan kişinin adını ve eserinin adını belirtmek, bilimsel etik gereğidir.

Bilimsel Yazıların Türleri

1. Bilimsel Makaleler
2. Tarama ve Değerlendirme Makaleleri
3. Konferans Raporları
4. Toplantı Özetleri

Bilimsel Yazıların Bölümleri

1. Başlık
2. Özet
3. Giriş
4. Asıl metin
5. Sonuç ve tartışma

Bilimsel yazılarda başlık çok önemlidir. Metnin başlığı, içeriği verebilecek en az sözcükten oluşmalıdır. Uygun başlık konulamamış bir bilimsel metin okuyucunun dikkatini çekemez. Çünkü başlık; metnin etiketi durumundadır.

Bilimsel yazıların özet bölümlerinde, metnin tamamında anlatılanların küçültülerek bir paragraf haline getirilmiş biçimi yer alır. Bu özet metnin içeriğini tam anlamıyla ifade edebilecek özellikte olmalıdır. Ayrıca özet kısmında, araştırmanın amaçları, araştırma yöntemleri, araştırma bulguları, sonuçları ve bu sonuçların önemi üzerinde durulur.

Bilimsel makalelerin giriş bölümü nasıl yazılmalıdır?

1. Makalede ifade edilenlerin kolay ve doğru anlaşılmasına yarayacak temel bilgiler verilmelidir. Yazıda geçen her türlü terim ve kısaltmanın ne anlama geldiği açıklanmalıdır.
2. Çalışmanın gerekliliği ortaya konur.
3. Makalede işlenen konunun daha önceki yayınlarda nasıl ele alındığı anlatılır.
4. Makaleye konu olan araştırmada nasıl bir yöntem izlendiği ve bu yöntemin seçiliş sebebi ortaya konur.
5. Araştırmada ana bulgular dile getirilir ve sonuçları belirtilir.

Bilimsel yazıların malzeme ve yöntemler kısmında yazarın neyi, niçin ve nasıl kullandığını okuyucuya açıklaması gerekir. Yazar böylece kendisinden sonra başka bir uzman kişinin aynı çalışmayı tekrar etmesini sağlar.

DİPNOT KOYMA

Yazıda geçen herhangi bir söz ya da sözcükle ilgili olarak sayfa altına konan aydınlatıcı veya kaynak belirten açıklamaya dipnot denir.

Dipnot koyarken şu noktalara dikkat edilir:

1. Yazıda dipnot gereken cümlenin sonuna, parantez içinde kaçıncı dipnot olduğunu gösteren numara konur. Sonra aynı sayfanın sonuna çekilen dipnot çizgisinin altına dipnot numarası yazılarak kaynağın adı belirtilir veya açıklama yapılır. Dipnot, bazı yazılarda, parantez içinde yıldız işaretiyle de gösterilir.

2. Dipnot, bir kaynak eserse, yazarın adı, kitabın ya da yazının başlığı, varsa cilt numarası, basımevinin adı, kitabın basıldığı yer, basım tarihi ve sayfa numarası yazılır.

Örnek:
Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, 21. Baskı, İstanbul 1997

3. Aynı kaynak tekrar verilirse ve araya başka yayın girmemişse, “adı geçen eser” ifadesinin kısaltması olan (a.g.e.) yazılır ve hangi sayfadan yararlanılmışsa, o belirtilir.

4. Kaynak bir dergi ise, yazarın adı ve soyadı yazıldıktan sonra, yararlanılan yazının başlığı tırnak içine alınır, daha sonra derginin adı, cilt, sayı, basım tarihi ve sayfa numarası gösterilir.

Örnek:
Kemal Eraslan, “Çağatay Edebiyatı”, Türkoloji Dergisi, c. XI., sy.4 (1967) s. 487-493

5. Dipnota konu olan eserde birden fazla yazar adı varsa, hepsi arka arkaya yazılır. Eğer yazar adı üçten fazlaysa, ilk sıradaki yazarın adı belirtilir ve arkasından “ve diğerleri” sözü eklenir.

Örnek:
İzzettin Önder ve Diğerleri, Türkiye’de Kamu Maliyesi, Türk Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1933, s. 12

6. Dipnotta konu olan eser çeviriyse sırasıyla yazar adı, eser adı, çevirmen adı, yayınlayan yayın evinin adı, numarası, basıldığı yer ve yıl ile sayfa belirtilir.

Örnek:
Peter F. Drucker, Değişim Çağı Yönetimi, Çev. Zülfü Dicleli, Türk Henkel Dergisi Yayınları, No:4, İstanbul 1995, s. 25

Bu alıntılarda faydalanılan eser ve yazar isimleri sonda “kaynakça” bölümünde yazarların soyadlarına göre alfabetik sıralanarak verilir.

Bilimsel makalelerin tartışma ve sonuç bölümlerinde araştırma sonucu elde edilen bulgular açık ve anlaşılır bir şekilde ortaya konur, tartışılıp genelleştirilir, başka çalışmalarla ilişkilendirilir. Ayrıca yapılan çalışmanın günlük hayattaki yeri ve önemi üzerinde durulur.

Tarama ve değerlendirme makaleleri daha önce yayımlanmış yazıları veya eserleri değerlendirmek, eleştirmek amacıyla yazılırlar. Bu tarz makaleler sınırlandırılmış bir konu üzerine yazılırlar. Bu tür makaleler, birçok eserin tarama ve değerlendirmesi olduğu için araştırma yapmak isteyenler için faydalı olur. Tarama-değerlendirme makalelerinde hangi eserlerin hangi bakımlardan ele alınacağı belirtilmelidir.

