Anka (Simurg, Zümrüdü Anka) Nedir?

Efsanevi bir kuşun adı. Masallara kadar giren bu kuşun uzun boyunlu, renk renk kanatlı, insan yüzlü bir yaratık olduğu söylenir. Üzerinde her hayvandan bir işaret varmış, çok yüksekten uçar, hiç yere konmazmış.

Onunla ilgili efsanevi öykülerden şu ikisi ünlüdür:

Eskiden insanlar arasında yaşar, fil yutarak beslenirmiş. Bir gün bir gelini kapıp götürmüş. Halk da, zamanın peygamberi Hanzele’ye onu şikâyet etmiş. Tanrı, Hanzele’nin bedduasını kabul ederek Anka’yı bir adaya sürmüş. İnsanların gidemediği bir adaymış bu.

Öteki efsaneye göre, Anka, Musa zamanında yaratılmış. Tek ve dişiymiş. Sonra Tanrı bir erkek eş yaratmış ona. Böylece üremiş ve çoğalmış. Musa öldükten sonra, Necd ve Hicaz bunlarla dolmuş. Çevrede ne kadar hayvan varsa yutmuşlar, ardından çocuklara musallat olmuşlar. O sırada peygamber olan Halid b. Sinan el-Absi’nin bedduası üzerine, Tanrı; Anka’yı ve soyunu bir yıldırımla yok etmiş.

Simurg ve Sirenk de denilen Anka, özellikleriyle, ona bağlı olarak oluşan efsanevi öykülerle çıkar karşımıza. Masallarda ve halk arasında Zümrüdü Anka (Zümrüd-i Anka) adıyla geçer. Bu ad, Simurg-i Anka’dan bozulmuş olsa gerektir. Bir başka görüşe göre, cennet kuşuna benzer yeşil bir kuş olduğu için bu ad verilmiştir (Celal Esat Arseven). Arseven, bu kuşun stilize edilmiş çeşitli biçimlerinin, tunç devrinden başlayarak, eski Türklerin süsleme sanatında da görüldüğünü belirtmektedir.

Yaygın bir inanışa göre ve klasik bir masal motifi olarak, Anka’nın Kaf dağında yaşadığı kabul edilir. Bu nedenle şiirde, Kaf ve Anka yan yana kullanılır. İran mitolojisinde Simurg, Rüstem’in cerrahı, Rüstem’in babası Zâl’in de dadısıdır. Elindekiyle yetinene de ankameşrep, ankatabiat denir.

Cife-i dünya değil ger-kes gibi matlûbumuz
Bir bölük ankâlarız Kaf-ı kanaat bekleriz (Fuzuli)

İsmi var cismi yok bir kuş olarak tanımlanması sonucu, tasavvufta “Vücutta taayyünü olmayan, yalnız zihinde suret bulan heyula’ya teşbih yoluyla ankâ denilmiştir” (Gölpınarlı). Bî-vücûd olarak nitelenmesinin nedeni budur:

Bî-vücûd olmak gibi yoktur cihanın rahatı
Gör ki simurgun ne damı var ne de sayyâdı var (Ragıb Paşa)

Sayd-i şöhret olma Ankâveş olursun bî-vücûd (izzet Molla)

wikipedia’da Simurg (Anka kuşu)

Sufi Ferîdüddîn-i Attâr bu kuştan kendini aramanın sembolü olarak söz eder. Batı’da Feniks, İran geleneğinde Simurg, Orta doğu geleneğinde Anka kuşu, Türk geleneğinde Kerkes adını alan bu efsanevi kuşların ortak bir özelliği ölümsüzlüktür. Ayrıca bu kuşlarla ile ilgili anlatımlarda genellikle bir yanma motifi bulunur. Örneğin, Kerkes, Herodot ve Plütark’ın değindiği Feniks’te de görüldüğü gibi, öleceği zaman, bir tür ateş olup kendi kendini yakan ve kendisinden yeniden doğan bir kuştur. Anka ya da Zümrüd-ü Anka Orta doğu geleneğine göre, Kaf Dağı’nda yaşar. Bu efsanevi kuş sembolizmlerinde simgelenen başlıca anlamlar, spiritüel aydınlanma ve reenkarnasyon olarak açıklanır. Feniks sembolizminde kuşun yanması cehenneme iniş deneyimini, yeniden doğması ise arınılarak saf şuur halinin elde edilişini simgelemektedir. (https://tr.wikipedia.org/wiki/Simurg)