GÜNCEL SÖZLÜKTEKİ AKRABALIK ADLARI

Türkçe, akrabalık bildiren sözcükler bakımından dünyanın en zengin dillerinden biridir. Türkçede akrabalık ilişkilerini ifade eden pek çok sözcük bulunurken başka dillerde bir sözcükle birden fazla akrabalık isminin karşılandığı görülür. Bu durum, Türkçenin zenginliği kadar Türk kültüründe yakın ilişkilere verilen önemi de göstermektedir.

Türk toplumu, gelişmiş ve güçlü akrabalık ilişkilerinin olduğu bir toplumdur. Bu ilişkiler sayesinde dayanışma, hoşgörü, beraberlik ve sorunların paylaşımı hedeflenir. Akrabalık bağı, kan hısımlığı dışında evlilik, evlat edinme ve diğer ilişki biçimleriyle genişletilir.

Türkçede akrabalık adları ile ilgili pek çok yayın ve araştırma bulunmaktadır. Bu yayınlara eksikliğini tespit ettiğimiz bir çalışmayla, Güncel Türkçe Sözlüğü tarayarak ve bir tasnif sunarak katkı sağlamak istedik. Bu çalışmada, Türk Dil Kurumunun 2012 yılında geliştirip zenginleştirerek kitap biçimiyle 11. basımını yaptığı Türkçe Sözlüğüyle ağ ortamındaki Güncel Türkçe Sözlüğü birlikte incelenmiştir. Tarama modelinin uygulandığı çalışmada bulunan isimler sınıflandırılarak çeşitli alt başlıklarla ortaya konulmuştur. Sözlükte 150 kadar akrabalık ismi bulunmuştur. Bu sözcükler; eş anlamlılık, yaşa bağlı büyüklük-küçüklük, cinsiyet, akrabaların birbirine yakınlık dereceleri, öz-üvey olma durumu, kültürel yakınlaşma ve geleneklere göre, kadına ve erkeğe göre, baba, anne ve kardeşler tarafından oluşmasına göre, medeni duruma göre, birden fazla akrabalık adını karşılama durumuna göre, çokluk ve teklik anlamıyla kullanımına göre, yapısına göre ve Türkçe, yabancı, karışık olma durumuna göre sınıflandırılmıştır.

