Bertrand Russell Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Bertrand Russell (D: 18 Mayıs 1872, Trelleck, Monmouthshire – D: 2 Şubat 1970, Penrhydeudraeth yakınları, Merioneth, Galler, Ingiltere). İngiliz filozof, matematikçi, tarihçi, eleştirmen.

Russell, Bertrand, Tam Adı, Bertrand Arthur William Russell, Kingston Russell 3. Kontu Russell, Amberley ve Ardsalla Vikontu Amberley.

Russell, matematiksel mantık alanındaki çalışmalarının yanı sıra toplumsal ve siyasal kampanyalara öncülük etmiş, barışı ve nükleer silahsızlanmayı savunmuştur. 1950 Nobel Edebiyat Ödülü‘nü kazanmıştır.

Gençliği

Soylu bir ailenin oğluydu. 1874’te annesi, 18 ay sonra da babası öldü. Vasiyetnamede Bertrand ve ağabeyi David’in anne babalarının ateist dostlarının yanında yetiştirilmeleri öngörülmüşken, çocuklar liberal siyasal görüşlü, ama dinsel açıdan katı bir Püriten?? olan babaanneleri tarafından büyütüldü. özel öğretmenlerden ders alan Bertrand’ın öteki çocuklarla pek ilişkisi olmadı. On bir yaşındayken dinsel kuşkuları oluşmaya başladı ve zamanla kuşkucu yanı yetiştirilme biçimine ağır bastı. Siyasetten başka her konuda ailesiyle anlaşmazlığa düştü. Aynı yaşlarda mantıksal kesiniliğe deneysel yolla ulaşılamayacağını, matematikteki kesinliklere karşılık geometrideki aksiyomların ispat edilemeyeceğini, ancak doğruluklarının varsayılabileceğini de öğrendi.

1890’da Cambridge’de Trinity College’a girdi. Kısa zamanda yetenekleriyle dikkati çekerek Havariler Kulübü olarak bilinen derneğin üyesi oldu. 1893’te en iyi dereceyle matematik diplomasını aldıktan sonra felsefeye yöneldi. Cambridge metafizikçilerinden J.M.E. McTaggart’ın etkisiyle bir süre idealizmi savundu. 1894’te ahlak bilimleri bölümünden en iyi dereceyle mezun oldu.

Aynı yıl ailesinin itirazına karşın Philadelphialı bir Quaker olan ileri görüşlü Alys Pearsall Smith ile evlendi. İzleyen iki yılda ABD’de Eukleidesçi olmayan geometri üzerine konferanslar verdi ve iktisat öğrenimi için gittiği Almanya’da Sosyal Demokratlar aracılığıyla Marksizmi öğrendi. İngiltere’ye dönünce London School of Economics and Political Science’ta ders vermeye başladı. Yayımlanan ilk kitabı olan German Social Denwcracy’de (1896; Alman Sosyal Demokrasisi) liberal bakış açısına bağlı kaldı. İşçi Partisi’ne katıldığı 1914’e değin de liberal görüşe bağlılığını sürdürdü. Bu arada ‘An Essay on the Foundations of Geometry” (Geometrinin Temelleri Üzerine Bir Deneme) başlıklı teziyle Trinity College’da öğretim üyeliğine kabul edildi.

İlk Felsefi Eserleri

Russell Trinity College öğretim üyelerinden G. E. Moore’un etkisiyle 1898’den sonra idealizme karşı çıkarak genel çizgileriyle deneyciliği ve olguculuğu benimsedi.

Russell’ın düşüncesinde üç temel erek yer alıyor, bunların altında da bilimsel dünya görüşünün büyük ölçüde doğru görüş olduğu varsayımı yatıyordu. Bu ereklerden en önemlisi ve kapsamlısı insan bilgisinin kuşkulu yanlarını en aza ve en basit ifadelere indirgemekle ilgiliydi. Russell bu amacını An lnquiry into Meaning and Trıtth (1940; Anlam ve Doğruluk Üzerine Bir Soruşturma) ve konunun eksiksiz bir tartışması olarak tasarladığı Human Knowledge, lts Scope and Limits (1948; İlimden Beklediklerimiz, 1957) adlı yapıtlarında ortaya koydu.

İkinci ereği matematikle mantık arasındaki yakın ilişkiyi belirlemeye yönelikti ve ilk önemli yapıtı sayılan The Principles of Matheınatics’te (1903; Matematiğin İlkeleri), matematiğin çok az sayıda mantık ilkelerinden çıkarsanabileceğini göstermeye çalıştı.