Bilimsel yazılarda dil “göndergesel işlev”de kullanılır.

Bir üniversitenin ne kadar çok bilimsel makalesi yayımlanırsa itibarı da o derece artar. Hem ülkenin hem de üniversitenin ismi duyulur.

Bilimsel Yazılarla Makalenin Benzerlik ve Farkları

• (B) Her iki türde de anlatılanların kanıtlanması gerekir.
• (B) Her iki tür de kurallı cümlelerle kurulurlar.
• (B) İki türde de amaç okuyucuyu bilgilendirmektir.
• (F) Bilimsel yazılar makaleye göre daha geniş bir araştırmaya dayanırlar.
• (F) Bilimsel yazıların okuyucusunun belli bir birikime sahip olması gerekir; ancak makale her kesime hitap edebilir.

Bilimsel Yazılarla İlgili Bazı Terimler

• Bibliyografya: Belli bir konu, yer veya dönemle ilgili yayınları kapsayan veya en iyilerini seçen eser, kaynakça.
• Belgeliktasyon: Belge bilimi. Bir konu hakkındaki bilgilerin toplanması, analiz edilmesi, saklanması ve duyurulması.
• Dipnot: Sayfa içinde geçen herhangi bir düşünce veya bilgi ile ilgili olarak sayfa altına konulan açıklama.
• İndeks: Bir kitabın veya derginin kişi, konu, yer adı vb. bakımından içindekileri yer numarasıyla belirten ve eserin arkasında yer alan alfabetik liste, dizin, fihrist.

Bilimsel Metin Örneği

Bilim Dergilerinin Önemi*

Bilim dergileri, bilimsel çalışmanın ve gelişimin vazgeçilmez araçlarıdır. Hatta bilim dergilerini olmadığı yerde, önemli bir bilim ortamından söz etmenin mümkün olmayacağı bile ileri sürülebilir. Çünkü ancak onlar aracılığıyla bilimciler arasında iletişim kurulabilir, araştırma sonuçları en kısa zamanda hem bilim kamuoyuna, hem de halka duyurulabilir ve yine onların yardımıyla eleştiri ve tartışma ortamı yaratılabilir. Öte yandan farklı nitelikteki bilim dergilerinin değişik etkilerinden söz edebiliriz. Örneğin akademik bilim dergileri doğrudan bilim ortamına yönelik bir işleve sahiptir, popüler bilim dergileri ise, halkın bilimi tanımasında, kavramasında ve sevmesinde çok önemli roller yüklenir. Farklı işlevleri ve özellikleriyle akademik ve popüler bilim dergileri birbirlerinin eksikliklerini tamamlarlar.

Bilim dergileri hakkında söylenebilecek bir başka şey de şudur; onlar bilimin en önemli taşıyıcı ve etkileyici hatlarından biri olmalarının yanı sıra bilimin iyi bir yansıtmışıdırlar. Belirli bir yerde ve zamandaki bilimin gelişme süreçlerini ve düzeylerini en iyi biçimde bu dergilerde izleyebilir ve saptayabiliriz. Bu nedenle bu dergilerin tarih çalışmaları için çok büyük bir önemi ve değeri vardır.

Son olarak, bu dergilerin incelenmesiyle sadece belirli bir dönemdeki teorik ve popüler bilimin düzeyi hakkında bilgi sahibi olunmakla kalınmayacak, aynı zamanda o günkü bilim ile toplumun genel sorunları arasındaki bağlar ve geçiş yolları da ortaya çıkarılabilecektir. Bu bakımdan bilim dergileri, şimdiye kadar üzerinde durulmamış kaynaklar olarak, genel tarih bilgi düzeyine yeni veriler ya da bakış açıları getirebilecektir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında yayınlanan bilim dergilerinin incelenmesi, bütün bu nedenlerle gerek bilim tarihimiz, gerekse genel tarihimiz açısından önem taşımaktadır. Erken Cumhuriyetin bilim ve teknoloji tarihi yeterince araştırılmamıştır. Modernleşmenin temel parametrelerinden biri olan bilimin Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki rolü tartışmasızdır. Ancak bilimin bu dönemdeki etki biçimleri, düzeyleri ve süreçleri henüz aydınlığa kavuşturulmamıştır. 1923-1928 yıllarında yayımlanmış bilim dergilerinin incelenmesi, bu hedefin bir bölümünü oluşturacaktır.

Bu çalışmada altı dergi ele alınmaktadır. Yeni Cumhuriyet’in en eski bilimsel dergisi, Mütareke döneminde, 1922’de yayın hayatına başlayan ve mesleki bir dergi olan Muallimler Mecmuası, Akademik bir bilim dergisi olan Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, Eylül 1924’te yayımlanmaya başlamıştır. Daha sonra, 1925-1927 yıllarında, Türkiye’nin ilk popüler bilim dergileri olan Fen Âlemi (1925-1926) ile Tabiat Âlemi’ni (1925-1927) görüyoruz. 1927 ve 1928 yıllarında da, yine akademik bir bilim dergisi olan Mühendis Mektebi Mecmuası ve mesleki bir bilim dergisi olan Kimya ve Sanayi dergileri yayımlanıyor. Bu altı dergi, Yeni Cumhuriyet’in henüz Arap harflerini kullandığı dönemdeki bilim dergilerinin tamamıdır.

*Osman Bahadır, Cumhuriyetin İlk Bilim Dergileri ve Modernleşme, İzdüşüm Yayınları, İstanbul 2001, S.9-10.

Ayrıca bakınız ⇒ Sanatsal ve Öğretici Metinlerin Özellikleri