Yrd. Doç. Dr. Selim EMİROĞLU

AKRABALIK ADLARI

• Aba: (I) isim halk ağzında 1. isim Abla 2. Anne
• Abi: Büyük erkek kardeş, ağa, aka, ede, efe
• Abla: Bir kimsenin kendisinden büyük olan kız kardeş
• Adam: 9. Eş, koca
• Ağa: 3. Ağabey, 6. Koca
• Ağababa: Dede, ata
• Ağabey: Büyük erkek kardeş, ağa, aka, ede, efe
• Ahfat: Erkek torunlar
• Ahi: kardeş
• Ahretlik: 3. Besleme kız, beslek
• Aka: 1. Baba. 2. Ağabey, büyük kardeş
• Amca kızı: isim Amcanın kızı, emmi kızı
• Amca oğlu: isim Amcanın oğlu, emmi oğlu
• Amca: Babanın erkek kardeşi, baba yarısı, emmi
• Amcazade: Amcanın oğlu
• Ana yarısı: Teyze
• Ana: Anne
• Analık: 5. Üvey ana
• Anne: Çocuğu olan kadın, ana, valide
• Anneanne Annenin annesi
• Ata: 1. Baba 2. Dedelerden ve büyükbabalardan her biri 3. Kişinin geçmişte yaşamış olan büyükleri (Daha çok baba anlamıyla)
• Avrat: 1. Kadın 2. Karı, eş
• Ayal: Karı, eş
• Ayvaz: Koca, erkek, eş
• Baba yarısı: isim Amca
• Baba: 1. isim Çocuğu olan erkek, peder
• Babaanne: isim Babanın annesi
• Babalık: 2. Üvey baba 3. Kaynata
• Babalık: 2. üvey baba, 3. Kaynata
• Bacanak: 1. isim Eşleri kardeş olan erkeklerin birbirine göre durumu
• Bacı: 1. isim Kız kardeş
• Bala: 1. isim Yavru, çocuk
• Baldız: isim Erkeğe göre eşinin kız kardeşi
• Bayan: Eş, karı
• Besleme: Evlatlık olarak alınarak ev işlerinde çalıştırılan kız, besleme kız, beslemelik, beslek
• Besleme kız: Besleme
• Beslek: Besleme, hizmetçi, ahretlik
• Beslemelik: Besleme
• Bey: Eş, koca
• Bibi halk ağzında isim Hala
• Birader: 1. isim Erkek kardeş
• Böle: isim halk ağzında 1. isim Teyze kızı 2. Amca, dayı, hala çocuğu
• Bula: (isim halk ağzında isim Yenge, amca veya dayı karısı)
• Büyükana: isim (büyü’kana) halk ağzında isim Büyükanne
• Büyükanne: isim (büyü’kanne) isim Nine
• Büyükbaba: isim (büyü’kbaba) isim Dede
• Büyükpeder: isim (büyü’kpeder) isim Büyükbaba, dede
• Cet: isim Arapça cedd isim Dede, büyükbaba, ata
• Cicianne: Üvey anne
• Çağa: Çocuk, bebek
• Çocuk: Küçük yaştaki erkek veya kız
• Dadaş: Erkek kardeş
• Damat: Farsça 2. Bir kızın ailesinden olan büyüklere göre kızın kocası, güveyi
• Dayı kızı: Dayının kızı
• Dayı oğlu: Dayının oğlu, dayızade
• Dayı zade: Dayı oğlu
• Dayı: Annenin erkek kardeşi
• Dede: Torunu olan erkek, büyükbaba, büyükpeder
• Döl döş: Çocuklar ve torunlar, soy sop
• Dünür: Eşlerin baba ve analarının birbirlerine göre durumu
  Ebe: Büyükanne, nine
• Ebeveyn: Arapça Anne ve baba
• Ecdat: Geçmişteki büyükler, atalar
• Ede: Ağabey
• Efe: Ağabey
• Efendi: Koca
• Efendibaba: Bazı ailelerde çocukların babaları, gelinlerin kayınpederleri için kullandıkları saygı sözü
• Ehil: Karı kocadan her biri, eş “Bu adam ehliyle iyi geçinmiyor.”
• Elkızı 1. isim Gelin 2. Kadın, eş
• Elti: Kadına göre kocasının erkek kardeşlerinin eşlerinden her biri
• Emmi kızı: Amca kızı
• Emmi oğlu: Amca oğlu
• Emmi: halk ağzında Arapça Amca
• Enişte: Farsça isim Bir kimsenin kız kardeşinin veya kadın hısımlarından birinin kocası
• Er: Koca
• Erkek: Koca
• Eş: Karı kocadan her biri, hayat arkadaşı, refik, refika
• Etfal: Çocuklar
• Evlat: Bir kimsenin oğlu veya kızı, çocuk
• Evlatlık: 2. Küçük yaşta eve alınıp yetiştirilen kimse 3. hukuk Birinin yasayla evlat olma hakkı tanıdığı kimse
• Familya: Karı, eş
• Füru: 2. hukuk Çocuklar, torunlar
• Gelin abla: isim halk ağzında Yenge
• Gelin: 1. isim Evlenmek için hazırlanmış, süslenmiş kız veya yeni evlenmiş kadın 2. Aileye evlenme yoluyla girmiş olan kadın
• Görümce: Kadına göre kocasının kız kardeşi
• Güveyi: Damat
• Hala kızı: Halanın kızı
• Hala oğlu: Halanın oğlu veya çocuğu, halazade