Russell’ın üçüncü ereği analitikti ve dünyaya ilişkin bir şeyin, bunun (doğru olarak) betimlendiği dilden çıkarsanabileceği varsayımına dayanıyordu. Russell “Bugünkü Fransa kralı” örneğindeki gibi betimleyici ifadelerle anlatılan nesnelerin var olduğunu gereksiz yere varsaymaktan kaçınmak için kullanılan dili asgari gereklerine ( çekirdek olgulara) kadar inerek çözümledi. Bu analitik ereği, betimlemeler kuramı adıyla bilinen kuramına, mantıksal atomculuk felsefesine ve düşünce ile maddenin aynı “yansız” öğelerden oluşan farklı “yapılar” olduğunu savunan The Analysis of Matter (1927; Maddenin Analizi) ve The Analysis of Mind (1921; Zihnin Analizi) adlı yapıtlarına yansıdı.

1900’de yayımlanan A Critical Exposition of tlıe Philosoplıy of Leibniz (Leibniz Felsefesinin Eleştirel Bir Açıklaması) adlı yapıtından onra Russell mantık ve matematikle ilgili büyük çalışmasına girişti. Once The Principles of Mathematics’i (1903), ardından da bu alandaki çalışmalarının doruk noktasını oluşturan ve Alfred North Whitehead ile birlikte yazdığı Principia Maıhematica’yı (1910, 1912, 1913, 3 cilt; Matematiğin İlkeleri) yayımladı. Principia Russell’ın öteki mantık yapıtlarıyla birlikte mantıkçılar üzerinde uzun süre etkili oldu.

Russell bu yoğun çalışma döneminin başlarında ani bir “mistik aydınlanma”yla pasifizrni benimsedi ve Güney Afrika Savaşı sırasında İngiltere’ye karşı Boerleri destekledi. 1902’de “The FreeMan’s Worship” (Ozgür İnsan’ın İbadeti) adlı denemesi yayımlandı. 1907’de katıldığı parlamento seçimlerinde kadınlara oy hakkı ve serbest ticaret yanlısı kampanyalar yürüttü ama meclise giremedi. Bir yıl sonra Royal Society üyeliğine seçildi.

Siyasal ve Felsefi Eserleri

Russell I. Dünya Savaşı sonrasındaki pasifist etkinlikleri yüzünden 1916’da 100 sterlin para cezasına çarptırıldı, Trinity College’daki öğretim görevinden atıldı ve 1918’de 6 ay hapis yattı. Hapishanedeyken Introduction to Mathematical Philosophy’yi (1919; Matematiksel Felsefeye Giriş) yazdı ve The Analysis of Mind’ın hazırlıklarına başladı.

1919’da Dora Black’le tanıştı. Birlikte çıktıkları Çin gezisinden (1920) sonra da uzun süredir ayrı olduğu ilk eşinden boşanarak onunla evlendi (1921). Bu arada SSCB’yi de ziyaret ederek The Practice and Theory of Bolshevism (1920; Bolşevizm Uygulaması ve Bolşevizm Nazariyesi, 1967, 1974) adlı yapıtında totaliter niteliğini vurguladığı Sovyet rejimini eleştirdi.

Principia Mathematica yayımlandıktan sonra daha çok analitik felsefe çalışmalarına yöneldiyse de, felsefede analitik akım olarak bilinen yaklaşımın kaynaklan arasında sayılan bu görüşlerinden zamanla uzaklaştı. Mantıksal atomculuk görüşünün gelişmesinde, Wittgenstein’ın özellikle Tractatus Logico-Philosoplıicııs (1921; Tractatus Logico-Philosophicus, 1985 ve 1986) adlı yapıtında ileri sürdüğü kuramı önemli rol oynadı. Bu kurama göre her önerme ortaya koyduğu olguların bir resmiydi ve bir anlamda onlarla aynı yapıya sahip olmalıydı. Yaşamı boyıınca yapının önemini vurgulayan Russell, Human Knowledge, lts Scope and Limits’de yapı benzerliği kavramını nedensellik bağıntılarırun çıkarsanmasında bir ölçüt olarak kullandı. Bununla birlikte daha sonralan Wittgenstein’ın Philosophical lnvestigations (1953; Felsefe Araştırmaları) adlı yapıtındaki görüşlerine karşı çıktı.

