Aristofanes (Aristophanes) Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Aristophanes (D: MÖ 446, Atina – Ö: MÖ 386) Eski Yunan komedyasının en büyük temsilcisi. Oyunlarından bir bölümü günümüze ulaşmış tek Atinalı komedya şairidir.

Yaşamına ilişkin sınırlı bilginin tek kaynağı oyunlarıdır. Pandionis boyundan gelen bir Âtinalı olduğunu ileri sürenler varsa da, asıl doğum yeri kesin olarak bilinmemektedir. AtinalIların onu Atinalı olmadığı gerekçesiyle suçlamalarının kaynağı, kendisinin ya da babası Philippos’un Aigina Adasındaki mülkleri olabilir. Yazdığı yaklaşık 40 oyundan ancak 11’i günümüze eksiksiz olarak ulaşabilmiştir. Günümüze ulaşmayan İÖ 427 tarihli ilk komedyası Daitaleis’in (Şölenciler), zamanın eğitim ve ahlak kuramları üzerine bir yergi olduğu bilinmektedir.

Komedyalarının büyük bölümü Atina’nın toplumsal, edebi ve felsefi yaşamıyla ilgilidir. Atina ile Sparta arasındaki Peloponnesos Savaşı da (İÖ 431-404) yazdıkları arasında önemli bir yer tutar. Savaşa karşı olan Aristophanes, Perikles’den Kleophon’a kadar savaş yanlısı Atina yöneticilerini her zaman eleştirmiştir.

Komedyalar

Kimi bölümleri günümüze kalmış olan Babylonioi (Babilliler), İÖ 426’da Büyük Dionysos Şenliği’nde yazılmıştır. Şenliğe “müttefikler” adı verilen, ama gerçekte Atina’nın güdümünde olan kent devletlerinin delegeleri katılıyordu. Aristophanes bu oyunda zamanın demagogu Kleon’a saldırmakla kalmamış, “müttefikler”i de Atinalıların kölesi olarak göstermiştir. O sırada hakkında açılan kovuşturmanın bu olaya dayanıp dayanmadığı tam olarak bilinmemektedir.

Akharneis (İÖ 425; Akharnai’lılar), Aristophanes’in eksiksiz biçimde günümüze kalmış on bir komedyasının ilkidir. Savaş çılgınlığını hedef alan oyunun çiftçi kahramanı Dikaipolis, Spartalılarla kendi adına bir barış antlaşması yapmayı başarır. Dikaipolis’in özel pazar yerinde geçen iki sahnede kaba bir güldürü anlayışı ağırlıktadır. İlkinde, yoksul bir Megaralı iki kızını açlıktan ölmemeleri için domuz kılığına sokarak satar. Ötekindeyse, gerçek bir Atina ürünü arayan varlıklı bir Boiotia’lı, bir muhbir satın alır.

Ertesi yıl yazdığı Hippeis (İÖ 424; Atlılar) adlı komedyada, Aristophanes’in önceki kovuşturmadan pek etkilenmemiş olduğu görülür. Kleon bu oyunda da acımasızca yerilir.

Nephelai’da (İÖ 423; Bulutlar. 1957). Aristophanes ilk komedyasının konusuna döner. Oyun Sofistlerin “modern” eğitim ve ahlak anlayışına karşı bir saldırıdır; Sokrates ve öğrencileri alaya alınır. Aristophanes’in Sofistleri temsil etmek üzere onları acımasızca eleştirmiş olan Sokrates’i seçmiş olması ise, uzun süren bir tartışma konusudur.

Sphekes (İÖ 422; Eşek Arıları: Yargıçlar, 1966, 1988) komedyasında Atinalıların mahkeme davalarına düşkünlüğü, yaşlı jüri üyesi Philokleon’un (Sevgi-Kleon) kişiliğinde eleştirilir. Philokleon’un oğlu Bdelykleon (Nefret-Kleon), evde kurduğu bir mahkemede babasının peynir çalmakla suçlanan bir köpeği yargılamasını sağlar. Philokleon sonunda mahkemedeki görevini sürdürme sevdasından vazgeçer.

