Araştırmaya Dayalı Metin Yazma

Herhangi bir konuda, araştırma sonucu elde edilen bilgilerin yazıya geçirilmesiyle oluşan metinler, “araştırmaya dayalı yazılar” olarak nitelendirilir. Bir yazma sürecini içeren bu yazma etkinliği için öncelikle araştırma yapmayla ilgili temel bilgi ve becerilerin kazanılması gereklidir. Bu süreci oluşturan aşamalar şu şekilde sıralanabilir:

a) Kaynak Taraması: Araştırmaya dayalı metin yazma sürecinin ilk aşaması, konuyla ilgili bilgilerin kütüphane veya İnternet’ten taranmasıdır. Bu aşamada öncelikle araştırılmak istenen konuyu sınırlandırmak ve kaynak taramasını buna göre yapmak gereklidir.

Örneğin Türk Dili ve Edebiyatı dersinde herhangi bir edebî tür hakkında araştırma yapmak istiyorsunuz. Öncelikle bu konuyla ilgili İnternet’ten genel bilgiler edinebilir ve bunlardan hareketle kaynak taramanızı genişletebilirsiniz. Bu taramayı yapmanın en kolay yolu, İnternet’te arama motorlarına anahtar kavramları yazarak konuyla ilgili bilgileri taramaktır. Sözgelişi “makale” türüyle ilgili “Makale nedir?“, “makale türünün özellikleri” veya “makale çeşitleri” gibi ifadeleri arama motoruna yazarak sorgulatmanız size ilk aşamada gerekli olan bilgileri sağlayacaktır. Bu aşamada dikkat edilmesi geren en önemli nokta İnternet’teki bilgilerin güvenilirliğini kontrol etmektir. Aynı konuda birbirinin tekrarı olan ve alanında uzman olmayan kişilerin İnternet ortamına yüklediği bilgiler her zaman güvenilir olmayabilir. Bu nedenle İnternet’teki sayfalarda “Kaynaklar” bölümü olmayan veya herhangi bir kaynağa dayandırılmayan bilgiler şüpheyle karşılanmalıdır. Bu bakımdan araştırmaya dayalı metinlerde yalnızca İnternet’ten edinilen bilgilerle yazı yazmaktan kaçınmak gereklidir. Yazıyı oluştururken edinilen bilgilerin başka kaynaklarla doğrulanması ve desteklenmesi, metinlerde aktarılanların daha güvenilir olmasını sağlayacaktır.

Günümüzde yüzlerce kütüphane İnternet üzerinden tarama yapma imkânı sağlamaktadır. Ayrıca bazı siteler pek çok kitabı çeşitli biçimlerde kullanıcıların hizmetine sunmaktadır. Bu ortamlarda doğru anahtar kelimelerle yapılacak taramalar, araştırılan konuyla ilgili daha sağlıklı bilgilere ulaşmanızı sağlayabilir. Eğer konuyu kütüphanelerden araştırmak istiyorsanız İnternet üzerinden kütüphanelerin kataloglarını önceden taramak ve konuyla ilgili kitapları listelemek size zaman kazandıracaktır. Araştırmaya kütüphaneden başlanacaksa önce genel bilgi veren ansiklopedilere ve onların atıfta bulunduğu kaynaklara bakmak ilk tercih olmalıdır. Aynı konuyla ilgili çok sayıda kitap olduğu için araştırılan konunun niteliğine uygun olarak güncel yayınlardan başlamak uygun bir yöntem olacaktır. Ayrıca kütüphane çalışanlarının bu konudaki tecrübeleri de size yol gösterici olabilir.

b) Bilgilerin Birleştirilmesi: İnternet ve kütüphanelerde yapılan taramalar sonucunda elde edilen bilgilerin bir araya getirilmesi ve doğru bir düzenleme ile sunulması yazmanın en önemli aşamasını oluşturur. Bunun için öncelikle elde edilen bilgilerin kendi içinde sıraya konulması gereklidir. Örneğin “makale” türünde yapılan araştırmadan sonra elde edilen bilgiler şu şekilde düzenlenebilir:

1. Makale nedir?
2. Makale türünün özellikleri
3. Makale çeşitleri ve özellikleri
4. Makalenin bölümleri
5. Makale yazımının temel kuralları
6. Makalelerden örnekler
7. Kaynakça

Yukarıda verilen plan veya benzeri bir düzenleme doğrultusunda terkip edilen (birleştirilen) bilgiler, yazım ve noktalama açısından denetlendikten sonra özenli bir şekilde yazıya geçirilir. Yazım aşamasında kullanılan kaynakların doğru bir şekilde gösterilmesi ve yazının sizin görüşlerinizi de içermesine dikkat edilir. Ne var ki burada kaynaklardan özetlenen bilgilerin kişisel bir bakış açısıyla birleştirilmesine de özen gösterilmelidir. Başka kaynaklardan alınan cümlelerin kaynak gösterilmeden verilmemesi ve derlenen bilgilerin doğru bir anlatım diliyle sunulması da önemlidir.

