Andromak (orijinal adı: Andromaque) ve Racine

Andromak, Fransız yazar Jean Racine tarafından yazılan ve ilk defa 1667’de sahnelenen, beş perdelik bir trajedidir. Racine, Andromak’ı Eski Latin edebiyatında trajedileriyle tanınan Vergilius’un (Vircilyus) Aeneis (Eneis) adlı eserinden esinlenerek yazmıştır.

Konusu: Yiğit Hektor’un karısı Andromak’ın çıkmazlarla örülü ruhsal durumu.

Çatışma: Ölüm-hayat; Sevgi – öfke, nefret.

Biçimi: Nazım (Şiir).

Pirüs: (MÖ 318/319 – MÖ 272), antik çağda yaşamış Epir kralı. (Epir, Yunanistan’ın batı kesiminde bir bölge; günümüzde Çamlık/Çamerya bölgesi).

Pirüs zaferi: Büyük kayıplarla elde edilen zafer, başarıdan çok yenilgi getiren zafer.

ANDROMAK OYUNUNDA DRAMATİK OLAY ÖRGÜSÜ

• Andromak, Helena’yı kaçıran Troyalı Paris’in kardeşi yiğit Hektor’un karısıdır.
• Hektor’un Akhilleus tarafından öldürülür.
• Troyalıların yenilgisi üzerine Andromak, küçük oğlu ile birlikte, Aşil’in oğlu kral Pirüs’ün tutsağı olarak Epir’e götürülmüştür.
• Yunanlar, Orest’i Aşil’in oğlu olan Epir Kralı Pirüs’e elçi olarak gönderir.
• Orest, Hektor’un esir eşi Andromak ile küçük oğlunun kendilerine teslim edilmesini Pirüs’ten ister.
• Orest, bir felakete neden olacağı korkusu ile Hektor’un küçük oğlunun başını istemektedir ama gerçek amacı Hermiyon’u elde etmektir.
• Menelaos ve Helena’nın kızları Hermiyon ve Agamemnon’un oğlu Orestes de Pirüs’ün sarayındadırlar.
• Orest, Hermiyon’a; Hermiyon Pirüs’e; Pirüs ise Andromak’a karşı yakınlık duymaktadırlar.
• Pirüs, Andromak’ın aşkını kazanmak için oğlunu koruyacağına söz verir.
• Andromak bu sevgiye, ölen kocasına ihanet gözüyle baktığı için karşılık vermez.
• Hermiyon da Pirüs’ü sevmektedir ve onunla sözlüdür.
• Andromak, oğlunu kurtarmak için Pirüs’le evlenmeyi kabul eder.
• Hermiyon, bunu duyunca intikam almak için, kendisini seven Orest’ten düğün günü Pirüs’ü öldürmesini ister.
• Orest, Andromak’a taç giydirdikten sonra Pirüs’ü öldürür. Pirüs, başlangıçta Hermiyon’a yakınlık göstermiş, sonra Andromak’a olan sevgisi üstün gelmiştir; onun uğrunda, gerekirse başkomutanlığını yapacağı yeni bir Troya savaşını bile göze almıştır.
• Ama Andromak, Hektor’a ve küçük oğluna saygısızlık olacağı düşüncesi ile, Pirüs ile evlenmemek için uğraşır.
• Hermiyon ile kaçmak için yanına gelir; fakat Hermiyon, Pirüs’ün ölmesine dayanamaz ve mabede giderek onun cesedi başında kendi hayatına son verir.
• Orest yaşananlardan sonra aklını kaybeder.

ANDROMAK OYUNUNDA ŞAHIS KADROSU

Andromak: Çıkmazlarla sarılı ruhsal durum içinde bocalamaktadır. Onun ruhsal dünyasında kocasına saygısı, oğluna sevgisi, düşmanına karşı nefreti açıkça görülür. Bu duygu ve düşünceleri arasında üstün geleni oğluna olan sevgisidir. Olaya göre Kral Pirüs, Andromak’a evlilik önerisinde bulunur, önerisinin kabul edilmemesi durumunda oğlunu öldüreceğini söyler. Andromak ise Kral Pirüs’ün isteğini yerine getirmeyi, kocası Hektor’a ve küçük oğluna saygısızlık olarak nitelendirir. Olayın sonunda, Andromak’ın oğluna duyduğu sevgi üstün gelir; kralın evlenme önerisi çaresiz kabul edilir.

