Söyleyicinin Şiirdeki İşlevi

Şiirde konuşan, olayları yaşayan ve okur tarafından sesi duyulan, şairin ürettiği kurgusal kişilik “söyleyici” olarak adlandırılır. Söyleyici, şiirde konuşan; şairin sesini ve söyleyişini emanet ettiği kişi/varlıktır.

Hikâye ve roman gibi türlerde olay veya durumlar nasıl bir “anlatıcı“nın bakış açısından aktarılıyorsa şiirde de “söyleyici” aynı işlevi üstlenir.

Şiirde söyleyicinin konumu, seslendiği kişi veya varlıklar belirlenmeden şiirin söyleyişini ve akışını kuran unsurlar belirlenemez. Orhan Veli‘nin “Galata Köprüsü” adlı şiiri de söyleyici ile onun hitap ettiği kişi/kişiler arasındaki ilişkiye göre kurulmuştur.

Şiirin ilk dizelerinde söyleyici ile onun hitap ettiği kişi açıkça ifade edilir:

“Dikilir köprü üzerine,
Keyifle seyrederim hepinizi.”

Şiirde söyleyicinin kendisini “ben”, hitap ettiği kişiyi de “siz” zamiri ile ifade ettiği açıkça görülür. Hayata karşı “umarsız” ve “rahat” bir tavır takınan söyleyicinin şair adına konuştuğu, şiirin son dizelerinden anlaşılır. “Siz” veya “hepiniz” zamirleri ile ifade edilen kişiler ise geçimini sağlamak üzere çalışıp çabalayan kişilerdir. Dolayısıyla şiirin tamamı “ben” ve “siz” arasındaki ilişkiye göre gelişir.

Şiirin merkezinde yer alan ve gördüklerini anlatan söyleyici ile onun seyredip gördüklerini anlattığı “diğerleri”, şiirin iletişim düzlemini kuran unsurlardır.

Şiiri, söyleyicinin konumuna ve metinde takındığı tavra göre okumak, metinde anlatılanları daha iyi anlamaya yardımcı olacaktır.

GALATA KÖPRÜSÜ

Dikilir köprü üzerine,
Keyifle seyrederim hepinizi.
Kiminiz kürek çeker, siya siya;
Kiminiz midye çıkarır dubalardan;
Kiminiz dümen tutar mavnalarda;
Kiminiz çımacıdır halat başında;
Kiminiz kuştur, uçar, şairâne;
Kiminiz balıktır, pırıl pırıl;
Kimimiz vapur, kimimiz şamandıra;
Kiminiz bulut, havalarda;
Kiminiz çatanadır, kırdığı gibi bacayı,
Şıp diye geçer Köprü’nün altından;
Kiminiz düdüktür, öter;
Kiminiz dumandır, tüter;
Ama hepiniz, hepiniz…
Hepiniz geçim derdinde.
Bir ben miyim keyif ehli, içinizde?
Bakmayın, gün olur, ben de
Bir şiir söylerim belki sizlere dair;
Elime üç beş kuruş geçer;
Karnım doyar benim de.

Orhan Veli, Bütün Şiirleri

Şiirde Geçen Kelimeler:

• siya siya (siya siya): Yavaş yavaş; kürekleri tersine kullanarak sandalı geriye yürütme.
• duba: Yük taşımak veya köprü kurmak için kullanılan altı düz bir tür deniz aracı. İçi boş, her yanı kapalı, suyun üstünde yüzen bir tür büyük şamandıra.
• mavna: Gemilere ve yakın kıyılara yük taşıyan, güvertesiz büyük tekne.
• çımacı: Vapur iskelelerinde çıma uzatan veya tutan işçi.
• çatana: Filika büyüklüğünde, islimle işleyen deniz teknesi, küçük vapur.
• keyif ehli: Rahatına düşkün (kimse).

ORHAN VELİ KANIK (1914-1950):

Orhan Veli, 20.yüzyıl Türk şiirinin önemli şairlerindendir. Oktay Rıfat Horozcu ve Melih Cevdet Anday ile birlikte yayımladığı “Garip” (1941) adlı ortak şiir kitabıyla Garip akımını başlatmıştır.

Şiirlerinde ölçü, kafiye ve edebî sanatları kullanmayarak yalın bir anlatımı savunmuştur. La Fontaine‘in (La Fonten) 49 fablını Türkçeye çeviren şairin eserlerinden bazıları; “Garip”, “Vazgeçemediğim”, “Destan Gibi” ve ” Nasrettin Hoca Hikâyeleri‘dir.

1. ‘Galata Köprüsü’ adlı şiirin tema ve konusunu belirleyiniz.

2. “Galata Köprüsü’ adlı şiirde ahengi sağlayan unsurları belirleyiniz. Bu unsurların şiire katkısını örneklerle açıklayınız.

3. Aşağıda verilen dizelerdeki edebî sanatları ve bunların işlevlerini belirleyiniz.
a) “Kiminiz balıktır, pırıl pırıl”
b) “Kiminiz dumandır, tüter”
c) “Kiminiz çatanadır, kırdığı gibi bacayı, / Şıp diye geçer köprü’nün altından”

4. “Galata Köprüsü” adlı şiirin, kelimede anlam bakımından dil özelliklerini belirleyiniz.

5. “Galata Köprüsü” adlı şiirin üslup özellikleri (şaire özgü dil ve anlatım özellikleri) nelerdir? Örneklerle açıklayınız.

6. “Galata Köprüsü” şiirine hâkim olan duygu veya duygular nelerdir? örneklendiriniz.

Eleştirel Okuma

1. Orhan Veli’nin sanat anlayışı hakkında kısa bir araştırma yapınız. Şairin savunduğu sanat anlayışının “Galata Köprüsü” adlı şiirindeki etkilerini değerlendiriniz.

2. “Galata Köprüsü” adlı şiiri daha önce okuduğunuz “Serenad” adlı şiirle biçim özellikleri (ölçü, kafiye, nazım şekli, birimi vb.) ve üslup açısından karşılaştırınız.

3. Şairin “Galata Köprüsü”nde toplumdaki insan çeşitliliği karşısındaki tutumunu değerlendiriniz.