Belgisiz Sıfatlar

Belgisiz Sıfatlar, varlıkları tam olarak değil de aşağı yukarı, yaklaşık, belli belirsiz belirten sözcüklerdir.

Yalın ya da birleşik sıfat yapısındaki başlıca belirsizlik sıfatları şunlardır:

“az, çok, az buçuk, başka, bazı, belli başlı, bir, biraz, birçok, birkaç, bir hayli, birtakım, bir sürü, bir yığın, bunca, bütün, tüm, çok, çoğu, fazla, her, herhangi bir, hiç, hiçbir, hudutsuz, kaç, kimi, nice, sınırsız, yığın yığın …”

• birkaç öğrenci,
• bütün insanlar,
• bir kimse,
• her çocuk,
• başka gün,
• kimi kez,
• birçok insan,
• birtakım belirtiler,
• herhangi bir şehir,
• hiçbir baba,
• bazı konular,
• falan kişi …

Belgisiz sıfatların belirttikleri adların çoğullanıp çoğullanmamaları kurallara bağlıdır:

♦ Her, birkaç, hiçbir, her bir, herhangi bir, biraz … sıfatlarının belirttiği adlar çoğullanmaz:

• Her koyun kendi bacağından asılır. (Atasözü)
• Seçimlerde hür vatandaşlık hakkını kullanan hiçbir seçmen seza görmez. (Falih Rıfkı Atay)

♦ Ancak daha önce geçmiş sözcüklerle uyum sağlanması için çoğullanması gereken cümleler olabilir:

• Lord Byron gibi, Victor Hugo gibi Alfred de Musset gibi, her kitapları iki üç yılda bir kere üç yüz bin nüsha basılmakta olan … (Namık Kemal)

♦ Bütün, birtakım … belgisiz sıfatlarının tamladığı adlar çoğul olur:

• bütün insanlar,
• birtakım kimseler…

Not: Asıl sayı sıfatı olan “bir” ile belgisiz sıfat olan “bir” :

“bir” kelimesi “tek” kelimesinin karşılığı ise asıl sayı sıfatıdır; değilse belgisiz sıfattır:

• Bir çiçekle yaz olmaz. — bir tane çiçek. — asıl sayı sıfatı
• Onu bir akşam vakti gördüm. — Herhangi bir akşam vakti — belgisiz sıfat

♦ Bir sözcüğünün cümleye kattığı anlama göre vurgusu da farklı olur:

• Bir kalem aldım.

Vurgusuzdur (herhangi bir anlamında), belgisiz sıfattır.

• Hastanın yanında bir kişi kalabilir.

Vurguludur, sayı sıfatıdır.

• Bir fırtına, bir sağanak, bir dolu!.. Nereye sığınacağımızı bilemedik.

Kuvvetli belirtme vurgusuyla söylenir, abartılı bir niteleme özelliği vardır.

• Bir ev almış ki görnelisin.

Çok güzel anlamında niteleme özelliği vardır.

Not: “Fazla” sözcüğü “artan, gereğini aşan” gibi bir anlam taşır. Bu nedenle “çok” anlamında kullanılması doğru değildir.