Sefiz: Andromak’ın sırdaşı. Kaderci ve uysal bir tip. Onu kararından döndürmek istiyor. Ona mantıklı çözümler öneriyor. Evlilik önerisini kabul ettiği takdirde Yunanistan’ın egemenliğine ortak olacağını, oğlunu ölümden kurtaracağını söylüyor. Bu nedenle Andromak’a uysal olmasını öğütlüyor. Kocası Hektor’un anısına olan aşırı bağlılığının Andromak’ı katil yapabileceğini söylüyor.

Kral Pirüs: Pirüs (MÖ 318/319 – MÖ 272), antik çağda yaşamış Epir kralı. İsteğini yerine getirmek için Andromak’ın önüne karşı konulmaz seçenekler koyar. Bu seçenekler, “ölüm-saltanat”, “oğlunun ölmesi-yaşaması” olarak görülür. Andromak’ı, bu seçenekler karşısında çaresiz bırakır. Çatışma, Pirus’un davranış ve tutumlarından doğar.

ANDROMAK’TA TRAJEDİ KALIPLARI

• Eserin kahramanları seçkinlerdir.
• Anlatım kitabidir, doğal halk diline yer verilmiştir.
• Konu, eski Yunan mitolojisiyle ilgilidir. Eserde insanın doğası temel alınmıştır.
• Kahramanları yazgılarından kurtulamamışlardır.

 KLASİZM VE ANDROMAK

• Klasik tiyatronun temel nitelikleri: Düzenlilik, Usçuluk, Duruluk (Belirginlik), İdealleştirme ve Ağırbaşlılık.
• Rönesans: Klasisizmin filiz verdiği, Avrupa’da Antik kültürün canlandırıldığı dönem.
• Rönesans düşüncesi: Ortaçağ’ın akıl dışı düşüncelerine karşı bir başkaldırı. Hümanist yazarlar insanın özü ve bu dünyadaki yerinin ne olduğunun ortaya çıkarılmasına dair araştırmalar yapmaya başladılar. Bu çalışmaların kaynağı, akıl ve deneydir. Rönesans düşüncesinde, biliminde ve sanatında bireşime ulaştırılmış olan dört temel özellik vardı. Bunlar denge, simetri, uyum ve disiplindir.
• Klasik anlayışla oluşturulmuş oyunlarda düzenlilik, duruluk, belirginlik ve idealleştirme nitelikleri göze çarpar.
• Klasik oyun kişileri, çok fazla derinleştirilmemiş olmalarına rağmen, inandırıcıdırlar, karakterler tek boyutlu işlenir, belli bir duygunun ya da dünya görüşünün temsilcisidir.
• İnsanı kendi fizyolojisinden ve doğal gerçekliğinden kopuk bir şekilde inceler.
• Klasisizm, insanı doğaüstü bir oluşum olarak göstermektedir.
• Karakterler, aristokrat kesimden seçilir.
• Denge ve düzen hayranı klasikçilerin ideal insan anlayışı harmanlaması içinde oluşan bu özellik kişilerin hâl ve tavırlarında ve konuşma özelliklerinde belirtilir.

JEAN RACİNE (d.1639 – ö. 1699)

• Fransız edebiyatının önde gelen şairlerinden ve trajedi yazarlarından olan Racine iyi bir eğitim görmüştür.
• Özellikle Yunan trajedi şairi Euripides (Evripides)‘den etkilenen Racine, Fransız klâsik trajedisinin gelişmesinde büyük rol oynamıştır.
• Şiir ve oyun türündeki eserleriyle ünlendi.
• XIV. Louis (Lui) döneminde saray tarihçiliği de yapmış olan Racine, eserlerinde Yunan mitolojisi ve İngiliz saraylarından seçilmiş konulara yer vermiştir.
• Racine, eserlerinde genellikle tutkularına esir olmuş kişilere yer verir.
• Tanzimat Dönemi‘nde yaşayan Türk edebiyatçılar üzerinde de etkili olmuştur.
• Racine, Fransız klasik trajedisinin usta isimlerindendir.
• Trajedilerinde ahlakî ve dinî değerler hâkimdir, akıl ve erdem ön plandadır.
• Üç birlik kuralına sıkı sıkıya bağlıdır. Eserlerinde dili şiirsel biçiminde kullanan sanatçı, kahramanlarını gerçekçi bir şekilde kurgulamıştır.
• Racine’in başlıca tiyatro eserleri: Andromak, Berenis, Bayazıt, Esther, Phaidra, Büyük İskender…