Abdal (Derviş) Nedir? Kimdir?

Abdal: Dünya ile ilgisini keserek, kendisini tanrıya vermiş olan. Tasavvufta, halkça bilinmeyen ve ricâ-lü’l-gayb adı verilen ermişlerin bir bölüğü için kullanılır. Yaptıklarıyla dünya işlerine yön verdiklerine inanılan ermişler, güçlerine göre çeşitli sınıflara ayrılırlar. Bunlar, kutb , imâmân, evtâd, efrâd, nucebâ vb.’dir. Abdal’ın görevleri arasında yağmur yağdırmak, savaşı kazandırmak, âfetleri uzaklaştırmak gibileri sayılabilir.

Abdal sözcüğü edebiyatta “derviş” karşılığı kullanılmış, Şii-Batıni inançlara bağlı halk şairlerine ad olmuştur. Abdalân-ı Rum (Rum Abdalları) denen bir zümre XIII. yüzyılda Anadolu’ya yayılmıştı. Şii-Bâtinî inançlara bağlı bir tarikat görünümündeki Rum Abdalları sonradan büyük ölçüde Bektaşîliğe bağlanmıştır. Bunlar, saçlarını, sakallarını, bıyıklarını ve kaşlarını usturayla tıraş ettirip toplu halde gezerlermiş. Kaygusuz’dan:

Sakalımla başımı
Bıyığımla kaşımı
Hak onara işimi
Bu sakalı kırkarım …

Fuad Köprülü “bu zümrenin, 1240 yılında vukû bulan Babaî isyanının yoğurduğu, çoğu Kalenderîler’den, bir kısmı da Haydarîler ve Yesevîlerden ibaret bir zümre olduğu sonucuna” varmıştır.

Özellikleri:

Ezelden dost olanlar evliyaya
Ahiler gaziler abdallar oldu (Hatayi)

Rum Abdalları gelür Ali dost deyu
Hırka giyer abâ deyu post deyu
Hastalara gelür dermân isteyu
Sağlar gelür pirim Abdal Musa’ya (Kaygusuz)

Abdallığın binasını sorarsan
Allah bir Muhammed Ali abdaldır
Hakikat ilminin aslın ararsan
Cümle ululardan ulu abdaldır (Dertli)

Nesini sorarsın garip halimin
Çoktan beri yatır hastadır gönül
Alışmış gurbete geçmiş ilinden
Abdala karışmış posttadır gönül (Kul Mustafa)

Ayrıca halk dilindeki “Kırklar” sözünün abdâllar anlamında kullanıldığı, fütüvvet erbabı arasında abdalların bulunduğu ve Osmanlıların kuruluş yıllarındaki savaşlarda abdalların önemli roller oynadıkları da belirtilmektedir.

Kaynakça:
Fuad Köprülü, Türk Halk Edebiyatı Ansiklopedisi, Abdal mad., 1935 (Edebiyat Araştırmaları 2, 1989); Ahmet Yaşar Ocak, Kalenderîler, 1992