c) Kaynak Gösterme: Araştırmaya dayalı metinler, bilimsel metinler grubunda yer alır. Bu nedenle bu tür yazılarda yararlanılan kaynakların metin içinde ve sonunda gösterilmesi bilim ahlakı açısından çok önemlidir. Çünkü bir eserin meydana getirilme sürecinde büyük emekler harcanır. Bu emeğe duyulan saygı, o eser ve yazarının anılmasıyla gösterilir. Metnin oluşturulması sürecinde yararlanılan kitap, dergi ve diğer kaynaklar belli kurallar çerçevesinde hem metnin içinde hem de sonunda gösterilmelidir. Bu konuda şu yöntemlerden biri tercih edilebilir:

1. Dipnotlu Kaynak Gösterme: Geleneksel bir yöntem olan dipnotlu kaynak göstermede özellikle bilgisayarın teknik imkânlarından yararlanılır. Bu yöntemde, alıntı yapılan ifadenin sonuna numara yazılır. Sayfanın sonunda dipnotları ana metinden ayıran bir çizgi vardır ve metinde verilen numara burada da tekrar edilerek karşısına kaynağın künyesi yazılır. Bu dipnotlar numara sırasına göre her sayfanın sonunda devam ettirilir. Eğer yukarıda yararlanılan kaynak bir sonraki dipnotta tekrar edilecekse “adı geçen eser”, ifadesinin ilk harfleri (a.g.e) kullanılarak dipnota sadece sayfa numarası yazılır. Bu yöntemde genellikle şu geleneksel künye yazım şekli kullanılır: “Yazarın adı-soyadı, eserin adı, basıldığı yayınevinin adı, basıldığı şehir, basım yılı, alıntı yapılan sayfa numarası”. Aşağıda bu yönteme uygun bir kullanım örneği gösterilmiştir.

TÜRKÇEDE BENZETMELER

Bütün dillerde görülen ortak bir tutum, anlatıma güç kazandırmak üzere benzetmelere başvurmaktır. (1) Öyle ki gündelik konuşmalarımızda bile bir şeyi veya durumu hep başka bir şeye benzeterek anlatırız.

(1) Doğan Aksan, Türkçenin Gücü, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1990, s. 77

Dipnotlarda verilen eserlerin künyeleri metnin sonunda, yazar soyadına göre alfabetik olarak “Kaynakça” başlığı altında toplu olarak sunulur.

2. Paragraf İçinde Kaynak Gösterme: Son yıllarda araştırmaya dayalı yazılarda sıkça tercih edilen bu yöntemde, alıntı veya atıf yapılan kaynağa ilişkin bilgiler parantez içinde verilir. Parantez içinde sadece yazarın soyadı, kitabın basım yılı ve sayfa numarası verilir. Basım yılı ile sayfa numarası arasına iki nokta işareti konur. Aşağıda bu kullanıma bir örnek verilmiştir:

TÜRKÇEDE BENZETMELER

Bütün dillerde görülen ortak bir tutum, anlatıma güç kazandırmak üzere benzetmelere başvurmaktır (Aksan 1990: 77). Öyle ki gündelik konuşmalarımızda bile bir şeyi veya durumu hep başka bir şeye benzeterek anlatırız.

Eğer kitabın birden çok yazarı var ise ilk yazarın soyadından sonra “vd.” (ve diğerleri) ifadesi yazılır. Metin içinde ve paragraf aralarında veya sonunda verilen bütün kaynaklar açık künyeleri ile “Kaynakça” bölümünde sıralanır. Bu sıralamada yazarların soyadlarına göre alfabetik bir diziliş esas alınır. Bu dipnot sisteminin kaynakça bölümünde künyeler şu sıraya göre verilir: Yazarın soyadı, adı (kitabın basım yılı). Kitabın adı. Basıldığı şehir: Yayınevi adı. Buna göre yukarıda verilen kaynağın bu “Kaynakça”daki biçimi şöyle olacaktır: Aksan, Doğan (1990). Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.

b.Yazma Sürecini Uygulama

“Yazma” başlığı altında verilen bilgiler ve makale türü ile ilgili daha önce öğrendiklerinizden yararlanarak istediğiniz bir konuda araştırmaya dayalı bir metin yazınız. Yazdığınız yazıda kaynakları kurallara uygun bir şekilde gösteriniz. Yazınızı aşağıda verilen aşamaları takip ederek tamamlayınız ve paylaşınız.

1. Hazırlık

• Araştırma konusunu belirleme
• Kaynak taraması yapma ve ilgili bölümleri seçme

2. Planlama

• Metnin temel bölümlerini belirleme
• Bilgilerin hangi bölümlerde kullanılacağını belirleme

3. Taslak metin oluşturma

• Plan doğrultusunda metni yazma
• Kaynaklardan yararlanma (özetleme, alıntılama)
• Metin içinde ve sonunda kaynak gösterme

4. Metni düzeltme ve geliştirme

• Metin tutarlılığını değerlendirme
• Yazım ve noktalama hatalarını düzeltme

5. Yazılan metni paylaşma

Kaynakça:

Prof. Dr. Yakup ÇELİK, Doç. Dr. Mustafa KURT, Şükran UÇKAÇ YARGI, Mihriban UYAR, MEB 9. Sınıf Türk Dili Edebiyatı Kitabı, 2016