• Hala: Babanın kız kardeşi, bibi
• Halazade: Halanın oğlu
• Haminne: isim Yaşlı ve saygı duyulan kadın anneannenin annesidir.
• Hanım: Kadın, eş
• Hanımanne: Kaynana
• Haramzade: piç
• Harem: Karı, eş
• Hatun: Eş, zevce
• Helalzade: Nikâhlı bir ana ve babadan doğmuş kimse
• Hemşire: Kız kardeş, bacı
• Hemşirezade: Kız kardeşin çocuğu
• Herif: Evin erkeği
• Horanta: Aile halkı
• İç güveyisi: Eşinin ailesinin evinde oturan damat, iç güveyi
• İhtiyar: Baba veya anne
• İni: Kayın, kayınbirader
• Kadınnine:  Büyükanne
• Kan kardeşi: (isim Birbirlerinin kanını emerek veya yalayarak ant içmek yoluyla kardeş olanlardan her biri, ant kardeşi)
• Kardeş: Aynı anne babadan doğmuş veya anne babalarından biri aynı olan çocukların birbirine göre adı
• Karı: Bir erkeğin evlenmiş olduğu kadın, eş, refika, zevce
• Karındaş: kardeş
• Kayın: Kadın veya kocaya göre birbirlerinin erkek kardeşi, kayınbirader
• Kayınbaba: kaynata
• Kayınbirader: kayın
• Kayınpeder: kaynata
• Kayınvalide: kaynana
• Kaynana: isim Kocaya veya kadına göre birbirlerinin annesi, kayınvalide, hanımanne
• Kaynata: isim Kocaya veya kadına göre birbirlerinin babası, kayınbaba, kayınpeder, babalık
• Kerime: Kız evlat
• Kız kardeş: isim Bir kimsenin bayan kardeşi
• Kız: Dişi çocuk
• Kızan: halk ağzında 1. isim Erkek çocuk 3. Çoluk çocuk
• Kız Kızan: Çoluk çocuk, ev halkı.
• Kirve: isim Sünnet olan çocuğun bütün masraflarını üstlendikten sonra sünnet sırasında çocuğu kucağına alarak elini, kolunu tutan ve bütün hayatı boyunca çocuk üzerinde babasına yakın hak taşıyan kimse
• Koca: Bir kadının evlenmiş olduğu erkek, eş, zevç
• Kocakarı: 1.yaşlı kadın, 2. Argoda anne
• Kuma: isim Aynı erkekle evli olan kadınların birbirine göre adı, ortak
• Kuzen: F. Teyze, dayı, hala veya amcanın erkek çocuğu, erkek yeğen, böle.
• Kuzin: F. Teyze, dayı, hala veya amcanın kız çocuğu, kız yeğen, böle.
• Mahdum: isim Erkek evlat, oğul
• Moruk: Gençlere göre yaşlı anne, baba
• Nene: Nine
• Nine: Torunu olan kadın, büyükanne, nene
• Oğlan: Erkek çocuk
• Oğul uşak: isim Çocuklar ve torunlar
• Oğul: Erkek evlat
• Oğulluk: Üvey oğul
• Ortak: Kuma
• Öz kardeş: isim Ana babaları bir olan kardeşlerden her biri
• Partner: Eş
• Peder: Baba
• Refik: Eş, koca, zevç
• Refika: isim Eş, karı
• Sabi: Küçük çocuk
• Sağdıç: isim Düğünde gelin veya damada kılavuzluk eden kimse
• Sübyan: Çocuklar
• Süt baba: süt baba isim Sütannenin kocası
• Süt kardeşi: isim Aynı kadından süt emmiş, kardeş olmayan çocukların her biri
• Süt kız: isim Bir kadının kendi çocuğu değilken emzirdiği ve kocasıyla birlikte evlat olarak benimsediği kız çocuk
• Süt oğul: isim Bir kadının kendi çocuğu değilken emzirdiği ve kocasının da evlat olarak benimsediği erkek çocuk
• Sütanne: isim Bir çocuğun, annesi dışında sütünü emmiş olduğu kadın, sütana, sütnine
  Sütnine: isim Sütanne
• Şvester: 1. isim Hemşire 2. Kız kardeş
• Taygeldi: isim İkinci kez evlenen kadının beraberinde getirdiği çocuk veya çocuklar
• Teyze: Annenin kız kardeşi, ana yarısı
• Teyzezade: T+F isim Teyzenin oğlu
• Tıfıl: Küçük çocuk
• Torun: Bir kimseye göre çocuğunun çocuğu
• Usul: 2. hukuk Bir kimsenin ana, baba, dede ve nineleri
• Uşak: 1. isim Çocuk
• Üvey anne: Öz olmayan anne, analık, üvey ana, cicianne
• Üvey baba: Öz olmayan baba, babalık
• Üvey kardeş: isim Anaları veya babaları ayrı olan kardeşlerden her biri
• Valide: isim Anne
• Velet: Oğul, çocuk
• Yavru: Çocuk, evlat
• Yeğen: Birine göre, kardeş, amca, hala, dayı veya teyzenin çocuğu
• Yenge: Bir kimsenin kardeşinin, dayısının veya amcasının karısı
• Zade: Oğul, evlat
• Zevce: Karı
• Zevç: A. koca