Eirene (İÖ 421 başları; Barış. 1947/ Barış Oyunları. 1975), savaş politikası uygulayan Atinalı Kleon ve Spartalı Brasidas’ın savaşta ölmelerinden yedi ay sonra Atina-Sparta Savaşı’nı altı yıl için askıya alan Nikias Barışı’nın (İÖ Mart 421?) gerçekleşmesinden birkaç hafta önce sahnelenmiştir. Komedyanın ana temasını Zeus tarafından bir mağaraya kapattırılan Barış’n kurtarılması oluşturur.

Ornithes (İÖ 414; Kuşlar. 1966, 1988) fantastik bir komedyadır. Atinalı iki yurttaş kuşların insanlan yöneteceği bir kent düşler. Bazı araştırmacılar, Kuşları Atmalıların yayılmacı politikasına karşı bir yergi olarak değerlendirmişlerdir.

Lysistrate (İO 411; Kadınlar Savaşı, 1966/Lysistrata [Kadınların Savaşı, 1988). Atinalıların İÖ 413’te Sicilya’da yenilmelerinden sonra ve Atina’daki 400 ayaklanmasından önce, Sparta ile barışa hazır bir oligarşik rejim kurulduğunda yazılmıştır. Atinalı kadınlar Lysistrata’nın öncülüğünde Akropolis ile Atina hâzinesini ele geçirirler ve Yunanistan’daki tüm kadınlarla birlikte, erkekler barış yapıncaya değin cinsel greve giderler.

Aynı yıl sahnelenen Thesmophoriazousai (Thesmophoria Bayramını Kutlayan Kadınlar), belki de Aristophanes’in en komik oyunudur. Bu komedyada Atinalı kadınlar, oyunlarında kendilerine saldıran Euripides’i öldürmeyi tasarlarlar. Bunu öğrenen Euripides kayınbiraderi Mnesilokhos’dan kendisine yardımcı olmasını ister. Kadın kılığına giren Mnesilokhos, hilesi ortaya çıkınca kadınların eline düşer: kaçmaya çalıştığı üç sahne. Euripides’in üç tragedyasının parodisidir. Sonunda Euripides ortaya çıkar ve bir daha kadınlan yermeyeceğine söz verir.

Batrakhoi (İÖ 405: Kurbağalar, 1946) edebi bir komedyadır. Tragedyaların niteliksizliğinden yakınan Dionysos. Herakles’in kılığına girer ve ölmüş olan en sevdiği yazar Euripides’i geri getirmek üzere Hades’e yollanır. Euripides ile Aiskhylos arasında düzenlenen bir yarışma sonunda Dionysos, Aiskhylos’u yanına alarak yeryüzüne döner. Ekklesiazousai’da (İÖ 391; Kadınlar Halk Meclisinde) kadınlar tekrar iktidarı ele geçirirler. Platon’un birkaç yıl sonra Politeia (Devlet) adlı yapıtında yazdıklarına benzer biçimde ekonomik ve cinsel eşitlik uygularlar.

Aristophanes’in sağlığında oynanan son oyunu Plutos’da (IÖ 388; Servet), iyilerle kötüleri ayıramasın diye Zeus tarafından kör edilen Zenginlik Tanrısı Plutos, yoksul ve dürüst Khremylos tarafından iyileştirilir. Plutos görmeye başladıktan sonra dürüst kişileri zengin ederek ödüllendirir. Aristophanes’in Aiolosikon ve Kokolos adlı, günümüze ulaşmayan iki oyununun İÖ y. 387’de oğlu tarafından sahnelendiği bilinmektedir.

Önemi

Aristophanes, Eski Komedya’nın günümüze kalmış tek temsilcisidir. Yapıtlarını, koro, mim ve bürleskin önemini koruduğu bu komik dramaturji döneminin sonlarında vermiştir.

Koroya yer vermeyen son oyunu da, kısa süren ve İÖ 4. yüzyıldan önce yerini Yeni Komedya’ya bırakan Orta Komedya’nın günümüze kalan tek örneği olarak bilinir.