1920’lerde yazdığı The ABC of Atoms (1923; Atomların Alfabesi) ve The ABC of Relativity (1925; Rölativitenin Alfabesi, 1974, 1995) adlı yapıtlarında bilimsel konulan herkesin anlayabileceği bir dille açıklamayı amaçladı. What I Believe (1925; İnandıklarım), Marriage and Morals (1929; Evlilik ve Ahlak, 1963, 1999), The Scientifıc Outtlook (1931; Bilimden Beklediklerimiz, 1962, 1969), Education and the Social Order (1932; Eğitim ve Toplum Düzeni, 1969, 1984) gibi yapıtlarında da aynı amaçla çeşitli konulan ele aldı.

Çok etkili olan bütün bu yapıtlarında siyasal, ahlaksal ve düşünsel açıdan radikal sol kanat yaklaşımını ortaya koydu. Aynı dönemde hepsi uzmanlık düzeyinde olmak üzere geniş ölçüde yararcılık felsefesini yansıtan etik yazılar ile siyaset, toplum ve eğitim felsefesi konularında incelemeler yazdı.

1927’de karısı Dora ile Petersfield yakınlarındaki Telegraph House’da deneysel bir okul açtı; okul, 1935’te boşanmalarından sonra Dora’run çabalarıyla II. Dünya Savaşı’nın başladığı 1939’a değin varlığını sürdürdü. Ağabeyinin ölümü üzerine (1931) kontluk unvanını alan Russell 1934’te Freedom and Organization 1814-1914 (Sosyalizm, 1965), 1937’de ise The Amberley Papers’ı (Amberley Dosyası) yayımlandı. Bu kitapların hazırlanmasında yardımcı olan asistanı Patricia Spence ile 1936’da evlendi.

Russell, bir pasifist olarak 1938’de Münih ‘te İngiliz politikasını destekledi, ama savaş başladıktan sonra Hitler’in mutlaka yenilmesi gerektiğini kabul etti. 1938-39 arasında ABD’de çeşitli yerlerde ders verdikten sonra City College’a (New York) profesör olarak atanması, başta ahlak kurallarına aykın cinselliği avunduğu iddiası olmak üzere çeşitli gerekçelerle iptal edildi. Bunun üzerine Pennsylvania’daki Bames Vakfı’nda konferanslar vermek üzere 5 yıllık bir anlaşma imzaladıysa da anlaşma 1943’te geçersiz sayıldı. Bu konferans metinlerine dayanan History of Westem Philosophy (1945; Batı Felsefesi Tarihi, 1968-70, 1997) ise yayımlanır yayımlanmaz İngiltere ve ABD’deki en çok satan kitaplar listesine girdi ve yıllarca Russell’ın başlıca gelir kaynağı oldu. Bu arada İngiltere’ye dönen Russell, 1944 te yeniden Trinity College’da öğretim üyeliğine atanmıştı.
Savaşı izleyen 15 yıl boyunca ünü ve saygınlığı gittikçe arttı; bunda British Broadcasting Corporation (BBC) “Brains Trust” (Beyin Takımı) programına katılmasının, 1949’da BBC mikrofonlarından ilk Reith Konferansı’nı vermesinin, 1949’da Liyakat Nişanı, 1950’de de Nobel Edebiyat Ödülü’nü almasının büyük payı vardı.

Siyasal Etkinlikleri

İlimden Beklediklerimiz adlı yapıtı 1948’de yayımlandığında saygıyla karşılanmış, ama pek sıcak bir kabul görmemişti. Bunun bir nedeni bilgi kuramı konusunun artık fazla ilgi çekmemesi, bir başka nedeni de II. Dünya Savaşı’nın yarattığı ortadı. Büyük düş kırıklığına uğrayan Russell o sualar felsefeyi etkileyen linguistik akıma da yakınlık duymuyordu. My Philosophical Development (1959; Felsefi Gelişimim) adlı kitabıyla birkaç makale yazdıysa da bu dönemde artık felsefeden uluslararası siyasete yöneldi.

Özellikle karısından ayrılıp ABD’li Edith Finch’le evlendiği 1952’den sonra yerleşik değerlerin savunulduğu çevrelerde saygınlığım yitirmeye, buna karşılık bütün dünyada sol çevrelerde ve gençler arasında ünlenmeye başladı.

