Aşık Virani Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Âşık Virânî’nin asıl adı bilinmemekte, fakat XVII. yüzyılda yaşadığı kabul edilmekle beraber hakkında pek az bilgiye sahibiz. Eserlerinden aldığımız bilgilere göre Virânî, Hurûfilik inancına bağlı bir Bektaşî babası olup, “Virânî, Âşık Virânî, Virânî Baba” gibi mahlaslar kullanmıştır. Virânî, Bektaşî geleneğinde; Nesîmî, Hatayî, Fuzulî, Kul Himmet, Yeminî ve Banazlı Pir Sultan Abdal’la birlikte yedi büyük şairden biri sayılır. Virânî, Hurûfîlik akidelerine bağlanmış, Nesîmî ile başlayan bu edebiyatın XVII. yüzyılda en kuvvetli propagandacısı olmuştur. Necef’teki Bektaşî Tekkesi şeyhliğinde bulunduğu ve Şah Abbas (1587-1628) ile görüştüğü rivayet olunur.

Virânî’nin, Hurufilik akidelerini gösteren bir Risalesi ve kırk kadar manzumeyi içine alan küçük bir divanı vardır. Bazı şiirlerini aruz vezniyle yazmıştır. Bu şairin şiirlerinde Hurufi fikirlerin dışında bir samimiyet havası hâkimdir. Dili oldukça ağırdır. Zira dinî terimleri ve terkipleri fazlası ile kullanmıştır. Hz. Ali hakkında yazdığı şiirleri ise, onu tam manasıyla bir Ali-Allahiler grubuna dâhil eder (Güzel 1972). Eserlerinde ahlakî temler ve yüzeysel anlamdaki tasavvuf iç içedir. Hurufîlik ile ilgili risalesi ve divanı basılmıştır.

Zâhidâ fakr olmayanlar sâfi insan olmadı
Okumaz vechi hurufun ehl-i Kur’an olmadı
Suretâ abdal olursa sâhip erkân olmadı
Terk ü tecrid olmayan âlemde sultan olmadı

Bî-hisab oldu o kim virmez hududundan hisâb
Göriserdir Ahirette zehmet-i nâr u azâb
Böyle emretti inip vahy-i havâdis dört kitab
Terk ü tecrid olmayan âlemde sultan olmadı

Bir palâsı fahr edip olmak diler isen bekâ
Ferd-i yektâ ol görem dersen cemâl-i Kibriyâ
Bu sözü böyle buyurmuş Enbiyâ vü Evliyâ
Terk ü tecrid olmayan alemde sultan olmadı

Ey Virânî geç geçenden Şâh’a gönder gel yüzü
Suret-i imred cemâl-i Hakk’tır ana aç gözü
Cümle irfan erleri geldi dediler bu sözü
Terk ü tecrid olmayan âlemde sultan olmadı (Güzel 2009: 708-709).