Aristophanes’in yapıtlarının günümüzde de önemini koruması, diyaloglarındaki yaratıcılık, genellikle yerinde ve ölçülü kullanılan yergi öğesi, özellikle Euripides’i alaya aldığı parodilerinin parlaklığı, koro şarkılarının canlılığı gibi özelliklere bağlanmaktadır. Barış, kadın hakları gibi evrensel temaları ele alması, yapıtlarının geçerliliğini sağlayan bir başka özelliktir.

Aristofanes’in Türkçeye Çevrilmiş Eserleri

• Aristofanes, Kadınların Savaşı – Lysistrata, çev. Azra Erhat, Sabahattin Eyüboğlu, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1966
• Aristofanes, Kuşlar, çev. Azra Erhat, Sabahattin Eyüboğlu, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1966
• Aristofanes, Eşek Arıları – Yargıçlar, çev. Sabahattin Eyüboğlu, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1966
• Aristofanes, Bulutlar, çev. Ali Süha Delilbaşı, Mf.V., Ankara, 1957
• Aristofanes, Barış, çev. Azra Erhat, M.E.B., Ankara, 1966
• Aristofanes, Kurbağalar, çev. Nevzat Hatko, M.E.B., Ankara, 1946
• Aristofanes, Eşekarıları, Lysistrata, Kuşlar, Kömürcüler, Barış, çev. Azra Erhat, Sabahattin Eyüboğlu, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2006

Aristophanes (Byzantionlu) (D: y. İÖ 257 – Ö: İÖ 180. İskenderiye)

Aristophanes (Byzantionlu), Eski Yunanlı edebiyat eleştirmeni ve dil bilgini. İskenderiye’nin önde gelen bilim adamlarından öğrenim gördükten sonra. İskenderiye Kütüphanesi’nin başına getirildi (y. İÖ 195).

Aristophanes. Homeros’un bir metniyle Alkaios, Pindaros, Euripides ve büyük olasılıkla Anakrion’un yapıtlarını ve Hesiodos’un Theogonia’sını (“Tanrıların Doğuşu”, 1977) düzenleyen kişidir. Yunan tragedya ve komedyalannın girişlerine el yazısıyla eklenen Tartışmalar’ın çoğunun onun tarafından yazıldığı sanılmaktadır. Yunan komedyası üzerine incelemesi, Atina’da zenginlerle düşüp kalkan fahişeler ve karakter türleri üzerine çeşitli yapıtların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Yunan edebiyatının biyografik bir tarihi olan Kallimakhos’un Pinakes adlı yapıtını yeniden düzenleyip tamamlayan da odur. Aynı zamanda bir sözlükçü olan Aristophanes eski alışılmadık sözcüklerle teknik terimleri açıklayan sözlükler ve atasözü derlemeleri hazırlamıştır.

Aristophanes ayrıca bir dilbilgisi okulu kurmuş, ad çekimi kurallarını ortaya koyduğu Analoji Üzerine başlıklı bir de inceleme yazmıştır.

Lirik ve dramatik şairlerin yapıtlarından derlemeler hazırlarken, gerek ölçü çözümlemelerinde gerek metin eleştirilerinde kendisinden sonraki araştırmacıların yaygın biçimde benimsedikleri yenilikler getirmiştir. Platon‘un diyaloglarını üçlemeler halinde düzenleyen de odur. Her edebi türden dönemin en yetkin ürünlerini bir araya getiren İskenderiye Derlemesi’ni ilk hazırlayanın da Aristophanes olduğu kabul edilir.

Dünya Edebiyatı

• Yunan – Latin Edebiyatı
• İtalyan Edebiyatı
• İngiliz Edebiyatı
• Alman Edebiyatı
• İspanyol Edebiyatı
• Amerikan Edebiyatı
• Fransız Edebiyatı
• Rus Edebiyatı
• Dünya Edebiyatı Genel
• Batı Edebiyatı Genel
• Edebiyat Akımları