Ahmet Vefik Paşa Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Ahmet Vefik Paşa (d. 3 Temmuz 1823, İstanbul – ö. 2 Nisan 1891, İstanbul) Devlet adamı, diplomat ve tiyatro yazarı.

Ahmet Vefik Paşa, Türkçülük hareketinin öncülerindendir. İki defa Maarif Nazırlığı (Eğitim Bakanlığı) yaptı. Bursa valiliği sırasında bu kentte bir tiyatro yaptırmakla ün kazanmış ve ismi Bursa ile özdeşleşmiştir.

3 Temmuz 1823’de İstanbul’da doğdu. Hariciye Nezareti memurlarından Ruhittin Efendi’nin oğludur. 1831 yılında İstanbul’da başladığı eğitimini, babasının görevi nedeniyle gittiği Paris’te Saint Louis Lisesi’nde tamamladı. Paris’te bulunduğu süre içinde Fransızca’yı anadili gibi öğrendi ve 1837’de yurda döndüğünde tercüme odasında çalıştı. 1840’da elçilik katibi göreviyle Londra’ya gitti ve İngilizce öğrendi.

Sırbistan, İzmir, Eflak ve Boğdan’da görev yaptıktan sonra 1842’de İstanbul’a döndüğünde başmütercim olarak tercüme odasında görev aldı ve Devlet Salnamesi (Yıllığı) hazırlanmasında görevlendirildi. İlerleyen yıllarda çeşitli görevlerde bulunduktan sonra Tahran’a elçi olarak atanarak Fars dilini ve İran tarihinin kökenlerini öğrendi. Elçilik binalarına bayrak asma adetini getiren, Tahran’da elçi iken elçilik binasını Osmanlı Devleti toprağı olarak ilan edip bayrak çektiren Ahmet Vefik Paşa olmuştur.

1857’de kısa bir süre için Adalet Bakanlığı görevine getirildi. 1860’ta Paris büyükelçisi, 1861’de Bursa’da Evkaf Nazırı oldu. Halkın şikayetleri üzerine Bursa’daki görevinden alınarak yıllarca resmi bir görev verilmedi, bu süre içinde Türk tarih ve edebiyatına yeni eserler ve tercümeler kazandırdı. 1872’de birinci defa olarak Maarif Nazırı oldu ama 1873’de görevden alındı. Kısa bir süre Edirne Valiliği yaptı. 1878’de tekrar Maarif Nazırı, daha sonra da Başvekil oldu ama görevden alındı. 1879-1882 yılları arasında Bursa valisi olarak görev yaptı, tekrar başvekil atandı ama 3 gün sonra görevden alındı. Ölümüne kadar Rumelihisarı’ndaki evinde ilmi ve edebi çalışmalar yaptı. 2 Nisan 1891’de İstanbul’da ölmüştür, mezarı Rumelihisarı mezarlığındadır.

İlk Türkçe sözlüklerden biri olan Lehçe-i Osmani‘yi hazırlayan, Türk tarihinin Osmanlı ile başlamadığını gündeme getiren ve savunan Ahmet Vefik Paşa, bazılarına göre Osmanlı Türkleri’nin ilk Türkçüsüdür. Fezleke-i Tarih-i Osmani (Kısa Osmanlı Tarihi) ve Hikmet-i Tarih (Tarih Felsefesi) adlı tarih eserleri vardır. Şecere-i Türki isimli eseri Çağatay Türkçesi’nden Osmanlı Türkçesi’ne çevirmiştir.

Bursa valiliği sırasında bugün kendi adıyla anılan bir tiyatro yaptırdı. Moliere’in 16 eserini uyarladı, Victor Hugo ve Voltaire’in eserlerini tercüme etti.

Ahmet Vefik Paşa, tiyatroda, Tomas Fasulyacıyan Kumpanyasına kendi tercüme ve adaptasyonlarını oynattırır, her gün provalara gider, bir rejisör gibi oyunla ilgilenir ve memurları oyunu izlemeye mecbur tutardı. Bu tür hareketleri yüzünden tuhaf bir adam olarak tanındı.

Yazar Hakkında Özet Bilgiler:

• Türk tiyatrosunun önemli isimlerinden biri olan Ahmet Vefik Paşa aynı zamanda bir devlet adamıdır.
• Fransa’daki öğrenim yıllarında Batı kültürünü çok yönlü bir bakış açısıyla algılamıştır.
• Fransa yıllarında tiyatroya büyük bir ilgi duymuş Batı tiyatrosunu yakından takip etmiştir.
• Bursa valisiyken bir tiyatro binası yaptırmış, Türk halkında tiyatro algısının gelişmesi adına birtakım girişimlerde bulunmuş, tiyatroda dekor, sahne, oyuncu gibi ana unsurlara eğilerek Türk tiyatrosunun bu ana unsurlar açısından eksiklerini gidermeye çalışmıştır.
• İki yıl gibi kısa bir süre içerisinde Ahmet Vefik Paşa, Moliere’den beş tiyatro uyarlamıştır. Moliere’i Türk edebiyatına kazandıran isim olarak edebiyat tarihimize geçmiştir.
• Türkçü bir anlayışa sahiptir. Türkçülük konusunda aydınlara rol model olmuştur.
• Dil ve tarih alanlarına ilişkin eserler de kaleme almıştır.
• Tanzimat birinci kuşakta klasisizm etkisindeki iki sanatçıdan biridir.
• İlk adapte (uyarlama) çalışması Fransız yazar Moliere’in Zor Nikah adlı eseridir. Zor Nikah, edebiyatımızdaki ilk adapte tiyatro çevirisidir.
• İlk çevirisi Yusuf Kamil Paşa tarafından yapılan Fransız yazar Fenelon’a ait Telemak adlı eseri daha sade ve edebi bir dille Türkçeye yeniden kazandırmıştır.

Ahmet Vefik Paşa’nın Eserleri

Lehçe-i Osmanî: Türkçeden Türkçeye ilk sözlük çalışmasıdır. Sözcüklerin aynı zamanda farklı ağızlardaki kar­şılıklarına da yer verilmiştir. Kullanımda olan yabancı sözcükler ve yerli sözcükler ayrı bölümler halinde derlenmiştir.

Şecere-i Türk Çevirisi: Çağatay Türkçesi ile Ebu’I Gazi Bahadır Han tarafından kaleme alınmış olan Şecere-i Türk adlı eseri Çağatay Türkçesinden Osmanlı Türkçesine aktarmıştır.

Müntehabat-ı Durûb-ı Emsâl: Şinasi‘nin başlattığı atasözleri derleme çalışmasının daha sistematik ve hacimli halidir.

Fezleke-i Tarih-i Osmanî: Bu eser, kültür ve eğitim tarihimiz açısından oldukça önemlidir. Rüştiyelerde Osmanlı tarihi derslerinde okutulmak üzere hazırlanmış ilk ders kitabıdır.

• Lehçe-i Osmani (Türkçe Sözlük)
• Fezleke-i Tarih-i Osmani (Kısa Osmanlı Tarihi)
• Hikmet-i Tarih (Tarih Felsefesi)
• Şecere-i Türki (Tercüme)
• Moliere’in 16 eserini tercüme etmiştir.

Mensur Uyarlamalar

• Tabib-i Aşk
• Zoraki Tabip
• Azarya
• Zor Nikah
• Merakî (Hastalık Hastası)
• Dekbazlık
• Kibarlık Budalası

Manzum Uyarlamalar

• Savruk
• Kocalar Mektebi
• Kadınlar Mektebi
• Tartüffe
• Adamcıl
• Don Juan
• İnfihal-i Aşk