1954’te BBC’de yayınlanan ünlü ‘Lisanın Sorumluluğu” adlı konuşmasında Bikini Adasındaki hidrojen bombası denemelerini lanetledi. Bunu Nobel Ödüllü bilim adamlarının tepkisini dile getiren Russell Einstein bildirisi ve her ikisine de başkanlık ettiği, Doğu ve Batı dünyasından bilim adamlarının katıldığı I. Pugwash Konferansı (1957) ile 1958’de başlatılan Nükleer Silahsızlanma Kampanyası izledi. 1960’ta ise başkanlıktan ayrılarak kitlesel pasif direniş eylemleri düzenlemeyi amaçlayan daha militan yaklaşımlı 100’ler Komitesini oluşturdu. 1961 ‘de karısıyla birlikte önderlik ettiği kitlesel oturma eylemleri yüzünden 2 ay hapis cezasına çarptırıldı, ama sağlık nedenleriyle cezası 7 güne indirildi.

Russell, Küba Bunalımı ve Çin-Hindistan sınır çatışmaları nedeniyle devlet başkanları ve dönemin Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri U Thant nezdinde girişimde bulunabilecek enerji ve kararlılığı gösterdiği 1962’de 90 yaşındaydı.

Warren Raporu’nun yayımlanmasından sonra Kennedy suikastını araştıran komiteye başkanlık etti. Bu arada barışa yönelik çabalarını daha sistemli bir bale getirmek için 1963’te Bertrand Russell Barış Vakfı’nı ve Atlantik Vakfı’nı kurdu. Daha sonra ABD’nin Vietnam politikasına şiddetle karşı çıktı. Fransız varoluşçu düşünür Jean-Paul Sartre, Yugoslav tarihçi Vladimir Dedijer, Polonya asıllı yazar lsaac Deutcsber ve daha başka ünlülerin de katkısıyla Uluslararası Savaş Suçlan Mabkemesi’ni (Russell Mahkemesi) topladı. Ölümünden önceki üç yıl içinde yayımlanan Autobiography’si (3 cilt) nükteli, içtenlikli, sürükleyici anlatımıyla Russell’ın en güzel yapıtlarından biri oldu.

Önemli Eserleri

• Philosophical Essays (1910; Felsefe Denemeleri),
• The Problerns of Philosophy (1911; Felsefe Meseleleri, 1934/Felsefe Sorunları, 1980, 1994),
• The Philosophy of Pacifism (1916: Pasifizm Felsefesi),
• Principles of Social Recomtnıction (1916; Toplumsal Yeniden Yapılanmanın İlkeleri),
• Roads to Freedom (1918; Özgürlük Yolları),
• On Educacion (1926; Terbiyeye Dair, 1954/Eğicim Üzerine, 1984, 1999),
• Why I am Not a Christian (1927; Neden Hıristiyan Değilim, 1966,1972)
• The Conquest of Happiness (1930; Saadet Yolu, 1963/Mutluluk Yolu, 1992),
• In Praise of ldleness and other Essays (1935; Denemeler, 1965/Aylaklığa Övgü, 1983, 1999),
• Power: A New Social Analysis (1938; İktidar, 1967. 1994),
• Authoriıy and the ludividual (1949; Yetke ve Birey, 1975, 1983),
• Conımon Seme and Nuclear Warfare (1959; Sağduyu ve Atom Savaşı, 1960),
• Has Man a Future? (1961; İnsanlığın Gelecegi Nedir?. 1961/İnsanlığın Yarını, 1972, 1998),
• War Crimes in Vietnam (1962; Vietnam’da Savaş Suçluları, 1967),
• Policicaf ldeals (1963; Siyasal İdealler, 1966, 1974),
• War and Atrocity in Vietnam (1963; Vietnam ‘da Savaş ve Zulüm, 1965, 1966).

Başlıca Eserleri

• The Principia Mathematica (Alfred North Whitehead)
• Batı Felsefesi Tarihi (1945)
• Neden Hristiyan Değilim
• Özgürlük Yolu
• Bilimin Toplum Üzerindeki Etkileri
• Politik İdealler
• Evlilik ve Ahlak
• Aylaklığa Övgü
• İktidar
• Eğitim Üzerine
• İnsanlığın Yarını
• Din ile Bilim

Dünya Edebiyatı

• Yunan – Latin Edebiyatı
• İtalyan Edebiyatı
• İngiliz Edebiyatı
• Alman Edebiyatı
• İspanyol Edebiyatı
• Amerikan Edebiyatı
• Fransız Edebiyatı
• Rus Edebiyatı
• Dünya Edebiyatı Genel
• Batı Edebiyatı Genel
• Edebiyat Akımları